Co to jest Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych?
Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (dalej: CRBR) to publiczny rejestr prowadzony przez Ministra Finansów, w którym gromadzone są informacje o beneficjentach rzeczywistych (tzw. Ultimate Beneficial Owners).
Beneficjenci rzeczywiści to osoby fizyczne sprawujące bezpośrednią lub pośrednią kontrolę nad podmiotem gospodarczym (np. spółką prawa handlowego) poprzez posiadane uprawnienia. Kontrola może wynikać z okoliczności faktycznych lub prawnych, które umożliwiają wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działanie podejmowane przez dany podmiot. Może być to też każda osoba fizyczna, w której imieniu są nawiązywane stosunki gospodarcze albo jest przeprowadzana transakcja okazjonalna.
Ustawa AML mówiąc o podmiotach gospodarczych, posługuje się określeniem „Klient”, ale pojęcie to jest tożsame z:
-
osobą fizyczną,
-
osobą prawną,
-
jednostką organizacyjną nieposiadająca osobowości prawnej.
Wystarczy, że świadczą one usługi lub dokonują czynności wchodzące w zakres prowadzonej działalności gospodarczej. CRBR został utworzony, aby ułatwić identyfikację osób fizycznych dokonujących transakcji potencjalnie niebezpiecznych z gospodarczego punktu widzenia (takich, które mogłyby służyć np. do działań o charakterze terrorystycznym).
Nowy zakres podmiotowy Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR)
Wraz z nowelizacją ustawy AML (implementujące rozwiązania wskazane w V Dyrektywie AML) uległ zmianie katalog podmiotów zobowiązanych do zgłaszania informacji o beneficjentach rzeczywistych oraz ich aktualizacji. Aktualna wersja artykułu 58 ustawy AML wskazuje na następujące podmioty:
-
spółki jawne,
-
spółki komandytowe,
-
spółki komandytowo-akcyjne,
-
spółki partnerskie,
-
spółki z ograniczona odpowiedzialnością,
-
proste spółki akcyjne,
-
spółki akcyjne (z wyjątkiem spółek publicznych),
-
trusty, których powiernicy lub osoby zajmujące stanowiska równoważne:
-
mają miejsce zamieszkania lub siedzibę zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub
-
nawiązują stosunki gospodarcze lub nabywają nieruchomości na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w imieniu lub na rzecz trustu,
-
-
europejskie zgromadzenie interesów gospodarczych,
-
spółki europejskie,
-
spółdzielnie,
-
spółdzielnie europejskie,
-
stowarzyszenia podlegające wpisowi do KRS,
-
fundacje.
Tak szeroki katalog podmiotów stanowi daleko idącą próbę uszczelnienia systemu obowiązków informacyjnych. Zaliczenie do katalogu spółek prawa handlowego zasadniczo jest zrozumiałe. Trudno jednak dopatrzeć się powodów, dla których obowiązkami zostały objęte również fundacje, stowarzyszenia i spółdzielnie. Ich struktura bardzo często nie jest dopasowana do nowych obowiązków.
Wątpliwości może też budzić obowiązek składania informacji przez spółki i spółdzielnie europejskie oraz europejskie zgromadzenia interesów gospodarczych. Ich udział w polskim porządku prawnym jest na tyle mały, że trudno uzasadnić uwzględnienie tych podmiotów w nowym katalogu. Jeżeli zakładasz lub przekształcasz podmiot gospodarczy, upewnij się, czy musi on znaleźć się w rejestrze CRBR. Przeczytaj, kto będzie beneficjentem rzeczywistym w poszczególnych rodzajach podmiotów?
Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych a spółki osobowe
W Polsce funkcjonują cztery typy spółek osobowych:
-
spółka jawna,
-
spółka partnerska,
-
spółka komandytowa,
-
spółka komandytowo-akcyjna.
W każdym przypadku za beneficjentów rzeczywistych należy uznać wszystkich wspólników będących osobami fizycznymi. Należy jednak pamiętać, że o statusie beneficjenta rzeczywistego nie decyduje udział kapitałowy w majątku spółki, ale sam fakt sprawowania kontroli lub możliwość wywierania znaczącego wpływu na spółkę.
W praktyce do rejestru powinny być zgłoszeni także ci wspólnicy, którzy są wyłączeni od prowadzenia spraw spółki, ale nadal ich uprawnienia zarządcze i kontrolne pojawiają się przy czynnościach przekraczających zakres zwykłego zarządu. Aby uniknąć zgłaszania wszystkich wspólników do CRBR, należy pamiętać o tym rozróżnieniu przy konstruowaniu umowy spółki i zadbać np. o wyłączenie zgody wspólnika przy podejmowaniu istotnych decyzji.
W kontekście CRBR warto także pamiętać, że ustalenie beneficjenta rzeczywistego może być niekiedy trudne, ze względu na możliwość umownego przekazania uprawnień kontrolnych osobie trzeciej. Dlatego zawsze trzeba rozważyć, komu tak naprawdę przysługuje:
-
prawo do reprezentowania spółki i prowadzenia jej spraw,
-
prawo do głosowania,
-
prawo do zmiany umowy spółki.
Teoretycznie wszystkie istotne informacje powinny znajdować się w KRS, ale ze względu na możliwe opóźnienia w przepływie informacji weryfikacja statusu beneficjenta rzeczywistego powinna nastąpić bezpośrednio u źródła.
Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych a spółki kapitałowe
Do CRBR są wpisywane wszystkie spółki kapitałowe (za wyjątkiem spółek publicznych), a zatem:
-
spółka z o.o.,
-
spółka akcyjna,
-
prosta spółka akcyjna.
W tym przypadku ustawa AML w art. 2 ust. 2 pkt 1 lit. a wskazuje dokładne przesłanki i spełnienie chociażby jednej z nich sprawia, że dana osoba fizyczna staje się beneficjentem rzeczywistym:
-
wspólnikowi lub akcjonariuszowi przysługuje prawo własności więcej niż 25% akcji lub udziałów,
-
osobie fizycznej przysługuje więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym tej osoby prawnej, także jako zastawnik albo użytkownik lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu,
-
osoba fizyczna sprawuje kontrolę nad osobą prawną poprzez posiadanie uprawnień, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt. 37 ustawy o rachunkowości (w tym przypadku chodzi o jednostkę dominującą sprawująca kontrolę nad jednostką zależną),
-
osoba fizyczna zajmująca wyższe stanowisko kierownicze (jeżeli nie jest możliwe ustalenie beneficjentów rzeczywistych w oparciu o inne przesłanki i nie powstały podejrzenia prania brudnych pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz zostało to udokumentowane).
Status beneficjenta rzeczywistego może wynikać również z samej struktury podmiotu (np. umowy zastawu, użytkowania lub powiernictwa). W celu ustalenia tych danych należy zapoznać się z wpisem KRS podmiotu oraz księgą udziałów (w spółce z o.o.) lub rejestrem akcjonariuszy (w spółce akcyjnej oraz prostej spółce akcyjnej).
Podobnie jak w przypadku spółek osobowych warto pamiętać o tym, że dane w rejestrach mogą być nieaktualne. W takiej sytuacji informacje i dokumenty niezbędne do wpisu dostarcza sam beneficjent rzeczywisty.
Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych a Trusty
Pod pojęciem trustu należy rozumieć regulowany przepisami prawa obcego stosunek prawny, na podstawie którego dokonuje się przeniesienia prawa własności lub posiadania na powiernika w celu sprawowania zarządu. Za beneficjenta rzeczywistego trustu uważa się osobę fizyczną, która sprawuje nad nim bezpośrednio lub pośrednio kontrolę i może wywierać decydujący wpływ na czynności lub działania podejmowane przez trust lub osoby działające w jego imieniu. W szczególności są to:
-
założyciel,
-
powiernik,
-
nadzorca,
-
beneficjent trustu lub grupa osób w interesie których on działa,
-
inna osoba sprawująca kontrolę nad trustem,
-
inna osoba fizyczna o równoważnych uprawnieniach.
Aby powstał obowiązek zgłoszeniowy, musi zostać spełniona przynajmniej jedna z następujących przesłanek:
-
beneficjent rzeczywisty ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium RP (ustalane na podstawie art. 25 lub 41 k.c.),
-
beneficjent rzeczywisty nawiązuje stosunki gospodarcze lub nabywa nieruchomości na terytorium RP w imieniu lub na rzecz trustu.
Europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych
Europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych musi składać się z przynajmniej dwóch podmiotów, które prowadzą działalność gospodarczą w dwóch, różnych państwach członkowskich. Konstrukcja w prawie krajowym opiera się na zasadach funkcjonowania spółki jawnej.
Oznacza to, że status beneficjenta rzeczywistego przysługuje każdej osobie fizycznej, która bezpośrednio lub pośrednio posiada pozycję tożsamą ze statusem i uprawnieniami wspólnika spółki jawnej.
Spółki europejskie
Spółka europejska konstrukcyjnie jest zbliżona do spółki akcyjnej i może składać się wyłącznie z podmiotów mających siedzibę na terenie Unii Europejskiej. Beneficjenta rzeczywistego w przypadku spółki europejskiej należy ustalać analogicznie jak w przypadku spółki akcyjnej.
Spółdzielnie
W przypadku spółdzielni za beneficjentów rzeczywistych uważa się osoby fizyczne, które zajmują wyższe stanowiska kierownicze (tj. członków zarządu). Nie zwalnia ich to jednak od obowiązku udokumentowania braku podejrzenia prania brudnych pieniędzy i finansowania terroryzmu oraz braku możliwości wskazania beneficjenta rzeczywistego.
Do CRBR nie są zgłaszani członkowie rady nadzorczej oraz członkowie zarządu, którzy dysponują głosami w zarządzie w ilości 25% lub mniej. Biorąc jednak pod uwagę równość praw i obowiązków wynikających z członkostwa oraz minimalną ilość członków (10, 5 lub 3 w zależności od jej rodzaju) należy wskazać, że często wskazanie beneficjenta rzeczywistego nie będzie możliwe.
Spółdzielnie europejskie
Spółdzielnie europejskie mogą zostać utworzone przez co najmniej 5 osób fizycznych i prawnych lub 2 osoby prawne podlegające prawu przynajmniej 2 państwa członkowskich. Dopuszcza się także możliwość utworzenia spółdzielni europejskiej przez połączenie lub przekształcenie spółdzielni, jeżeli od co najmniej 2 lat posiada ona podmiot zależny lub zakład podlegający prawu innego państwa.
Przyjmuje się, że w przypadku ustalania beneficjenta rzeczywistego spółdzielni europejskich zastosowanie znajdują zasady jak w przypadku spółek kapitałowych. W tym przypadku decydujące znaczenie mają udziały imienne w kapitale zakładowym wyrażonym w walucie krajowej lub euro.
Stowarzyszenia podlegające wpisowi do KRS
Zgłoszeniu do CRBR podlegają także stowarzyszenia rejestrowe, które w odróżnieniu od stowarzyszeń zwykłych posiadają osobowość prawną i zyskują ją w momencie wpisu do KRS. W stowarzyszeniach wyróżnia się dwa rodzaje członków:
-
zwykłych (mogą być nimi wyłącznie osoby fizyczne),
-
wspierających (mogą być nimi osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne oraz członkowie zbiorowi).
W praktyce jednak wiele stowarzyszeń zrównuje pozycje obu kategorii członków (na mocy postanowień statutu lub przepisów odrębnych).
Stowarzyszenie jest demokratycznym zrzeszeniem o niezarobkowym charakterze i z tego względu nie ma możliwości uprzywilejowania jednej lub drugiej grupy członków pod względem głosów, prawa do kontroli struktury lub działalności stowarzyszenia. Jak w takim razie zrealizować obowiązek zgłoszeniowy do CRBR?
W doktrynie wskazuje się na konieczność wskazania osób fizycznych, które zajmują wyższe stanowiska kierownicze w stowarzyszeniu, tj. członków zarządu. Nie zwalnia to jednak władz stowarzyszenia od konieczności udokumentowania braku podejrzenia prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, jak również niemożliwości zidentyfikowania beneficjenta rzeczywistego (zwłaszcza, że w komentarzach do ustawy AML wskazuje się na teoretyczną możliwość utworzenia stowarzyszenia kontrolowanego na podstawie umowy powiernictwa).
Fundacje
W przypadku spółdzielni ustawodawca również nie wyodrębnił specjalnych kryteriów do określania beneficjenta rzeczywistego. W rządowym uzasadnieniu projektu ustawy wskazuje się na możliwość identyfikacji beneficjentów rzeczywistych fundacji z uwzględnieniem tych samych kryteriów, które wykorzystywane są w stosunku do trustów.
Będzie to więc każda osoba fizyczna sprawująca bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad trustem poprzez posiadane uprawnienia wynikających z okoliczności prawnych lub faktycznych i umożliwiają wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez trust lub każdą osobę fizyczną, w której imieniu są nawiązywane stosunki gospodarcze lub jest przeprowadzana transakcja okazjonalna.
Informowanie o rozbieżnościach
Nowelizacja ustawy AML wprowadziła także obowiązek raportowania rozbieżności przez instytucje obowiązane. Obowiązek dotyczy różnic między informacjami zgromadzonymi w rejestrze, a tymi, które udało się ustalić. Instytucja obowiązana ma za zadanie stworzenie własnej, wewnętrznej procedury służącej do realizacji tego obowiązku.
W przypadku potwierdzenia rozbieżności, instytucja obowiązana musi przekazać Ministrowi Finansów zweryfikowaną informację o rozbieżnościach wraz z uzasadnieniem oraz dokumentacją. Warto wskazać, że w kontekście art. 61a ustawy AML znaczenie ma jedynie fakt rozbieżności danych, a nie podejrzenie prania pieniędzy czy finansowania terroryzmu.
Informacje przekazywane są z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego, a Minister Finansów podejmuje czynności zmierzające do ich wyjaśnienia w drodze wszczętego postępowania administracyjnego. Konsekwencją takiego postępowania może być:
-
wydanie decyzji administracyjnej o sprostowaniu wpisu,
-
nałożenie kary administracyjnej w wysokości do 1 mln zł.
Należy także wskazać, że obowiązek informowania o rozbieżnościach jest nieograniczony podmiotowo, więc dotyczy także przedstawicieli wolnych zawodów prawniczych świadczących pomoc prawną lub doradztwo podatkowe, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 14 ustawy AML, t.j.:
-
adwokatów,
-
radców prawnych,
-
prawników zagranicznych,
-
doradców podatkowych.
To istotne ze względu na fakt, że przedstawiciele wskazanych zawodów prawniczych (a w ograniczonym zakresie także notariusze) są zwolnieni z pozostałych obowiązków zgłoszeniowych przewidzianych ustawą AML z uwagi na tajemnicę zawodową oraz konstytucyjnie gwarantowane prawo do obrony.
Jak zadbać o zgodność polityki firmy z nowymi przepisami?
W świetle zmian wprowadzonych w ustawie AML dotyczących CRBR należy pamiętać, aby zaktualizować procedury bezpieczeństwa i wymiany informacji w firmie. W tym celu warto rozważyć skorzystanie z usługi Compliance oferowanej przez niektóre kancelarie prawne i zaadaptowanie obowiązujących mechanizmów do nowego środowiska prawnego. W ten sposób przedsiębiorca ma pewność, że spełnia wszystkie wymagania określone przepisami prawa, nie ryzykuje wszczęcia postępowania oraz konieczności zapłaty wysokiej kary pieniężnej.
FAQ
Do CRBR należy wpisać osoby fizyczne, będące beneficjentami rzeczywistymi jednostek. Katalog jednostek, co do których należy zidentyfikować beneficjenta, jest co do zasady szeroki. Należą do nich przede wszystkim spółki kapitałowe prawa handlowego. Ustalenie beneficjenta rzeczywistego nie jest proste, ale co do zasady jest to osoba mająca kluczowy wpływ na daną jednostkę.
Czy wpisu do CRBR można dokonać papierowo? Niestety nie. Przewidziano w ustawie, że rejestr jest narzędziem funkcjonującym całkowicie elektroniczne, zatem wpis jednostki czy beneficjenta musi się odbyć wyłącznie internetowo, przy wykorzystaniu dedykowanej funkcjonalności.
Bardzo ważne jest, że beneficjentem rzeczywistym jednostki co do zasady musi być zawsze osoba fizyczna. Spółka (np. sp. z o.o.) nie może być beneficjentem rzeczywistym jednostki i nie będzie mogła być wpisana w takim charakterze do CRBR. Warto wskazać, że w niektórych okolicznościach beneficjentem może być po prostu członek zarządu lub osoba zajmująca stanowisko kierownicze, przy czym ustalenie beneficjenta może odbyć się przy wsparciu prawnika ds. AML i prawa finansowego.
Wpis w CRBR, jak każdy wpis w publicznych rejestrach musi być na bieżąco aktualizowany. Przede wszystkim zmianę trzeba będzie wprowadzić w zmianie beneficjenta rzeczywistego (np. poprzez zmiany właścicielskie czy zmiany w zarządzie). Zmiana musi być zgłoszona w terminie 7 dni od dnia jej wystąpienia.
Zaufali nam: