Karty charakterystyki (SDS) – kiedy są wymagane i co muszą zawierać?

Karta charakterystyki (ang. Safety Data Sheet, w skrócie SDS) to dokument zawierający kluczowe informacje o właściwościach substancji chemicznej, jej potencjalnych zagrożeniach oraz zasadach bezpiecznego użytkowania. W języku polskim przyjęło się określenie karta charakterystyki substancji chemicznej lub po prostu karta charakterystyki.

Karty te są nieodzownym elementem obrotu substancjami chemicznymi – spotkamy je w fabrykach, laboratoriach, zakładach przemysłowych, magazynach, a także podczas transportu i dystrybucji. Każda karta charakterystyki towarzyszy określonemu środkowi chemicznemu i ma na celu przekazanie informacji niezbędnych do jego bezpiecznego stosowania.

Dane zawarte w SDS skierowane są do szerokiego grona odbiorców: użytkowników substancji, pracowników odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i higienę pracy, służb ratowniczych, straży pożarnej czy personelu medycznego. Karty te pomagają w ocenie ryzyka, organizacji pracy z chemikaliami, reagowaniu w sytuacjach awaryjnych (np. kontaktu ze skórą, oczami, inhalacji lub rozlania substancji), a także w bezpiecznym transporcie i utylizacji produktu.

SDS stanowią zatem istotne narzędzie w zarządzaniu bezpieczeństwem chemicznym i promowaniu świadomego, odpowiedzialnego obchodzenia się z substancjami niebezpiecznymi.

Obowiązek przygotowania karty charakterystyki substancji chemicznej (SDS) wynika bezpośrednio z przepisów unijnego rozporządzenia REACH oraz uzupełniającego go rozporządzenia CLP, dotyczącego klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji chemicznych.

Co do zasady, karta SDS musi zostać sporządzona dla każdej substancji lub mieszaniny, która została zaklasyfikowana jako niebezpieczna dla zdrowia lub środowiska. Dotyczy to w szczególności substancji o właściwościach takich jak:

• łatwopalność,

• toksyczność (ostre i przewlekłe działanie),

• działanie rakotwórcze lub mutagenne,

• działanie drażniące lub uczulające,

• szkodliwość dla organizmów wodnych lub środowiska naturalnego.

Obowiązek dotyczy również substancji zawierających komponenty:

• PBT / vPvB – trwałe, bioakumulacyjne i toksyczne (lub bardzo trwałe i bardzo bioakumulacyjne),

• SVHC – substancje wzbudzające szczególne obawy, np. zaburzające gospodarkę hormonalną (endokrynne).

Karta SDS musi być również udostępniona na żądanie odbiorcy przemysłowego lub zawodowego, nawet jeśli dana mieszanina nie została zakwalifikowana jako niebezpieczna – o ile zawiera składniki, które spełniają kryteria niebezpieczeństwa lub przekraczają określone progi stężenia.

Warto podkreślić, że obowiązek sporządzania kart SDS nie dotyczy produktów przeznaczonych wyłącznie dla konsumentów indywidualnych, jeśli substancje nie są sklasyfikowane jako niebezpieczne. W przypadku chemikaliów stosowanych powszechnie w gospodarstwach domowych (np. detergenty, kosmetyki) karta charakterystyki nie jest wymagana – o ile produkt nie zawiera komponentów ryzykownych i nie jest kierowany do użytku przemysłowego lub zawodowego.

Zgodnie z art. 31 rozporządzenia REACH oraz jego załącznikami, każda karta charakterystyki powinna składać się z 16 obowiązkowych sekcji:

1. Identyfikacja substancji/preparatu oraz identyfikacja przedsiębiorstwa.

2. Identyfikacja zagrożeń.

3. Skład/informacja o składnikach.

4. Środki pierwszej pomocy.

5. Postępowanie w przypadku pożaru.

6. Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska.

7. Postępowanie z substancją lub preparatem oraz warunki jej/jego przechowywania.

8. Kontrola narażenia i środki ochrony indywidualnej.

9. Właściwości fizyczne i chemiczne.

10. Stabilność i reaktywność.

11. Informacje toksykologiczne.

12. Informacje ekologiczne.

13. Postępowanie z odpadami.

14. Informacje dotyczące transportu.

15. Informacje dotyczące przepisów prawnych.

16. Inne informacje.

Struktura ta ma na celu zapewnienie kompleksowej wiedzy o substancji lub preparacie – zarówno w zakresie jej bezpiecznego stosowania, jak i ochrony zdrowia ludzi i środowiska.

W jakim języku należy sporządzić kartę charakterystyki (SDS)?

Zgodnie z art. 31 ust. 5 rozporządzenia REACH, karta charakterystyki musi być dostarczona w języku urzędowym państwa członkowskiego, na którego terytorium dana substancja lub mieszanina jest wprowadzana do obrotu – chyba że dane państwo zdecyduje inaczej.

W Polsce akceptowane są wyłącznie karty SDS przygotowane w języku polskim. Dla porównania: w Belgii, gdzie funkcjonują trzy języki urzędowe (francuski, niderlandzki i niemiecki), język karty zależy od regionu, w którym produkt trafia na rynek.

Aktualizacja karty SDS – kiedy jest konieczna?

Rozporządzenie REACH ściśle określa sytuacje, w których aktualizacja karty charakterystyki jest obowiązkowa. Należy jej dokonać w szczególności, gdy:

• pojawiają się nowe informacje dotyczące zagrożeń związanych z daną substancją lub mieszaniną,

• udzielono bądź cofnięto zezwolenie na jej stosowanie,

• nałożono ograniczenia w zakresie stosowania,

• zmieniono skład mieszaniny w sposób wpływający na jej klasyfikację lub właściwości.

Choć nie zawsze jest to wymóg prawny, warto również zaktualizować kartę w razie:

• zmian w przepisach prawnych,

• modyfikacji identyfikatora produktu,

• aktualizacji procedur awaryjnych lub środków ochrony indywidualnej.

Po aktualizacji dokument należy niezwłocznie przekazać wszystkim odbiorcom, którzy otrzymali wcześniejszą wersję karty w ciągu ostatnich 12 miesięcy – w tym użytkownikom końcowym i dystrybutorom. Nowa wersja powinna zawierać wyraźnie wskazaną datę aktualizacji.

Kto powinien otrzymać kartę SDS i w jakiej formie?

Kartę charakterystyki (SDS) należy dostarczyć nieodpłatnie wszystkim odbiorcom, którzy wykorzystują substancję lub mieszaninę w sposób zawodowy lub przemysłowy. Obowiązek ten dotyczy w szczególności:

• użytkowników przemysłowych i profesjonalnych,

• dystrybutorów,

• sprzedawców detalicznych.

Rozporządzenie REACH dopuszcza zarówno formę papierową, jak i elektroniczną karty SDS. Dokument należy przekazać najpóźniej w momencie pierwszej dostawy produktu, a także każdorazowo po jego aktualizacji. Aby udokumentować wypełnienie tego obowiązku, warto prowadzić ewidencję wysyłek oraz zachowywać potwierdzenia dostarczenia karty.

Prawidłowo opracowana karta charakterystyki to kluczowy element dokumentacji przy wprowadzaniu substancji chemicznej na rynek. Pełni nie tylko funkcję informacyjną, ale również zapewnia zgodność działań przedsiębiorstwa z obowiązującym prawem.

Przygotowanie rzetelnej, kompleksowej karty SDS zgodnej z wymaganiami REACH i CLP pozwala uniknąć sankcji oraz zwiększa bezpieczeństwo użytkowników końcowych. Nasi prawnicy i eksperci pozostają do dyspozycji w zakresie sporządzania, aktualizacji i audytu kart SDS.