Polska lista sankcyjna – co przedsiębiorca musi o niej wiedzieć?

16 kwietnia 2022 r. weszła w życie ustawa o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego (dalej jako: ustawa sankcyjna) stanowiąca podstawę prawną polskiej listy sankcyjnej.

Strukturę ustawy sankcyjnej można przedstawić w kilku głównych kategoriach. Wyróżnić przede wszystkim należy:

• zasady stosowania polskiej listy sankcyjnej (w jakich sytuacjach dokonuje się wpisu i wykreśleń podmiotów sankcjonowanych);

• kary krajowe przewidziane za nieprzestrzeganie sankcji europejskich (w tym poprzez udzielenie zamówienia publicznego);

• katalog wykluczeń z odpowiedzialności prawnej;

• zakaz importu węgla z Rosji oraz Białorusi.

Należy również rozróżnić listę sankcyjną „polską” od „europejskiej”, albowiem rozwiązania przewidziane w krajowej ustawie sankcyjnej stanowią jedynie uzupełnienie sankcji już nałożonych na szczeblu unijnym. Tym samym, sankcje unijne są wiążące dla Polski.

Dzieje się tak, ponieważ zasadą jest pierwszeństwo stosowania prawa unijnego nad krajowym. Nie jest to co prawda zasada wyrażona wprost w przepisach traktatów, lecz wynika ona z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Dlatego też, zważając na obowiązek zapewnienia skutecznego stosowania prawa unijnego w Polsce oraz zakaz ustanawiania przepisów sprzecznych z prawem unijnym to krajowe rozwiązania mogą jedynie uzupełniać te, które zostały przyjęte na szczeblu unijnym i to w zasadzie jedynie na polach niebędących przedmiotem sankcji unijnych.

Konsekwencje wpisu na listę sankcyjną

Na listę sankcyjną wpisane są wszelkie podmioty, które wspierają atak Rosji na Ukrainę oraz podmioty będące bezpośrednio z nimi powiązane. Bez znaczenia jest charakter korelacji tych podmiotów ze sobą – może być on gospodarczy, organizacyjny, finansowy jak i osobisty. Powyższe dotyczy także pośredniego wspierania agresji. Wpis dokonywany jest przez Ministra spraw wewnętrznych i administracji.

Ustawa sankcyjna nakłada szereg środków ograniczających na podmiot znajdujący się na liście sankcyjnej. Wśród najistotniejszych konsekwencji wpisu na listę wskazać należy na:

• zamrożenie wszelkich środków finansowych i zasobów gospodarczych stanowiących własność lub będących we władaniu podmiotów znajdujących się na liście;

• zakaz bezpośredniego lub pośredniego udostępniania podmiotom sankcjonowanym środków finansowych i zasobów gospodarczych;

• zakaz świadomego i umyślnego udziału w działaniach mających na celu obejście w sposób bezpośredni lub pośredni w/w zakazów;

• wykluczenie podmiotu sankcjonowanego z postępowań o udzielenie zamówienia publicznego lub konkursu prowadzonych na podstawie Prawa zamówień publicznych;

• w przypadku osób fizycznych ustawa sankcyjna przewiduje wpis tej osoby do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej jest niepożądany.

Co więcej, na podmioty gospodarcze lub osoby fizyczne znajdujące się już na liście sankcyjnej Unii Europejskiej można nałożyć tylko i wyłącznie takie sankcje działające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które nie zostały zastosowane wobec nich na szczeblu unijnym.

Zasady stosowania sankcji

Ustawa sankcyjna przewiduje takie same zasady stosowania krajowych sankcji jak w przypadku sankcji nałożonych ze szczebla unijnego. Zasady te zostały określone w Rozporządzeniu Rady (UE) nr 765/2006 (dotyczącym Białorusi) i Rozporządzeniu Rady (UE) nr 269/2014 (dotyczącym Rosji). Wskazać przede wszystkim należy na:

• brak odpowiedzialności podmiotów, które nie wiedziały i nie miały uzasadnionego powodu by przypuszczać, że ich działania mogą naruszać przepisy niniejszych rozporządzeń;

• brak odpowiedzialności podmiotów, które dokonują zamrożenia środków finansowych i zasobów gospodarczych lub odmawiają ich udostępnienia w dobrej wierze i w oparciu o przekonanie, że działanie takie jest zgodne z ustawą;

• brak zaspokajania roszczeń (o odszkodowanie, gwarancyjnych itp.) w związku z jakąkolwiek umową lub transakcją, których wykonanie zostało zakłócone bezpośrednio lub pośrednio przez sankcje, o ile to roszczenie zostało wniesione przez podmiot objęty sankcjami bądź jego pełnomocnika/pośrednika.

Weryfikacja listy sankcyjnej jako nowy obowiązek dla przedsiębiorców

Przed agresją Rosji na Ukrainę obowiązek weryfikacji kontrahentów pod kątem ich występowania na listach sankcyjnych (ONZ, OFAC, UE) spoczywał jedynie na podmiotach zobowiązanych przepisami ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu z dnia 1 marca 2018 r. (dalej jako: ustawa AML).

Wejście w życie ustawy sankcyjnej spowodowało, że powyższy obowiązek kontroli kontrahentów nie spoczywa już tylko i wyłącznie na podmiotach zobowiązanych ustawą AML a na wszystkich przedsiębiorcach w Polsce.

Zgodnie z powyższym, na mocy ustawy sankcyjnej polscy przedsiębiorcy zostali zobligowani do weryfikacji we własnym zakresie czy któryś z jego kontrahentów znajduje się na liście sankcyjnej lub czy i jakie powiązania mają jego kontrahenci z podmiotami sankcjonowanymi.

Zważając na to, że w obecnych czasach coraz częściej przedsiębiorcy prowadzą relacje biznesowe z wielonarodowymi podmiotami posiadającymi złożoną strukturę właścicielską okazać się może, że zweryfikowanie potencjalnych powiązań kontrahenta z podmiotami sankcjonowanymi wymagać będzie przeprowadzenia dogłębnej i szczegółowej weryfikacji. Tym samym, czasami nie wystarczy zajrzeć wyłącznie na listę sankcyjną, do KRS (Krajowy Rejestr Sądowy) czy do CRBR (Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych).

W konsekwencji powyższy obowiązek może pochłonąć znaczną ilość czasu jak i wygenerować dodatkowe koszta, ponieważ nie wszystkie informacje potrzebne do przeprowadzenia takiej weryfikacji są dostępne publicznie lub są wolne od opłat. Co więcej, wspomniana weryfikacja nie dotyczy tylko i wyłącznie przyszłych potencjalnych kontrahentów. Przedsiębiorca jest zobowiązany do zweryfikowania również swoich obecnych partnerów biznesowych.