Karta charakterystyki produktu

Karta charakterystyki – czym jest i dlaczego ma tak duże znaczenie?

Karta charakterystyki to kluczowy dokument zawierający szczegółowe informacje na temat substancji chemicznych i ich mieszanin, wykorzystywanych zarówno w przemyśle, jak i w codziennym życiu. Obowiązek jej sporządzania i udostępniania wynika bezpośrednio z przepisów unijnych, przede wszystkim z rozporządzenia REACH, o którym wspomniano wcześniej.

Podstawowym celem karty charakterystyki jest zapewnienie bezpieczeństwa podczas transportu, magazynowania oraz stosowania substancji niebezpiecznych. Dokument ten stanowi nieocenione źródło wiedzy dla pracowników, służb BHP, jednostek ratowniczych, a także wszystkich osób, które mogą mieć kontakt z danym produktem chemicznym.

Karta charakterystyki powinna być opracowana zgodnie z wymogami prawa Unii Europejskiej, w szczególności z Dyrektywą Rady 98/24/WE. Jej głównym zadaniem jest umożliwienie pracodawcom identyfikacji substancji stwarzających zagrożenie w miejscu pracy, a tym samym przeprowadzenie skutecznej oceny ryzyka i wdrożenie odpowiednich środków ochrony zdrowia pracowników.

Dokument musi być przygotowany przez osobę posiadającą odpowiednie kwalifikacje i wiedzę, z uwzględnieniem potrzeb użytkowników końcowych. Powinien być przejrzysty, zrozumiały i napisany językiem wolnym od zbędnego żargonu technicznego czy niejasnych skrótów. Niedopuszczalne jest stosowanie sformułowań sugerujących brak zagrożenia, takich jak „nieszkodliwe dla zdrowia” czy „zazwyczaj bezpieczne”. Wszystkie zawarte w karcie informacje muszą być zgodne z aktualną klasyfikacją substancji.

Dodatkowo dostawcy mają obowiązek zapewnienia odpowiedniego przeszkolenia osób przygotowujących karty charakterystyki – zarówno na etapie wstępnym, jak i w ramach regularnych szkoleń okresowych.

Kiedy obowiązkowe jest posiadanie karty charakterystyki produktu?

Zgodnie z art. 31 rozporządzenia REACH, dostawca substancji lub mieszaniny musi przekazać odbiorcy kartę charakterystyki, jeżeli dany produkt spełnia kryteria klasyfikujące go jako stwarzający zagrożenie według rozporządzenia CLP (1272/2008), wykazuje trwałość, zdolność do bioakumulacji i toksyczność (PBT lub vPvB) lub znajduje się na liście substancji wzbudzających szczególnie duże obawy (SVHC). Obowiązek ten dotyczy również niektórych mieszanin, które nie są klasyfikowane jako niebezpieczne, ale zawierają określone substancje w odpowiednich stężeniach.

Kiedy karta charakterystyki produktu jest obowiązkowa, a kiedy nie?

Zgodnie z art. 31 rozporządzenia REACH, obowiązek przekazania karty charakterystyki spoczywa na dostawcy substancji lub mieszaniny, jeżeli:

• produkt spełnia kryteria klasyfikujące go jako stwarzający zagrożenie zgodnie z rozporządzeniem CLP (1272/2008),

• substancja wykazuje trwałość, zdolność do bioakumulacji i toksyczność (PBT) lub jest bardzo trwała i silnie bioakumulatywna (vPvB),

• substancja została umieszczona na tzw. liście SVHC, czyli liście substancji wzbudzających szczególnie duże obawy.

Obowiązek ten dotyczy również niektórych mieszanin, które mimo że nie zostały formalnie zaklasyfikowane jako niebezpieczne, zawierają określone substancje w stężeniach przekraczających ustalone progi.

Brak obowiązku przekazania karty charakterystyki – kiedy jest dopuszczalny?

Zgodnie z art. 31 ust. 4 rozporządzenia REACH, karta charakterystyki nie musi być dostarczana, jeśli:

• substancja lub mieszanina nie spełnia żadnego z kryteriów klasyfikacji jako stwarzająca zagrożenie,
  
  

• nie zawiera niebezpiecznych składników w ilościach przekraczających progi wskazane w załączniku II do REACH,
  
  

• nie znajduje się na liście SVHC ani nie kwalifikuje się jako PBT/vPvB,
  
  

• produkt jest oferowany lub sprzedawany ogółowi społeczeństwa i nie istnieje żądanie odbiorcy dotyczące przekazania karty charakterystyki.
  
  

W takich przypadkach dostawca może zastąpić kartę charakterystyki inną formą przekazu — np. ulotką lub etykietą — zawierającą wystarczające informacje dotyczące bezpiecznego użytkowania, zagrożeń i środków ostrożności.

Dodatkowe obowiązki informacyjne mimo braku formalnego wymogu

Nawet w sytuacji, gdy przekazanie karty charakterystyki nie jest wymagane, dostawca na żądanie odbiorcy powinien udostępnić odpowiednie dane, np. w formie uproszczonego dokumentu bezpieczeństwa, arkusza danych technicznych lub opisu środków ochronnych.

Z tego względu warto rozważyć przygotowanie i dobrowolne udostępnienie karty charakterystyki także dla substancji lub mieszanin niezaklasyfikowanych jako niebezpieczne, jeżeli ich składniki mogą potencjalnie wpływać na zdrowie ludzi lub środowisko.

Tym samym nie każdy produkt chemiczny musi posiadać kartę charakterystyki. Jednak odpowiedzialny dostawca powinien każdorazowo przeanalizować skład i zastosowanie danego produktu, aby ocenić, czy — mimo braku ustawowego obowiązku — karta charakterystyki nie będzie niezbędna ze względu na ochronę zdrowia, bezpieczeństwo użytkowników lub potrzeby odbiorcy.

Ocena substancji i sporządzenie raportu bezpieczeństwa chemicznego

Jak wskazano wcześniej, karta charakterystyki nie jest wymagana, jeśli substancja ani mieszanina nie spełnia żadnych kryteriów klasyfikacyjnych jako stwarzająca zagrożenie. Aby jednak potwierdzić brak takich właściwości, niezbędne jest przeprowadzenie odpowiedniej procedury oceny oraz – w niektórych przypadkach – sporządzenie raportu bezpieczeństwa chemicznego (CSR), zgodnie z załącznikiem I do rozporządzenia REACH.

Zgodnie z załącznikiem I rozporządzenia REACH, każdy producent lub importer, który wytwarza lub wprowadza do obrotu substancje w ilościach przekraczających 10 ton rocznie, zobowiązany jest do przeprowadzenia oceny bezpieczeństwa chemicznego (CSA) oraz sporządzenia raportu bezpieczeństwa chemicznego (CSR) (pkt 0.1). Celem tej procedury jest wykazanie, że ryzyko wynikające ze stosowania substancji jest odpowiednio kontrolowane – zarówno na etapie produkcji, jak i przez dalszych użytkowników.

Ocena powinna być przeprowadzona przez osoby posiadające odpowiednie kompetencje, doświadczenie oraz przeszkolenie (pkt 0.2). Obejmuje ona nie tylko substancję w czystej postaci, ale również w mieszaninach i wyrobach, a także wszystkie jej nanopostacie, jeżeli są one objęte rejestracją (pkt 0.3).

Proces oceny składa się z czterech obowiązkowych etapów: oceny zagrożeń dla zdrowia człowieka, oceny zagrożeń wynikających z właściwości fizykochemicznych, oceny zagrożeń dla środowiska oraz oceny właściwości PBT/vPvB (pkt 0.6.1). Jeśli na podstawie tych etapów substancja zostanie zaklasyfikowana jako niebezpieczna, raport musi dodatkowo zawierać ocenę narażenia (z uwzględnieniem scenariuszy narażenia) oraz charakterystykę ryzyka (pkt 0.6.2–0.6.3). Scenariusze narażenia to zalecenia określające bezpieczne warunki stosowania substancji – stanowią one załącznik do karty charakterystyki zgodnie z załącznikiem II do REACH (pkt 0.7).

Raport bezpieczeństwa chemicznego powinien zawierać szczegółowe informacje uzyskane zarówno z badań na ludziach, jak i zwierzętach (pkt 1.0.2–1.0.4), w tym dane toksykologiczne, środowiskowe oraz informacje o trwałości, bioakumulacji i toksyczności (PBT/vPvB – sekcja 4). W przypadku braku danych należy to jednoznacznie wskazać i odpowiednio uzasadnić (pkt 1.0.5, 3.0.3, 4.1). Kluczowym elementem raportu jest również identyfikacja wartości DNEL i PNEC – czyli poziomów, przy których nie przewiduje się negatywnego wpływu substancji na zdrowie człowieka i środowisko (pkt 1.4.1 oraz 3.3.1). Na ich podstawie wykonuje się porównanie z poziomami narażenia (pkt 6.3), co pozwala ocenić, czy ryzyko zostało właściwie skontrolowane (pkt 6.4).

W przypadku substancji PBT lub vPvB niezbędne jest przeprowadzenie odrębnej oceny emisji oraz analizy możliwości ograniczenia narażenia ludzi i środowiska (pkt 4.0.1 oraz 6.5). Jeśli dostępne dane są niewystarczające, można zastosować podejście grupowania substancji lub wykorzystać dane z podobnych postaci, pod warunkiem należytego uzasadnienia takiego działania (pkt 0.4).

Zasady aktualizacji i format karty charakterystyki

Karta charakterystyki powinna zawierać datę jej sporządzenia, widoczną na pierwszej stronie. W przypadku aktualizacji dokumentu konieczne jest podanie nowej daty oraz wskazanie zmian w treści. Dodatkowo każda strona dokumentu musi być ponumerowana, a układ informacji powinien umożliwiać łatwe odczytanie całości (np. poprzez oznaczenie „strona X z Y” lub informację o kontynuacji na kolejnej stronie).

Objętość karty charakterystyki nie jest ściśle określona – powinna być adekwatna do skali zagrożenia związanego z substancją lub mieszaniną oraz dostępnych informacji. Karta musi zawierać wszystkie wymagane dane w odpowiednich podsekcjach i nie może pozostawiać pustych miejsc.

Co musi zawierać karta charakterystyki?

Rozporządzenie REACH określa szczegółowo, jakie informacje powinny znaleźć się w karcie charakterystyki. Dokument musi być sporządzony w języku urzędowym kraju, w którym chemikalia są wprowadzane do obrotu, i zawierać 16 obowiązkowych sekcji, które określa Rozporządzenie t.j.

1. Identyfikacja substancji/mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa: Informacje obejmują nazwę substancji, numer rejestracyjny (jeśli dotyczy), nazwę handlową oraz dane kontaktowe dostawcy. Powinny być tu również zawarte dane awaryjne.

2. Identyfikacja zagrożeń: Klasyfikacja substancji zgodnie z rozporządzeniem CLP, piktogramy ostrzegawcze, hasła ostrzegawcze oraz zwroty H i P.

3. Skład/informacja o składnikach: Szczegółowy wykaz składników mieszaniny, w tym nazwy chemiczne, numery CAS i EC oraz stężenia substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne.

4. Środki pierwszej pomocy: Opis działań, jakie należy podjąć w przypadku narażenia drogą oddechową, kontaktu ze skórą, oczami lub połknięcia.

5. Postępowanie w przypadku pożaru: Informacje o odpowiednich środkach gaśniczych, zagrożeniach wynikających z pożaru oraz środkach ochrony osobistej dla strażaków.

6. Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska: Instrukcje dotyczące środków ostrożności, metod oczyszczania i unieszkodliwiania wycieku.

7. Postępowanie z substancjami i mieszaninami oraz ich magazynowanie: Informacje o bezpiecznym obchodzeniu się z chemikaliami, w tym zalecenia dotyczące przechowywania.

8. Kontrola narażenia/środki ochrony indywidualnej: Zalecenia dotyczące wartości dopuszczalnych stężeń, środków ochrony osobistej (np. rękawic, masek) oraz kontroli technicznej.

9. Właściwości fizykochemiczne: Dane dotyczące stanu skupienia, koloru, zapachu, temperatury topnienia, wrzenia, palności, ciśnienia pary, gęstości, rozpuszczalności i innych parametrów.

10. Stabilność i reaktywność: Informacje o możliwych reakcjach chemicznych, warunkach, których należy unikać, oraz niezgodnych materiałach.

11. Informacje toksykologiczne: Opis skutków zdrowotnych wynikających z narażenia na substancję, takich jak toksyczność ostra, podrażnienia skóry, działanie mutagenne czy rakotwórcze.

12. Informacje ekologiczne: Wskazówki dotyczące wpływu na środowisko, w tym toksyczność wodna, biodegradowalność oraz zdolność do bioakumulacji.

13. Postępowanie z odpadami: Zalecenia dotyczące unieszkodliwiania substancji lub opakowań zgodnie z przepisami o odpadach.

14. Informacje o transporcie: Dane wymagane do przewozu substancji, w tym klasyfikacja ADR, IMDG, IATA, UN oraz wszelkie ograniczenia transportowe.

15. Informacje dotyczące przepisów prawnych: Odniesienia do przepisów krajowych i unijnych mających zastosowanie do substancji, w tym ograniczeń i wymagań dotyczących zezwoleń.

16. Inne informacje: Dodatkowe uwagi, w tym aktualizacje oraz odniesienia do literatury lub badań.

Sankcje za naruszenia obowiązków dotyczących karty charakterystyki

Również niewywiązanie się z obowiązku przekazania informacji określonych w art. 32 rozporządzenia REACH skutkuje nałożeniem grzywny, zgodnie z art. 53 ust. 1 wspomnianej ustawy. Identyczna sankcja grozi w przypadku niedokonania wymaganej aktualizacji tych informacji. Przepisy te mają na celu zapewnienie, aby wszystkie podmioty uczestniczące w łańcuchu dostaw miały dostęp do rzetelnych i aktualnych danych niezbędnych do bezpiecznego stosowania substancji chemicznych i mieszanin.

Zakończenie

Karta charakterystyki to nie tylko obowiązek formalny, lecz przede wszystkim kluczowy dokument służący ochronie zdrowia i środowiska. Jej prawidłowe opracowanie, systematyczna aktualizacja oraz udostępnienie zgodnie z wymaganiami rozporządzenia REACH należą do podstawowych obowiązków każdego dostawcy. Ze względu na złożoność oraz zmienność przepisów warto powierzyć te zadania specjalistom, co pozwala uniknąć ryzyka prawnego i zapewnić zgodność z wymogami unijnego prawa chemicznego.

Pytania i odpowiedzi

Zaufali nam