Czy fermentowane napoje bezalkoholowe podlegają przepisom o napojach alkoholowych?

Napoje bezalkoholowe a fermentowane

Choć potocznie „napój bezalkoholowy” rozumiemy jako produkt, po którego spożyciu nie odczuwa się działania alkoholu, to z perspektywy prawa decydujący jest precyzyjny próg jego zawartości. W Polsce wynosi on 0,5% objętości alkoholu etylowego.

Problem polega na tym, że fermentowane napoje bezalkoholowe często balansują na granicy tego progu. Proces fermentacji i przechowywania – zwłaszcza w przypadku produktów naturalnych i niepasteryzowanych – może powodować niewielkie wahania zawartości alkoholu. Przykładowo, kombucha deklarowana jako zawierająca 0,4% alkoholu etylowego, po kilku tygodniach leżakowania może przekroczyć dopuszczalne 0,5%, co automatycznie kwalifikuje ją jako napój alkoholowy.

Dodatkowe wątpliwości pojawiają się w obszarze reklamy. Formalnie napoje o zawartości alkoholu ≤0,5% nie podlegają zakazom reklamowym przewidzianym dla alkoholu. Jednak w praktyce organy i branża reklamowa często stosują zasadę ostrożności, zwłaszcza gdy produkt, jego marka czy opakowanie nawiązują stylistyką do tradycyjnych napojów alkoholowych, np. piwa.

W dalszej części artykułu wyjaśnimy szczegółowo, jakie przepisy regulują rynek fermentowanych napojów bezalkoholowych, jakie obowiązki spoczywają na producentach i sprzedawcach oraz w jakich okolicznościach produkt formalnie staje się napojem alkoholowym w rozumieniu prawa.

Definicja napoju alkoholowego

Podstawowym punktem odniesienia dla oceny, czy fermentowany napój bezalkoholowy podlega przepisom o napojach alkoholowych, jest ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. W art. 46 ust. 1 ustawodawca wprost wskazuje, że napojem alkoholowym jest każdy produkt przeznaczony do spożycia zawierający alkohol etylowy pochodzenia rolniczego w stężeniu przekraczającym 0,5% zawartości alkoholu etylowego. W praktyce oznacza to, że produkty o zawartości alkoholu 0,5% lub mniej niezależnie od technologii wytworzenia, czy to poprzez fermentację, czy inne procesy nie są traktowane w Polsce jako napoje alkoholowe. To rozróżnienie ma ogromne znaczenie, ponieważ determinuje, czy produkt podlega takim obowiązkom jak konieczność uzyskania zezwolenia na sprzedaż, zakaz sprzedaży osobom poniżej 18. roku życia czy ograniczenia w reklamie i promocji.

Kolejnym aktem prawnym istotnym dla tej klasyfikacji jest ustawa z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym. W art. 94 ust. 1 ustawy zdefiniowano piwo jako napój uzyskany z beczki piwnej o zawartości alkoholu przekraczającej 0,5% objętości. Podobne zasady stosuje się do innych kategorii napojów fermentowanych, takich jak cydry czy miody pitne. W każdym przypadku przekroczenie progu 0,5% powoduje obowiązek zapłaty akcyzy. Produkty, które nie osiągają tego poziomu alkoholu, klasyfikowane są do kodu CN 2202 w Nomenklaturze Scalonej, obejmującego napoje bezalkoholowe, i nie podlegają opodatkowaniu akcyzą.

Warto jednak zaznaczyć, że przepisy unijne posługują się innymi progami w różnych kontekstach. Na przykład Rozporządzenie (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności w art. 9 ust. 1 lit. k nakłada obowiązek podawania zawartości alkoholu tylko dla napojów zawierających więcej niż 1,2% objętości alkoholu etylowego. W praktyce oznacza to, że fermentowany napój o mocy od 0,5% do 1,2% objętości alkoholu etylowego może być napojem alkoholowym w świetle polskiego prawa, ale nie ma obowiązku umieszczania informacji o zawartości alkoholu na etykiecie zgodnie z przepisami UE.

Dodatkowo, Rozporządzenie (WE) nr 1924/2006 z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności w art. 4 ust. 3 zakazuje stosowania oświadczeń zdrowotnych w odniesieniu do napojów o mocy powyżej 1,2% objętości alkoholu etylowego. Oznacza to, że napoje fermentowane zawierające 0,5% lub nawet 1% alkoholu mogą legalnie korzystać z takich oświadczeń, jeśli spełniają pozostałe wymogi rozporządzenia. Podobna objętość występuje także na gruncie polskiego prawa w ustawie z dnia 2 grudnia 2021 roku o wyrobach winiarskich. W art. 3 ust. 1 pkt 1) tejże ustawy odwołano się do objętości alkoholu w wysokości 1,2% objętości w kontekście fermentowanych napojów winiarskich, które zdefiniowano jako powstające w wyniku fermentacji alkoholowej nastawów, o rzeczywistej zawartości alkoholu przekraczającej 1,2% objętości, a napoje te wykazują cechy sensoryczne właściwe dla danej kategorii (smak, zapach, barwa) wynikające z użytych do produkcji surowców poddanych fermentacji.

W przypadku produktów, które tradycyjnie są napojami alkoholowymi, ale zostały poddane procesowi dealkoholizacji, zastosowanie mają również przepisy sektorowe. Rozporządzenie (UE) 2021/2117, zmieniające m.in. rozporządzenie (UE) nr 1308/2013, wprowadziło definicję wina całkowicie lub częściowo dealkoholizowanego, obejmującą również wina o zawartości alkoholu poniżej 0,5% objętości alkoholu etylowego. Podobnie przepisy dotyczące cydru czy napojów spirytusowych określają wymagania jakościowe i znakowania, nawet jeśli produkt został pozbawiony większości alkoholu.

Wspólnym mianownikiem wszystkich tych regulacji jest to, że próg 0,5% objętości alkoholu etylowego w prawie polskim ma decydujące znaczenie dla tego, czy napój jest uznawany za alkoholowy, podczas gdy w prawie unijnym kluczowe progi to 1,2% dla oznaczania zawartości alkoholu i stosowania oświadczeń zdrowotnych. Dla producentów oznacza to konieczność jednoczesnego przestrzegania przepisów krajowych i unijnych, co w przypadku fermentowanych napojów bezalkoholowych wymaga szczególnej uwagi na każdym etapie produkcji, przechowywania i dystrybucji.

Czy fermentowane napoje bezalkoholowe podlegają przepisom o napojach alkoholowych?

Analiza obowiązujących przepisów prowadzi do jednoznacznego wniosku: fermentowane napoje bezalkoholowe o zawartości alkoholu 0,5% objętości lub mniejszej nie są traktowane w polskim prawie jako napoje alkoholowe. Wynika to bezpośrednio z art. 46 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, w którym granica 0,5% objętości została wskazana jako kryterium decydujące o zastosowaniu reżimu prawnego właściwego dla napojów alkoholowych.

W praktyce oznacza to, że napoje mieszczące się w tym limicie:

· nie wymagają uzyskania zezwolenia na sprzedaż;

· mogą być sprzedawane osobom poniżej 18. roku życia, ponieważ zakaz sprzedaży dotyczy wyłącznie napojów alkoholowych,

· nie podlegają zakazowi reklamy i promocji,

· nie są objęte obowiązkiem uiszczania akcyzy, gdyż ustawa o podatku akcyzowym nakłada ją jedynie na wyroby przekraczające próg 0,5% objętości.

Należy jednak zauważyć, że w przypadku napojów fermentowanych zawierających od 0,5% do 1,2% objętości alkoholu sytuacja jest bardziej złożona. Takie produkty są już napojami alkoholowymi w świetle prawa polskiego, lecz w prawie unijnym nie muszą spełniać niektórych wymogów etykietowych przewidzianych w rozporządzeniu (UE) nr 1169/2011, które w art. 9 ust. 1 lit. k wprowadza obowiązek deklarowania mocy alkoholu dopiero powyżej 1,2% objętości. Dodatkowo, rozporządzenie (WE) nr 1924/2006 zabrania stosowania oświadczeń zdrowotnych w odniesieniu do napojów o mocy przekraczającej 1,2% objętości W efekcie napoje fermentowane, które mają moc poniżej tego progu, mogą korzystać z dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych i żywieniowych, o ile spełniają inne wymogi rozporządzenia.

Wyjątek od powyższych zasad stanowią produkty tradycyjnie uznawane za alkoholowe, które zostały odalkoholizowane, jak np. wina. Choć w Polsce – jeśli ich moc nie przekracza 0,5% objętości – nie są napojami alkoholowymi, to wciąż podlegają sektorowym regulacjom unijnym, w szczególności rozporządzeniu (UE) 2021/2117, które określa szczegółowe wymogi etykietowania i oznakowania win całkowicie lub częściowo odalkoholizowanych.

W praktyce, dla producentów i dystrybutorów oznacza to konieczność nie tylko kontrolowania zawartości alkoholu w wyrobie końcowym, lecz także uwzględniania specyficznych wymogów sektorowych, które mogą mieć zastosowanie niezależnie od klasyfikacji krajowej. Szczególne znaczenie ma to w przypadku napojów, w których proces fermentacji trwa po zabutelkowaniu lub w których może dojść do wtórnej fermentacji podczas przechowywania. Przekroczenie granicy 0,5% objętości – nawet niezamierzone – automatycznie powoduje, że napój staje się w Polsce napojem alkoholowym, z pełnym reżimem sprzedaży, reklamy i podatku akcyzowego.

Podsumowanie

W świetle polskiego prawa fermentowany napój bezalkoholowy nie podlega przepisom o napojach alkoholowych, jeżeli jego zawartość alkoholu nie przekracza 0,5% objętości. Próg ten wynika wprost z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz jest spójny z definicjami stosowanymi chociażby w ustawie o podatku akcyzowym. Przekroczenie tej wartości, nawet minimalne, automatycznie powoduje zmianę kwalifikacji produktu na napój alkoholowy, a w konsekwencji konieczność stosowania pełnego reżimu prawnego: wymogów koncesyjnych, zakazów sprzedaży małoletnim, ograniczeń reklamowych oraz obowiązków podatkowych.

Prawo unijne nie ingeruje w ten krajowy próg, lecz wprowadza własne limity istotne z perspektywy etykietowania i oświadczeń marketingowych (1,2% objętości alkoholu etylowego). Wyjątkiem są produkty sektorowe, takie jak wina odalkoholizowane, które mimo niskiej zawartości alkoholu podlegają szczególnym regulacjom unijnym dotyczącym oznakowania.

Odpowiedź na pytanie tytułowe jest zatem jednoznaczna: napój fermentowany o mocy do 0,5% zawartości alkoholu nie jest w Polsce traktowany jako napój alkoholowy i nie podlega przepisom właściwym dla tej kategorii, lecz jako produkt spożywczy. Dopiero przekroczenie tej granicy uruchamia stosowanie przepisów o napojach alkoholowych wraz z pełnym zakresem wynikających z tego obowiązków.