System kaucyjny: na czym polega i co trzeba wiedzieć

Jak działa system kaucyjny w praktyce

Zasada działania systemu jest prosta: kupując napój w określonym opakowaniu, konsument uiszcza dodatkową opłatę tj. kaucję, którą odzyska po zwrocie pustej butelki lub puszki. W praktyce oznacza to, że każda plastikowa butelka, puszka czy szklane opakowanie zyskuje drugie życie i staje się częścią cyrkularnego obiegu zasobów. To klasyczna „motywacja finansowa”, dzięki której butelka lub puszka trafia z powrotem do obiegu zamiast na wysypisko.

Wysokość kaucji została ujednolicona na poziomie krajowym i wynosi:

• 0,50 zł dla plastikowych butelek (PET) do 3 litrów i puszek metalowych do 1 litra,

• 1,00 zł dla szklanych butelek wielokrotnego użytku do 1,5 litra.

Kaucja nie stanowi elementu ceny produktu – to odrębna pozycja na paragonie, nieobjęta podatkiem VAT, ponieważ nie jest świadczeniem należnym za towar, lecz depozytem zwrotnym. W praktyce oznacza to, że konsument zapłaci np. 4,00 zł za napój i 0,50 zł kaucji, a po zwrocie butelki odzyska całą kwotę kaucji – bez konieczności przedstawiania paragonu.

Aby opakowanie zostało przyjęte, musi być oznaczone specjalnym znakiem systemu kaucyjnego i posiadać czytelny kod kreskowy. Uszkodzenie etykiety lub brak oznaczenia może skutkować odmową przyjęcia butelki przez punkt odbioru.

Przykład w praktyce:

Klient kupuje w sklepie napój gazowany w butelce PET – płaci 0,50 zł kaucji. Po opróżnieniu butelki może ją oddać w dowolnym sklepie objętym systemem (niekoniecznie tam, gdzie kupił napój), a automat kaucyjny natychmiast zwraca mu pieniądze lub wydaje bon, który można zrealizować przy kolejnych zakupach.

Mechanizm ten jest prosty dla konsumenta, ale dla przedsiębiorców oznacza konieczność wdrożenia szeregu procedur – od integracji kas fiskalnych i ewidencji kaucji, po zawarcie umowy z operatorem systemu i prowadzenie rozliczeń.

Jakie opakowania obejmie system

System kaucyjny obejmuje trzy grupy opakowań po napojach:

• butelki plastikowe (PET) do 3 litrów,

• puszki metalowe do 1 litra,

• szklane butelki wielokrotnego użytku do 1,5 litra.

Dla wszystkich tych opakowań obowiązuje kaucja w wysokości 0,50 zł (PET, puszki) lub 1,00 zł (szkło). Z systemu wyłączono napoje mleczne, np. kefiry czy jogurty pitne – z powodów sanitarnych i trudności w recyklingu.

Każde opakowanie objęte systemem musi być oznakowane logo systemu kaucyjnego i informacją o kwocie kaucji. Producent będzie więc zobowiązany dostosować etykiety i proces pakowania, a w wielu przypadkach także umowy z dostawcami.

Zwrot opakowań – obowiązki sklepów i konsumentów

Ujednolicone stawki i oznaczenia mają uprościć cały proces – kaucja będzie taka sama w każdym sklepie, a konsument odda butelkę w dowolnym punkcie. Dla firm to z kolei nowe obowiązki w zakresie logistyki i ewidencji.

Sklepy o powierzchni powyżej 200 m² są zobowiązane do przyjmowania wszystkich pustych butelek i puszek objętych systemem oraz zwrotu kaucji klientowi – nawet jeśli napój został kupiony w innym miejscu.

Mniejsze sklepy (do 200 m²) mogą przystąpić do systemu dobrowolnie, z jednym wyjątkiem: jeśli sprzedają napoje w szklanych butelkach zwrotnych, muszą je od klientów przyjmować i zwracać kaucję.

Zwroty będą możliwe w tradycyjnych punktach handlowych, automatach kaucyjnych (butelkomatach) oraz w punktach zbiórki organizowanych przez operatorów systemu. Co istotne – nie trzeba okazywać paragonu, a opakowanie można oddać w dowolnym punkcie, byle miało czytelne oznaczenie systemowe.

Dzięki temu system ma być prosty, dostępny i zachęcać konsumentów do regularnego zwracania opakowań. Dla sklepów to z kolei konieczność dostosowania przestrzeni, wdrożenia procedur kasowych i współpracy z operatorem systemu.

Obowiązki przedsiębiorców i sankcje

System kaucyjny nakłada na przedsiębiorców szereg nowych obowiązków administracyjnych i organizacyjnych. Producenci, importerzy oraz dystrybutorzy napojów w opakowaniach objętych systemem muszą:

• zarejestrować się w rejestrze BDO,

• zawrzeć umowę z operatorem systemu kaucyjnego,

• prowadzić ewidencję i sprawozdawczość dotyczącą wprowadzonych oraz zebranych opakowań,

• rozliczać pobrane kaucje i przekazywać je operatorowi,

• zapewnić prawidłowe oznaczenie opakowań logo systemu i wysokością kaucji.

Koszty organizacji systemu – od transportu i składowania po rozliczenia finansowe – będą współfinansowane przez przedsiębiorców, którzy przystąpią do systemu. W praktyce stanowi to nową kategorię kosztów operacyjnych, podobną do opłaty produktowej, ale rozliczaną w ramach systemu kaucyjnego.

Za niewypełnienie obowiązków przewidziano surowe sankcje:

• 10 000–500 000 zł za niepobieranie lub niezwracanie kaucji,

• od 500 zł do 20 000 zł za niepoinformowanie klientów o systemie kaucyjnym,

• potrójna opłata produktowa dla przedsiębiorców, którzy nie przystąpią do systemu w terminie.

Warto już dziś zweryfikować umowy z kontrahentami, procesy ewidencyjne i strukturę logistyczną, aby uniknąć sankcji po wejściu przepisów w życie.

Każdy przypadek wymaga indywidualnej analizy – zadzwoń i porozmawiaj z naszym prawnikiem: +48 61 307 09 91

Cel i znaczenie systemu kaucyjnego

Wdrożenie systemu kaucyjnego ma przede wszystkim cel ekologiczny – ograniczenie ilości odpadów trafiających na wysypiska i zwiększenie poziomu recyklingu surowców. Dzięki powszechnemu obiegowi butelek i puszek Polska ma realną szansę osiągnąć unijne cele w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym i odzysku tworzyw sztucznych.

System to jednak nie tylko obowiązek, ale również szansa dla przedsiębiorców. Firmy, które szybko dostosują się do nowych przepisów, mogą uzyskać przewagę konkurencyjną – m.in. poprzez poprawę wizerunku marki, uzyskanie certyfikacji ESG oraz obniżenie kosztów opłat produktowych w dłuższej perspektywie.

Z drugiej strony, wdrożenie systemu to także wyzwanie organizacyjne. Wymaga inwestycji w nowe etykiety, systemy ewidencyjne, a często także modyfikacji umów z kontrahentami i operatorami logistycznymi. Przedsiębiorcy powinni już teraz przeanalizować swoje procesy pod kątem zgodności z przepisami i zaplanować harmonogram zmian.

Jak nasza Kancelaria wspiera przedsiębiorców przy wdrożeniu systemu kaucyjnego

Wdrożenie systemu kaucyjnego to nie tylko wymóg ustawowy, ale kompleksowy proces, który obejmuje zarówno stronę prawną, jak i operacyjną działalności przedsiębiorstwa. Nasza Kancelaria wspiera producentów, importerów, dystrybutorów i sieci handlowe w pełnym zakresie dostosowania do nowych przepisów, m.in. poprzez:

• audyt umów i procesów – analizujemy aktualne umowy z dostawcami, odbiorcami i operatorami logistycznymi pod kątem obowiązków wynikających z ustawy i rozporządzeń wykonawczych;

• opracowanie lub negocjowanie nowych umów z operatorem systemu kaucyjnego, dostawcami etykiet, producentami opakowań i firmami transportowymi;

• ocenę zasadności przystąpienia do systemu (w przypadku mniejszych podmiotów) oraz doradztwo w zakresie kosztów, obowiązków ewidencyjnych i rozliczeń finansowych;

• wdrożenie procedur i dokumentacji wewnętrznej, w tym instrukcji kasowych, rejestrów kaucji oraz zasad informowania konsumentów;

• wsparcie w rejestracji BDO i przygotowaniu sprawozdań środowiskowych;

• reprezentację w kontaktach z organami nadzoru, w tym WIOŚ i urzędami marszałkowskimi, w razie wątpliwości lub kontroli.

Dzięki temu przedsiębiorca zyskuje pewność, że jego firma spełnia wszystkie wymogi ustawy, minimalizuje ryzyko sankcji i jednocześnie wdraża proces w sposób efektywny kosztowo.

Podsumowanie – terminy i okresy przejściowe

System kaucyjny w Polsce obowiązuje od 1 października 2025 r. Do 31 grudnia 2025 r. potrwa okres przejściowy – do tego czasu w obrocie mogą być jeszcze napoje bez oznaczenia kaucji, jeśli wyprodukowano je wcześniej. Od 1 stycznia 2026 r. wszystkie butelki PET, puszki i szkło zwrotne będą już musiały być objęte systemem.

Przedsiębiorcy powinni jak najszybciej dostosować etykiety, systemy księgowe i ewidencję, aby uniknąć kar finansowych i potrójnej opłaty produktowej. Wdrożenie systemu to obowiązek, ale też szansa na usprawnienie obiegu opakowań i redukcję kosztów środowiskowych.