Patent – na czym polega i co można opatentować?

Zgodnie z art. 24 ustawy prawo własności przemysłowej patent jest udzielany na wynalazek. Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia wynalazku, wskazał jednak, że prawo ochronne z patentu może dotyczyć każdej dziedziny techniki pod warunkiem, że wynalazek:

• jest nowy;
• posiada poziom wynalazczy;
• nadaje się do przemysłowego zastosowania

Badanie zdolności patentowej jest realizowane przez specjalistów z Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej.

Przesłanka nowości

Wynalazek uważa się za nowy, jeżeli nie jest on częścią obecnego stanu techniki, przy czym jako obecny stan techniki rozumie się wszystko, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu, zostało udostępnione do wiadomości powszechnej:

• w formie pisemnego lub ustnego opisu;
• przez stosowanie;
• przez wystawienie;
• przez ujawnienie w inny sposób.

Elementem stanu techniki są też informacje zawarte w zgłoszeniach innych wynalazków lub wzorów użytkowych, chociażby nie zostały udostępnione do wiadomości. Warunkiem do tego jest korzystanie przez zgłaszającego ze wcześniejszego pierwszeństwa.

Zobacz również: Jak uzyskać patent europejski?

Przesłanka poziomu wynalazczego

Poprzez poziom wynalazczy rozumie się stworzenie rozwiązanie, które jest innowacyjne. Nie wystarczy, że wynika ono w sposób oczywisty ze stanu techniki. Dosyć obrazowo zdefiniowano tę przesłankę w orzecznictwie, wskazując, że wynalazki nie muszą mieć charakteru odkryć epokowych, ważne, aby „były czymś więcej niż rutynową wiedzą mechanika lub inżyniera” (vide: wyrok WSA w Warszawie z dnia 8 marca 2017 r., sygn. VI SA/Wa 1558/16). Ważne jest, aby technologia wynalazku wykraczała poza wiedzę, jakiej można oczekiwać od fachowca z danej dziedziny, którą zajmuje się on profesjonalnie. Jeżeli mieści się w tym zakresie, przesłanka poziomu wynalazczego nie zostanie spełniona.

Powiązanie ze stanem techniki wymaga analizy najbliższego stanu wiedzy, ale znów – nie chodzi o całą dostępną literaturę, a jedynie kilka publikacji, które są możliwie najściślej powiązane ze sposobem stosowania wynalazku. Jednocześnie w literaturze przedmiotu sygnalizuje się, że przesłanka poziomu wynalazczego jest spełniona, jeżeli specjalista uzna, że teoretycznie mógłby dojść do podobnego rezultatu, stosując zwykłe zabiegi logicznego myślenia. Nie może być to jednak pewność osiągnięcia analogicznego rezultatu.

Przesłanka przemysłowej zastosowalności

W ustawie przemysłowa zastosowalność została zdefiniowana lakonicznie jako możliwość użycia wynalazku w celu uzyskania wytworu lub wykorzystania sposobu w rozumieniu technicznym, w jakiejkolwiek działalności przemysłowej. Znacznie szerzej przesłanka ta jest komentowana w orzecznictwie. Wojewódzki Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 22 lutego 2018 r., sygn. VI SA/Wa 1455/17 zwrócił uwagę na cztery przesłanki cząstkowe, których łączne spełnienie jest niezbędne, aby wynalazek nadawał się do przemysłowego zastosowania. Mowa o wymogu:

• zupełności – możliwość osiągnięcia rezultatu bez potrzeby wykonywania dodatkowych działań wykraczających poza zwykłe zabiegi adaptacyjne;
• nadawania się do użytku – rozwiązanie musi nadawać się do stosowania i być uzasadnione z punktu widzenia doświadczenia życiowego oraz innych, dostępnych rozwiązań;
• powtarzalności rezultatu stosowania wynalazku – rezultat stosowania wynalazku pojawia się za każdym razem i każdorazowo jest taki sam;
• należytego ujawnienia wynalazku – dokumentacja wynalazku musi być na tyle kompletna, aby było możliwe jego wykonanie bez potrzeby wnoszenia dalszego wkładu twórczego.

Należy pamiętać, że spełnienie przesłanki przemysłowej zastosowalności jest objęte domniemaniem. To UPRP musi wykazać, że zgłoszony wynalazek nie spełnia ustawowych kryteriów (vide: wyrok NSA z dnia 4 czerwca 2014 r., sygn. II GSK 405/13).

Zobacz również: Czym jest troll patentowy i jak można z nim walczyć?

Pomimo bardzo szerokiego zasięgu ochrony patentowej, nie każde osiągnięcie związane z technologią może ją otrzymać. W art. 28 ust. 1 prawa własności przemysłowej ustawodawca wymienił negatywne przesłanki dla ochrony patentowej. Zgodnie z tym przepisem za wynalazki nie uważa się:

• odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych;
• wytworów o charakterze jedynie estetycznym;
• schematów, zasad i metod przeprowadzania procesów myślowych, rozgrywania gier lub prowadzenia działalności gospodarczej;
• wytworów lub sposobów, których, zgodnie ze stanem nauki:
• możliwość wykorzystania nie może być wykazana;
• wykorzystanie nie przyniesie rezultatu spodziewanego przez zgłaszającego;
• programów komputerowych ;
• przedstawienia informacji.

Nie należy zapominać, że brak możliwości uzyskania ochrony patentowej w tych przypadkach nie zawsze będzie oznaczał niemożność ochrony in genere. Jako przykład można wskazać program komputerowy, który zwykle będzie kwalifikował się jako utwór w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Oczywiście zamieszczona w art. 28 lista osiągnięć wyłączonych spod ochrony patentowej ma charakter otwarty. Każde zgłoszenie wymaga przeprowadzenia odrębnych poszukiwań.

Ustawodawca przewidział też szereg osiągnięć, które wprawdzie mogłyby został uznane za wynalazek, ale z powodów etycznych taka możliwość została wyłączona. Zgodnie z art. 29 ust. 1 prawa własności przemysłowej patentów nie udziela się na:

• wynalazki, których wykorzystanie byłoby sprzeczne z porządkiem prawnym lub dobrymi obyczajami (niezależnie od faktu zabronienia ich przez prawo);
• odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt, a także wytwory uzyskane takimi sposobami;
• sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi i terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach (nie dotyczy poszczególnych substancji lub mieszanin stosowanych do leczenia lub diagnostyki).

Zobacz również: Rejestracja znaku towarowego

Prawo własności przemysłowej obok „zwykłych” wynalazków komercyjnych przewiduje również wynalazki tajne. Są to technologie dotyczące przede wszystkim obronności i bezpieczeństwa państwa takie, jak nowe rodzaje broni, wyposażenia i sprzętu. O uznaniu wynalazku za tajny decyduje arbitralnie – w zależności od klasyfikacji zgłoszenia – Minister MON, Minister właściwy do spraw wewnętrznych lub Szef ABW.

W takiej sytuacji prawo z patentu przechodzi z mocy ustawy na Skarb Państwa za odszkodowaniem określanym według wartości rynkowej wynalazku. Odszkodowanie jest wypłacane nie dłużej niże przez okres 5 lat. Z momentem, kiedy właściwy organ uznał, że wynalazek przestał być tajny, UPRP wszczyna lub wznawia z urzędu standardową procedurę o udzielenie patentu na wynalazek, chyba że upłynęło więcej niż 20 lat od daty zgłoszenia. W takiej sytuacji wynalazca może zgłosić wynalazek ponownie, choć oczywiści szansa na uzyskanie ochrony po tak długim czasie będzie już znikoma, ponieważ stan techniki uległ już znaczącej zmianie.Wkład twórczy w rozwój techniki bardzo trudno wycenić, dlatego postępowanie o udzielenie patentu potrafi trwać nawet kilka lat, a więcej o konkretnych procedurach można dowiedzieć się ze strony https://rpms.pl/.

Co ważne, wynalazca, któremu się powiedzie, zyskuje możliwość wyłącznego korzystania z wynalazku przez określony czas w sposób zarobkowy. Jeżeli nowe rozwiązania zostaną pozytywnie przyjęte przez społeczeństwo, może to oznaczać wizję wielomilionowych zysków.