Odrzucenie spadku

Odrzucenie spadku to ważne prawo, które pozwala spadkobiercom zrezygnować z przyjęcia spadku. Może to uchronić przed koniecznością spłaty długów zmarłego, które przewyższają wartość odziedziczonego majątku. Ważne jest, aby przestrzegać odpowiednich wymagań, żeby skutecznie zabezpieczyć się przed niechcianym spadkiem.

Spadkobierca ma sześć miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania, na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Termin ten liczy się od momentu, w którym spadkobierca dowiedział się o śmierci spadkodawcy oraz o fakcie, że jest powołany do dziedziczenia. W przypadku dziedziczenia testamentowego termin ten rozpoczyna się w dniu, w którym po śmierci spadkodawcy dowiedział się o istnieniu i treści testamentu powołującego go do dziedziczenia. Brak złożenia oświadczenia w tym terminie powoduje automatyczne przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, czyli z ograniczeniem odpowiedzialności majątkowej do wartości przyjmowanego spadku.

Powyższy termin ulega zawieszeniu, gdy odrzucenia spadku w imieniu małoletniego dokonuje jego przedstawiciel ustawowy. Aby odrzucić spadek w imieniu dziecka, należy uzyskać zgodę sądu, ponieważ jest to czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. W momencie złożenia wniosku o zezwolenie sądu na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego sześciomiesięczny termin na odrzucenie spadku ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania w tej sprawie.

W polskim prawie spadkowym zasadą jest, że przyjęcie lub odrzucenie spadku musi obejmować cały przypadający spadkobiercy spadek, lub udział w spadku. Oznacza to, że spadkobierca nie może częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić spadku. Jednak Kodeks cywilny przewiduje wyjątki od tej reguły.

Pierwszym wyjątkiem jest powołanie do jednej części spadku na podstawie ustawy lub testamentu, a do innej części na podstawie podstawienia. Podstawienie to możliwość powołania spadkobiercy testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała, lub nie mogła być spadkobiercą. W związku z tym spadkobierca może odrzucić lub przyjąć spadek przysługujący mu z jednej z powyższych opcji dziedziczenia, niezależnie od drugiej.

PRZYKŁAD

Jan Kowalski sporządził testament, w którym powołał swojego syna, Adama Kowalskiego, do dziedziczenia połowy swojego majątku. Drugą połowę majątku Jan pozostawił zgodnie z ustawą, która wskazuje, że dziedziczyć będą jego żona, Maria Kowalska, oraz córka, Anna Kowalska.

W testamencie Jan dodatkowo ustanowił podstawienie, w którym wskazał, że jeśli Adam nie będzie mógł lub nie będzie chciał dziedziczyć, jego część przypadnie jego wnukowi, Pawłowi Kowalskiemu.

Po śmierci Jana, Adam Kowalski staje przed decyzją dotyczącą spadku. Adam może podjąć decyzję niezależnie dla każdej części spadku. Może na przykład przyjąć część spadku przypadającą mu z tytułu podstawienia (tj. część, którą Jan przekazałby Pawłowi, gdyby Adam nie chciał dziedziczyć), a odrzucić część przypadającą mu z ustawy (tj. część, którą dziedziczyłby razem z matką i siostrą).

Adam decyduje, że przyjmie część spadku przypadającą mu na mocy podstawienia testamentowego (wnuk Paweł wchodzi w jego miejsce jako spadkobierca podstawiony), ale odrzuca część spadku przypadającą mu na mocy dziedziczenia ustawowego. W ten sposób Adam zachowuje możliwość zarządzania swoją częścią spadku w sposób, który uważa za najkorzystniejszy,

Drugim wyjątkiem jest wybór odrzucanej części spadku w przypadku dziedziczenia z tytułu przyrostu i testamentu. Przyrost oznacza że jeżeli spadkodawca w swoim testamencie powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie jest w stanie lub nie chce przyjąć spadku, to jego udział automatycznie przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym. W tej sytuacji spadkobierca może odrzucić udział spadkowy przypadający mu z tytułu przyrostu, a przyjąć udział przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu. Nie jest jednak możliwe odrzucenie udziału przypadającego z tytułu dziedziczenia testamentowego i jednoczesne przyjęcie udziału z tytułu przyrostu. Warunkiem koniecznym do otrzymania udziału z tytułu przyrostu jest bowiem dojście do dziedziczenia na podstawie testamentu.

Jak wskazaliśmy na początku – brak złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie powoduje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to domyślne przyjęcie spadku. Jak w takiej sytuacji uchylić się od skutków dziedziczenia?

Jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu, lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli. Wadliwym oświadczeniem woli jest złożone pod wpływem błędu lub groźby, jak również w stanie wyłączającym swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Błędem nie jest jednak nieznajomość przedmiotu spadku wynikająca z niedołożenia przez spadkobiercę należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego. Możemy mówić o błędzie co do przedmiotu spadku wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie wynika z braku staranności spadkobiercy, ale jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy. Sądy wyraźnie wskazują, że poleganie na nieuzasadnionych przypuszczeniach dotyczących stanu majątku spadkowego nie może być uznane za błąd istotny, lecz za lekkomyślność, która nie stanowi podstawy do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia (lub jego braku) na podstawie przepisów o wadach oświadczenia woli.

Podobnie jak w przypadku odrzucenia spadku, tak również w uchyleniu się od skutków prawnych należy zachować odpowiedni termin w celu skutecznego dokonania tej czynności. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby – z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie dokonał skutecznego odrzucenia spadku w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.