Czym jest przedawnienie roszczeń i jaki ma skutek dla wierzyciela?

Przedawnienie to instytucja prawa cywilnego, która oznacza, że po upływie określonego czasu dłużnik może skutecznie uchylić się od spełnienia świadczenia, jeżeli wierzyciel nie podjął odpowiednich działań w celu dochodzenia swoich roszczeń. W zakresie terminów przedawnienia szczególną uwagę należy zwrócić na przepisy art. 117 i następne KC.

Zasadą prawa cywilnego jest, że prawie każde roszczenie podlega przedawnieniu. W praktyce oznacza to, że wierzyciel musi podejmować określone czynności windykacyjne, ponieważ może utracić możliwość skutecznego dochodzenia roszczenia w sądzie. W trakcie terminu przedawnienia wierzyciel musi podjąć określone czynności mające na celu skuteczne dochodzenie roszczenia (np. złożyć pozew czy podpisać z dłużnikiem ugodę, w które uzna on dług i zaakceptuje nowy harmonogram płatności).

Przedawnienie to złożona kwestia, a w tym tekście omówimy najważniejsze aspekty dla wierzyciela – czyli jego skutki, terminy oraz strategie wierzyciela w kontekście przerwania biegu terminu przedawnienia.

Skutki przedawnienia długu

Zgodnie z art. 117 § 2. kodeksu cywilnego, po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Trzeba jednak pamiętać, że zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne. Szczególnie należy zwrócić uwagę na §21 tego przepisu, zgodnie z którym niedopuszczalne jest dochodzenie zaspokojenia roszczenia przeciwko konsumentowi, jeżeli następuje ono po upływie terminu przedawnienia.

Nie oznacza to jednak, że po upływie przedawnienia roszczenie automatycznie wygasa. Przechodzi ono w tzw. zobowiązanie naturalne. Zobowiązanie naturalne to szczególny rodzaj zobowiązania, które co prawda istnieje, ale nie może być przymusowo egzekwowane przez wierzyciela na drodze sądowej. Oznacza to, że dłużnik nie ma prawnego obowiązku spełnienia świadczenia, ale jeśli dobrowolnie je spełni, nie może żądać jego zwrotu.

Logiczne jest zatem, że wierzyciel nie powinien dopuścić do przedawnienia roszczenia. Na szczęście zgodnie z przepisami może uniknąć przedawnienia, a szerzej tę kwestię opisujemy poniżej.

Faktem jest, że w wielu przypadkach dochodzenie roszczeń i całkowita zapłata zobowiązania przez dłużnika to proces złożony, wymagający sumienności i konsekwencji ze strony wierzyciela. Na szczęście w przepisach prawa przewidziano mechanizmy, dzięki którym wierzyciel będzie mógł uniknąć przedawnienia roszczenia.

Zgodnie z art. 123 kodeksu cywilnego, bieg przedawnienia przerywa się:

1. przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;

2. przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.

Innymi słowy, w trakcie biegu terminu przedawnienia wierzyciel musi podjąć konkretne, wymienione powyżej czynności. Jeżeli podejmie te czynności skutecznie, może w pewien sposób “ochronić” swoje roszczenie przed przedawnieniem.

Przerwanie biegu terminu przedawnienia oznacza, że biegnie ono na nowo. Skutecznym i powszechnym sposobem na przerwanie przedawnienia jest złożenie pozwu przeciwko dłużnikowi. Pozew ten jednak musi być kompletny pod kątem formalnym i ukierunkowany na uzyskanie korzystnego wyroku, bowiem działania z góry ukierunkowane tylko na przerwanie biegu przedawnienia mogą być uznane przez sąd jako nadużycie prawa procesowego (tak chociażby wypowiadał się SN o zawezwaniu do próby ugodowej w sprawie IV CSK 582/18 w wyroku z dnia 12 marca 2020 r.). Tak jak wynika z przepisu, przerwanie biegu przedawnienia może również odbyć się poprzez uznanie roszczenia. Aby uznanie roszczenia było bezsporne, warto dokonać tego w ugodzie. Jeżeli ugoda z dłużnikiem jest dobrze sporządzona, może nie tylko przerwać bieg terminu przedawnienia, ale także znacznie ułatwić wierzycielowi windykacje.

Dotychczas popularnym i względnie tanim sposobem na przerwanie biegu terminu przedawnienia dla wierzyciela było tzw. zawezwanie do próby ugodowej. Warto jednak przytoczyć tutaj jedną z ostatnich nowelizacji kodeksu cywilnego, zgodnie z którą od 30 czerwca 2022 r. wniosek o zawezwanie do próby ugodowej nie przerywa, a jedynie zawiesza bieg przedawnienia objętych nim roszczeń. Oznacza to, że po zakończeniu postępowania o zawezwanie do próby ugodowej, bieg przedawnienia nie będzie liczony “od nowa”, a jedynie zostanie wznowiony.

Przedawnienie roszczeń to mechanizm, który pozwala dłużnikowi uchylić się od zapłaty po upływie określonego czasu. Roszczenie przekształca się wtedy w tzw. zobowiązanie naturalne – niepodlegające przymusowej egzekucji. Aby uniknąć przedawnienia, wierzyciel powinien podejmować działania takie jak złożenie pozwu, podpisanie ugody czy wszczęcie egzekucji. Terminy przedawnienia zależą od rodzaju roszczenia – np. dla roszczeń z działalności gospodarczej wynoszą 3 lata, a dla roszczeń stwierdzonych wyrokiem sądu 6 lat. Warto pamiętać, że w większości przypadków termin ten upływa z końcem roku kalendarzowego.

Roszczenia stwierdzone prawomocnym wyrokiem również mogą się przedawnić. Wierzyciel powinien więc regularnie podejmować działania, np. składając wniosek egzekucyjny, aby przerwać bieg przedawnienia. Nie warto zatem ryzykować utraty prawa do dochodzenia roszczeń. Analiza przepisów oraz przygotowanie strategii windykacyjnej mogą wymagać pomocy profesjonalisty – szczególnie w przypadku zmieniających się regulacji. Jeżeli Twoja firma cyklicznie zmaga się z problemem przedawniających się roszczeń, lub jeżeli chciałbyś już teraz wdrożyć rozwiązania zapobiegawcze, skontaktuj się z zespołem naszych prawników.