Czy można przekształcić fundację lub stowarzyszenie w spółkę prawa handlowego?

Przede wszystkim warto się zastanowić, dlaczego warto zmienić formę prowadzenia biznesu ze stowarzyszenia lub fundacji na bardziej „komercyjną”. Przecież zarówno fundacja, jak i stowarzyszenie mogą prowadzić działalność gospodarczą na ogólnych zasadach. Co więcej, fundacja może zostać zwolniona z podatku dochodowego i nie płacić ZUS. Choć jednak rzeczywiście na pierwszy rzut oka takie rozwiązanie wydaje się atrakcyjne, ma istotne ograniczenia.

Przede wszystkim działalność gospodarcza w NGO-s nigdy nie służy do pomnażania majątku, czyli stricte zarobkowego celu. Osiągnięte dochody muszą być w całości przeznaczone na realizację celu statutowego. Co więcej, taka działalność zawsze ma charakter uboczny względem wykonywania działań służących urzeczywistnieniu celu społecznie użytecznego.

Należy też pamiętać o aspekcie wizerunkowym. Społecznie fundacje oraz stowarzyszenia nie są postrzegane jako „pełnoprawni” przedsiębiorcy, prowadzący spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością czy spółkę akcyjną. Oznacza to, że organizacji pozarządowej może być trudno dotrzeć do kontrahentów i oferować swoje usługi.

Zmiana formy prawnej w omawianym przypadku wymaga założenia spółki prawa handlowego od nowa, a następnie przeniesienia na nią aktywów oraz zobowiązań, które wcześniej spoczywały na fundacji lub stowarzyszeniu. Jak krok po kroku przeprowadzić taki proces?

Krok pierwszy – zarejestrowanie spółki

Pierwszym krokiem na drodze do zmiany formy prawnej jest zarejestrowanie spółki, która stanie się docelowym wehikułem do prowadzenia biznesu. Fundatorzy lub osoby zarządzające stowarzyszeniem mogą wybrać w zasadzie dowolny rodzaj spółki poza partnerską, choć szczególnym zainteresowaniem cieszy się przede wszystkim spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółka akcyjna.

Do założenia spółki z o.o. wystarczy kapitał zakładowy na poziomie 5 tysięcy złotych. Cały proces rejestracji nowego podmiotu można przeprowadzić w pełni zdalnie – z wykorzystaniem systemu S-24 – chyba że wspólnicy planują zamieszczenie w umowie spółki niestandardowych postanowień jak np. świadczenia niepieniężne wspólnika na rzecz spółki, dopłaty czy umorzenie udziałów.

Wybór spółki z o.o. pozwala także na zachowanie dużej elastyczności w kształtowaniu relacji między organami spółki oraz łatwość zmiany składu osobowego w stosunku do spółek osobowych. Jednocześnie dzięki odrębności prawnej wspólnicy spółki z o.o. nie odpowiadają za jej zobowiązania. Ewentualna odpowiedzialność może powstać po stronie członków zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.

Wypada jednak wspomnieć, że spółka z o.o., która została założona z wykorzystaniem systemu S24 może wprowadzić zmiany w umowie spółki w tym systemie jedynie w niewielkim zakresie i w odniesieniu do podstawowych postanowień. Wprowadzenie dalej idących zmian, jak np. dopłaty lub aporty wymaga zaangażowania notariusza. W efekcie spółka traci swój „przymiot S24” i na dalszym etapie będzie mogła być zmieniana już wyłącznie notarialnie.

Alternatywą dla spółki z o.o. może być spółka akcyjna. Pozwala ona na łatwiejszą akumulację kapitału poprzez zdobycie funduszy od inwestorów nabywających akcje. Dobrze sprawdzi się przy realizacji dużych projektów wymagających znacznych nakładów finansowych. Zapewnia silną ochronę majątku przed wierzycielami. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że prowadzenie spółki akcyjnej jest silnie sformalizowane i skomplikowane, a także droższe. Do jej założenia potrzeba znacznie wyższego kapitału zakładowego – minimum 100 tysięcy złotych.

Spółki prawa handlowego są rejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym za pośrednictwem systemu PRS (w przypadku sp. z o.o. możliwe jest też wykorzystanie S24).

Krok drugi – Przeniesienie majątku fundacji lub stowarzyszenia na spółkę

Po zarejestrowaniu spółki na rynku działają dwa podmioty – organizacja pozarządowa i spółka prawa handlowego. Kolejnym etapem powinno więc być przeniesienie majątku fundacji lub stowarzyszenia na spółkę. Można to zrobić w drodze zawarcia umowy sprzedaży lub darowizny. Otrzymanie przez przedsiębiorstwo darowizny nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT, ale osoba prawna będzie musiała otrzymaną darowiznę rozliczyć i wykazać w deklaracji CIT.

Zgodnie z art. 16g ust. 1 pkt 3 ustawy o CIT² w przypadku nabycia środka trwałego w ramach darowizny lub w inny nieodpłatny sposób wartość początkową środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych stanowi ich wartość rynkowa z dnia nabycia, chyba że w umowie darowizny wartość ta została określona i jest niższa. Jeżeli strony umowy zdecydują się na sprzedaż, kupujący będzie musiał zapłacić PCC.

Przeniesienie majątku z fundacji na spółkę powoduje, że nie dysponuje ona aktywami niezbędnymi do realizacji celów statutowych. Stosownie do brzmienia art. 15 ust. 1 ustawy o fundacjach³, w razie osiągnięcia celu, dla którego fundacja była ustanowiona, lub w razie wyczerpania środków finansowych, lub majątku fundacji, fundacja podlega likwidacji w sposób wskazany w statucie. Dlaczego przeniesienie mienia przed likwidacją fundacji jest istotne?

Wynika to z brzmienia art. 5 ust. 4 w zw. z art. 15 ust. 4 ustawy o fundacjach. Przepisy te przewidują, że o przeznaczeniu polikwidacyjnego majątku fundacji decyduje statut organizacji pozarządowej (przy czym majątek może być przeznaczony wyłącznie na cele statutowe). Jeżeli w statucie nie zostało wskazane przeznaczenie majątku fundacji, decyduje o nim sąd uwzględniając cele, jakim fundacja służyła.

W podobny sposób została uregulowana sytuacja stowarzyszeń w oparciu o przepisy ustawy prawo o stowarzyszeniach⁴. Zgodnie z art. 38 tej ustawy majątek zlikwidowanego stowarzyszenia przeznacza się na cel określony w statucie lub w uchwale walnego zebrania członków (zebrania delegatów) o likwidacji stowarzyszenia. W razie braku postanowienia statutu lub uchwały w tej sprawie sąd orzeka o przeznaczeniu majątku na określony cel społeczny.

Rozporządzenie składnikami majątku przed likwidacją organizacji pozarządowej stwarza możliwość dysponowania nimi w zasadzie w nieograniczony sposób.

Sprzedaż wydaje się w tym przypadku procesem mniej korzystnym, ponieważ fundacja lub stowarzyszenie będą musiały zidentyfikować przychód po swojej stronie i należycie go rozliczyć, co z kolei skomplikuje księgowość na etapie likwidacyjnym.

Krok trzeci – zmiany osobowe

Po zawiązaniu spółki i przejęciu składników majątku organizacji pozarządowej, można rozważyć zmianę składu osobowego. Spółkę kapitałową może założyć nawet jedna osoba fizyczna, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby przyjąć w poczet wspólników lub akcjonariuszy członków fundacji lub stowarzyszenia.

W przypadku spółki z o.o. może to nastąpić np. wskutek objęcia nowoutworzonych udziałów, o ile dotychczasowi wspólnicy nie wykonują prawa pierwszeństwa. Objęcie udziałów wymaga rejestracji podwyższenia kapitału w KRS. Z chwilą wpisu osoba trzecia staje się wspólnikiem spółki. Przed złożeniem wniosku o rejestrację podwyższenia kapitału w KRS nowy wspólnik składa oświadczenia o przystąpieniu do spółki oraz objęciu udziałów w formie aktu notarialnego, a także wnosi wkłady na pokrycie tych udziałów.

W przypadku spółki akcyjnej niezbędne będzie objęcie akcji przez osobę trzecią, która w ten sposób zyskuje status akcjonariusza.

Krok czwarty – likwidacja fundacji lub stowarzyszenia

Ostatnim krokiem jest likwidacja fundacji lub stowarzyszenia. Należy dokonać tego zgodnie z postanowieniami odpowiedniej ustawy (ustawa o fundacjach albo prawo o stowarzyszeniach) oraz w zgodzie z treścią statutu, jeżeli reguluje on kwestie związane z zakończeniem bytu prawnego.

Sama likwidacja może być złożona i długotrwała zwłaszcza, jeżeli dany podmiot z trzeciego sektora prowadził wcześniej działalność gospodarczą. Aby przyspieszyć ten proces, warto skorzystać z profesjonalnej obsługi prawnej.

Brak możliwości zastosowania przepisów o przekształceniu w przypadku zmiany formy prawnej z fundacji na spółkę powoduje, że nie znajdzie tutaj zastosowania zasada kontynuacji, która zakłada, że podmiot przekształcony wstępuje z mocy prawa w sytuację podmiotu przekształconego. Z tego względu należy dokładnie przeanalizować treść umów zawartych z kontrahentami stowarzyszenia lub fundacji, a także wydanych na nie decyzji administracyjnych. Mogą one zawierać zastrzeżenie niedopuszczalności zmian podmiotowych lub obowiązek poinformowania o takim zamiarze. W przypadku ich braku niezbędne będzie sporządzenie stosownych aneksów.

Postanowienia szczególne w kwestii zmiany formy prawnej mogą też pojawić się w różnego rodzaju umowach przewidujących finansowanie, np. kredyt, leasing lub dotacje unijne. W tych przypadkach trzeba ustalić czy o zmianie nie trzeba zawiadomić instytucji, która udziela finansowania.