W celu dostosowania obowiązujących w polskim porządku prawnym przepisów chroniących konsumentów do norm unijnych ustawodawca zmodyfikował szereg aktów prawnych, wdrażając trzy unijne dyrektywy – dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/2161, czyli tzw. dyrektywę Omnibus oraz dyrektywy cyfrową i towarową, odpowiednio 2019/770 oraz 2019/771. Jak zmienił się reżim ochrony konsumenta?
Jakie przepisy zostały zmienione poprzez zaimplementowanie dyrektyw unijnych?
Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego zmian w związku implementacją przepisów unijnych oznacza nowelizację:
- ustawy o prawach konsumenta;
- kodeksu wykroczeń;
- prawa telekomunikacyjnego (zakaz niezamówionego marketingu bezpośredniego);
- ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów;
- ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (m.in. nowy rodzaj działania wprowadzającego w błąd, poszerzenie listy nieuczciwych praktyk rynkowych;
- ustawy o informowaniu o cenach towarów i usług.
Konsekwencje wdrożenia dyrektywy cyfrowej i dyrektywy towarowej
Dostosowanie polskiej ustawy do dwóch aktów prawnych Unii Europejskiej ma na celu podniesienie standardów ochrony konsumenta poprzez precyzyjniejsze uregulowanie uprawnień konsumenta z tytułu zawartej umowy sprzedaży, w tym dotyczącej usług cyfrowych. Przepisów ustawy nie stosuje się do umów o dostarczenie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej, jeżeli konsument nie jest zobowiązany do świadczeń innych niż dostarczenie danych osobowych, a dane te są przetwarzane przez przedsiębiorcę wyłącznie w celu wykonania umowy lub obowiązku ustawowego.
Zmiana reżimu ochrony konsumenta
Do tej pory ustawodawca w ustawie o prawach konsumenta posługiwał się pojęciami wady fizycznej (niezgodnością rzeczy z umową) i wady prawnej. Nowelizacja ustawy wprowadza rozdział 5a zatytułowany umowy zobowiązujące do przeniesienia własności towaru na konsumenta, który przewiduje:
- utrzymanie odpowiedzialności sprzedawcy za wady prawne w dotychczasowym kształcie;
- zamianę niezgodności rzeczy z umową na niezgodność towaru z umową.
Zgodnie z art. 43b ust. 1 towar jest zgodny z umową, jeżeli w zgodzie z nią pozostają w szczególności:
- opis, rodzaj, ilość, jakość kompletność i funkcjonalność towaru, a w przypadku treści cyfrowych ich kompatybilność, interoperacyjność i dostępność aktualizacji;
- przydatność do szczególnego celu, do którego towar jest potrzebny konsumentowi, jeśli powiadomił on przedsiębiorcę o tym celu najpóźniej w chwili zawarcia umowy, a przedsiębiorca ten cel zaakceptował.
Ponadto do stwierdzenia zgodności towaru z umową niezbędne jest, aby towar:
- nadawał się do celów, do których zwykle używa się towarów danego rodzaju (z uwzględnieniem przepisów prawa, norm technicznych oraz dobrych praktyk);
- występował w umówionej ilości i cechował się trwałością oraz bezpieczeństwem, a w przypadku towarów z elementami cyfrowymi – kompatybilnością oraz funkcjonalnością, jakich konsument może zasadnie oczekiwać, uwzględniając publiczne zapewnienia przedsiębiorcy lub inne osoby działające w jego imieniu;
- jest dostarczany z akcesoriami i instrukcjami, których konsument się spodziewać po zakupie (np. przewody, mocowania);
- jest takiej samej jakości jak próbka lub wzór udostępniony konsumentowi przed zawarciem umowy.
Przedsiębiorca może zwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że konkretna cecha towarów odbiega od przesłanek zgodności i że konsument został wyraźnie poinformowany o tym fakcie najpóźniej w chwili zawarcia umowy. Odpowiedzialność nie wygasa jednak wtedy, gdy niezgodność z umową powstała wskutek montażu towaru przez przedsiębiorcę lub na jego odpowiedzialność (np. sprzęt AGD) albo jeśli niezgodność wynika z błędów w instrukcji użytkownika.
Odpowiedzialność trwa minimum 2 lata, chyba że przedsiębiorca przewidział dłuższy termin. Jeżeli niezgodność ujawniła się w tym czasie, stosuje się domniemanie, że występowała w chwili wydania towaru. Zgodnie z art. 7a ust. 1 w sytuacji, kiedy konsument złożył reklamację, przedsiębiorca jest zobowiązany do udzielenia na nią odpowiedzi w terminie 14 dni, chyba że co innego wynika z przepisów szczególnych. W sytuacji kiedy przedsiębiorca udziela na towar gwarancji, jej warunki nie mogą być mniej korzystne niż ustawowe.
Uprawnienia konsumenta w związku z niegodnością towaru z umową
Zgodnie z art. 43d pierwotne roszczenie konsumenta opiewa na naprawę lub wymianę towaru. Przedsiębiorca odbiera od niego towar na swój koszt i również na swój koszt dokonuje niezbędnej naprawy lub wymiany w rozsądnym czasie. Dopiero kiedy przedsiębiorca:
- odmówił naprawy lub wymiany towaru, lub nie doprowadził do jego zgodności z umową;
- niezgodność występuje pomimo prób jej usunięcia;
- wada towaru jest zbyt istotna, aby można oczekiwać jego naprawy;
- z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wynika, że nie doprowadzi on do stanu zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych kosztów dla konsumenta –
– klient może domagać się obniżenia ceny albo odstąpienia od umowy.
Uprawnienie do odstąpienia od umowy nie przysługuje, jeśli niezgodność towaru z umową nie jest istotna. Ustawodawca wprowadza jednak domniemanie istotności stanu niezgodności, które przedsiębiorca będzie musiał obalić, aby ochronić się przed żądaniem. Zwrot środków powinien nastąpić w terminie 14 dni od dnia złożenia żądania obniżenia ceny lub oświadczenia o odstąpieniu od umowy.
Jeżeli na towar została udzielona gwarancja, jej warunki nie mogą być mniej korzystne niż uprawnienia konsumenta wynikające z ustawy.
Umowy o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej
Obok rozdziału 5a ustawy ustawodawca wprowadził rozdział 5b zatytułowany „Umowy o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej”, który implementuje postanowienia dyrektywy cyfrowej.
Przepisy nakładają na przedsiębiorcę obowiązek dostarczenia usługi cyfrowej niezwłocznie po zawarciu umowy, chyba że strony ustaliły inne warunki w umowie. Niedochowanie ustalonego terminu uprawnia konsumenta do wezwania przedsiębiorcy do spełnienia świadczenia, a następnie do odstąpienia od umowy. Konsument nie musi wzywać przedsiębiorcy, jeśli:
- z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wynika, że treść lub usługa nie zostanie dostarczona w przewidzianym terminie;
- strony uzgodniły lub z okoliczności sprawy wynika, że dostarczenie treści lub usługi cyfrowej w określonym terminie było istotne dla konsumenta.
Przepisów o odstąpieniu od umowy nie stosuje się, kiedy treść cyfrowa miała być dostarczona na materialnym nośniku (np. płycie DVD).
Podobnie jak w przypadku towarów również treści i usługi cyfrowe muszą być zgodne z umową. Pojęcie zgodności zostało zdefiniowane w bardzo podobny sposób w obu przypadkach, przy czym w przypadku treści i usług cyfrowych zgodność musi występować nie ze wzorem lub próbką, ale próbną wersją oprogramowania.
Obowiązki przedsiębiorcy w zakresie sprzedaży usług cyfrowych
Nowe przepisy nakładają na przedsiębiorcę obowiązek informowania odbiorcy o aktualizacjach oprogramowania i zabezpieczeniach, które są niezbędne, aby utrzymać zgodność danej usługi z umową oraz konsekwencjach ich niezainstalowania. Informacje muszą być przekazywane:
- przez cały czas trwania umowy, jeśli usługa jest świadczona w sposób ciągły;
- przez czas zasadnie oczekiwany przez konsumenta, jeśli usługa jest świadczona jednorazowo lub częściami.
To od konsumenta zależy jednak, czy zainstaluje update’y. Jeśli nie zrobi tego ze swojej winy, nie może powołać się na późniejsze problemy w korzystaniu z aplikacji, które z tego wynikają. Aplikacja zawsze powinna być też dostarczana w najnowszej, publicznie dostępnej wersji, chyba że strony ustalą inaczej. Oznacza to, że co do zasady konsument nie ma dostępu do wersji beta oprogramowania, a także starszych odsłon software’u.
Należy zaznaczyć, że nowelizacja przewiduje obowiązek współpracy konsumenta z przedsiębiorcą w zakresie dostarczania treści cyfrowych (np. poprzez pobranie odpowiednich wtyczek) oraz zapewnienia kompatybilności systemu operacyjnego. Jeśli więc przedsiębiorca przed zawarciem umowy wyraźnie podał, jakie wymagania sprzętowe są niezbędne, aby korzystać z aplikacji, nie będzie ponosił odpowiedzialności za jej nieprawidłowe działanie.
Uprawnienia konsumenta w przypadku usług i treści cyfrowych
W zakresie korzystania z usług i treści cyfrowych przepisy przewidują uprawnienie konsumenta do żądania przywrócenia ich zgodności z umową. Uprawnienie do żądania obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy aktualizują się dopiero, gdy:
- doprowadzenie do zgodności z umową jest niemożliwe albo nadmiernie kosztowne;
- przedsiębiorca pomimo starań nie doprowadził do przywrócenia zgodności z umową treści lub usług;
- brak zgodności z umową jest istotny;
- przedsiębiorca oświadczył, że jest w stanie doprowadzić do zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych obciążeń dla konsumenta.
Jako ciekawostkę warto wskazać, że przepisy uprawniają przedsiębiorcę do wprowadzenia zmian w funkcjonalności aplikacji w ramach prac zmierzających do przywrócenia zgodności z umową. Konsument musi być jednak o takiej zmianie poinformowany, a uprawnienie dotyczy wyłącznie usługi lub treści dostarczanej w sposób ciągły (np. usługi chmurowe, platformy VOD), ale już niejednorazowy (np. kupione oprogramowanie).
Jeżeli zmiana negatywnie wpływa na dostęp do treści lub korzystanie z nich konsument ma prawo odstąpić od umowy w terminie 30 dni.
Dostosowanie dokumentacji i regulaminów sklepów do nowych regulacji warto skonsultować z kancelarią prawną, która zadba o dopełnienie wszystkich formalności.
Skutki wdrożenia dyrektywy Omnibus
Dyrektywa Omnibus dotyczy przede wszystkim branży e-commerce, dlatego jest istotna przede wszystkim dla właścicieli sklepów internetowych. Jakie najważniejsze zmiany warto wymienić?
Umowa zawarta poza lokalem przedsiębiorstwa
Dyrektywa Omnibus rozszerza pojęcie umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa. Zgodnie z art. 2e ustawy o prawach konsumenta pod tym pojęciem należy rozumieć kontrakt zawierany:
- przy jednoczesnej fizycznej obecności stron w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy;
- w wyniku przyjęcia oferty złożonej przez konsumenta (w lokalu niebędącym lokalem przedsiębiorstwa);
- w lokalu przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy lub za pomocą środków porozumiewania się na odległość bezpośrednio po tym, jak nawiązano indywidualny i osobisty kontakt z konsumentem, w miejscu które nie jest lokalem przedsiębiorstwa przy jednoczesnej obecności fizycznej obu stron;
- podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę, której celem lub skutkiem jest promocja lub zawieranie umów z konsumentami;
- podczas pokazu zorganizowanego przez przedsiębiorcę, w którym uczestniczy zaproszona bezpośrednio lub pośrednio określona liczba konsumentów, w którego trakcie ma miejsce promocja, składanie ofert sprzedaży lub sprzedaż towarów lub usług, bez względu na to czy został na niego zorganizowany transport.
Obowiązek informacyjny a internetowe platformy handlowe
Ustawa posługuje się pojęciem internetowej platformy handlowej. Jest to usługa korzystająca z oprogramowania, w tym ze strony internetowej, jej części lub aplikacji, obsługiwanego przez przedsiębiorcę lub w jego imieniu, która umożliwia:
- zawieranie umów na odległość między konsumentami a przedsiębiorcami;
- zawieranie umów na odległość między stronami, z których żadna nie jest przedsiębiorcą.
W praktyce będzie to każdy sklep internetowy, ale też różnego rodzaju platformy aukcyjne i sprzedażowe, jak np. Allegro lub OLX.
Z kolei dostawcą internetowej platformy internetowej jest przedsiębiorca, który:
Przedsiębiorcy, którzy świadczą usługi z wykorzystaniem platformy handlowej mają obowiązek najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania go umową poinformować go o:
- ogólnych informacjach dotyczących kryteriów plasowania ofert prezentowanych konsumentowi w wyniku wyszukiwania;
- tym, czy osoba trzecia, która oferuje towary, usługi lub treści cyfrowe jest przedsiębiorcą;
- niestosowaniu przepisów zwiększających ochronę konsumentów, jeżeli drugą stroną umowy nie jest przedsiębiorca;
- podziale obowiązków związanych umową między dostawcę internetowej platformy handlowej a osobę trzecią oferującą towary, usługi lub treści cyfrowe.
Poszerzenie obowiązku informacyjnego oznacza dla przedsiębiorców konieczność dostosowania komunikatów, a niekiedy całego interface’u sklepu internetowego do nowych wymagań prawnych.
Poszerzony obowiązek informacyjny
Ustawa zmieniająca prawo konsumenckie nakłada na przedsiębiorcę zawierającego z konsumentem umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa obowiązek udostępnienia:
- adresu przedsiębiorstwa;
- poczty elektronicznej;
- numerze telefonu.
Ważne, aby konsument mógł kontaktować się z firmą szybko i efektywnie, wykorzystując te dane. Każdy kontakt konsumenta z przedsiębiorcą powinien być realizowany z wykorzystaniem kanału, który gwarantuje zachowanie korespondencji i spełnia wymogi trwałego nośnika.
Jeżeli właściwości techniczne środka użytego do porozumiewania się na odległość limitują rozmiar możliwych do przekazania informacji lub czas na ich przedstawienie, przedsiębiorca ma obowiązek przekazania konsumentowi informacje na temat co najmniej:
- głównych cech świadczenia;
- oznaczenia przedsiębiorcy;
- łącznej ceny lub wynagrodzenia;
- prawa odstąpienia od umowy;
- czasu trwania umowy;
- przesłanek wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony.
Zmiany w zakresie prawa odstąpienia od umowy
Nowe przepisy modyfikują część zasad regulujących odstąpienie od umowy. Termin ulega wydłużeniu do 30 dni jeśli konsument zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa podczas nie umówionej wizyty przedsiębiorcy w miejscu zamieszkania albo zwykłego pobytu konsumenta albo wycieczki.
Jeżeli przedsiębiorca nie poinformował konsumenta o prawie odstąpienia od umowy termin na skorzystanie z prawa ulega wydłużeniu do 12 miesięcy. Przekazanie informacji przed wygaśnięciem prawa przywraca ustawowy – odpowiednio 14- lub 30-dniowy termin liczony od dnia poinformowania konsumenta.
Od dnia skorzystania przez konsumenta z prawa odstąpienia od umowy o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej przedsiębiorca może wykorzystywać wyłącznie dane osobowe konsumenta oraz wybrane treści, w tym te, które zostały wytworzone przez konsumenta wspólnie z innymi konsumentami, którzy nadal mogą z nich korzystać. Jednocześnie konsument jest zobowiązany do zaprzestania korzystania z usługi i udostępniania jej osobom trzecim.
Stworzone treści cyfrowe konsument może odzyskać od przedsiębiorcy nieodpłatnie, bez dodatkowych przeszkód, w powszechnie używanym formacie i z zachowaniem rozsądnego terminu.
Z wyłączeniem przypadków niezapowiedzianej wizyty przedsiębiorcy w miejscu zamieszkania konsumenta albo wycieczki, konsumentowi nie przysługuje prawo do odstąpienia od umowy, m.in. jeśli:
- został poinformowany przed rozpoczęciem świadczenia usług lub treści cyfrowych na nośniku niematerialnym, że po jego spełnieniu utraci prawo do odstąpienia;
- usługa została już w pełni wykonana, a mimo to konsument zażądał, aby przedsiębiorca przyjechał do niego w celu dokonania naprawy;
- cena lub wynagrodzenie zależy od wahań na rynku finansowym;
- przedmiotem umowy jest rzecz nieprefabrykowana, wytworzona w celu spełnienia indywidualnych potrzeb;
- przedmiotem świadczenia jest rzecz dostarczona w opakowanie, które zostało otwarte, a zwrot rzeczy jest niemożliwy ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych.
Stosowanie do art. 28 ustawy o prawach konsumenta w zakresie prawa do odstąpienia od umowy w przypadku kiedy obejmuje wiele towarów dostarczanych osobno, partiami lub w częściach, bieg terminu rozpoczyna się od objęcia w posiadanie ostatniej partii lub części. Jeśli towar jest dostarczany regularnie i przez czas oznaczony, termin liczony jest od objęcia w posiadanie pierwszego z towarów.
Ograniczenia w zawieraniu umów dotyczących usług finansowych
Znowelizowana ustawa o prawach konsumenta wprowadza również szereg zmian w zakresie świadczenia usług finansowych. Przede wszystkim nowych przepisów nie stosuje się do usług finansowych (np. czynności bankowych) poza sytuacją, kiedy są one zawierane na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa.
Co więcej zgodnie z art. 7ab umowy o usługi finansowe zawarte podczas pokazu lub wycieczki są nieważne, chyba że dotyczą umów zawieranych podczas pokazów organizowanych w miejscu zamieszkania lub zwykłego pobytu na wyraźne życzenie konsumenta.
Zakaz wprowadzania w błąd co do cen towarów i usług
Przedsiębiorca w przypadku wyprzedaży lub przeceny towaru będzie musiał podać jego najniższą cenę w ciągu ostatnich 30 dni.
Dotyczy to sprzedaży towarów stacjonarnie oraz w internecie i ma na celu zapobieżenie wprowadzania konsumentów w błąd co do rzeczywistego zysku z transakcji.
Regulacje opiniowania produktów
Coraz więcej internautów podczas zakupów w sieci kieruje się opiniami zamieszczanymi w serwisie przez innych użytkowników. Aby zapobiec tworzeniu fałszywych komentarzy, ustawodawca planuje wprowadzić różnego rodzaju mechanizmy ochronne, w tym:
- obowiązek wskazania przez przedsiębiorcę sposobu weryfikacji, czy zamieszczane opinie rzeczywiście pochodzą od konsumentów;
- zakaz twierdzenia przez przedsiębiorcę, czy rzeczywiście opinie zostały zamieszczone przez konsumentów, jeżeli nie podjął on w celu weryfikacji tego faktu uzasadnionych i proporcjonalnych działań;
- zakaz zamieszczania lub zlecania zamieszczenia innej osobie opinii nieprawdziwych albo zniekształcanie opinii i rekomendacji konsumentów.
Wyłączenie stosowania nowych przepisów
Nowych rozwiązań nie stosuje się do umów dotyczących usług zdrowotnych, jeżeli:
- są świadczone przez pracowników służby zdrowia na rzecz pacjentów;
- w celu oceny, utrzymania lub poprawy stanu zdrowia pacjentów.
Wyłączenie dotyczy też przepisywania, wydawania i udostępniania produktów leczniczych oraz wyrobów medycznych. Nie ma przy tym znaczenia, czy świadczenia są oferowane prywatnie, czy za pośrednictwem placówek POZ.
Ograniczenie dotyczy również wyłączenia prawa do odstąpienia od umowy, której przedmiotem są produkty lecznicze, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyroby medyczne wydane z apteki.
Obie z opisanych zmian mają na celu wzmocnienie skuteczności ochrony konsumentów oraz zapewnienie działania efektywnych mechanizmów obronnych. Już teraz można przewidywać, że wdrożenie nowych rozwiązań pociągnie za sobą konieczność wprowadzenia istotnych zmian w strukturze IT wielu sklepów internetowych, ich regulaminach i polityce sprzedażowej.
Pytania i odpowiedzi:
Nie, w związku z uchyleniem art. 38a przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi nie są dłużej traktowani jak konsumenci, jeśli zawierana umowa nie ma związku z przedmiotem ich działalności.
Nie, ale powoduje trudności z ustaleniem zakresu gwarancji ze względu na brak dostępu do dokumentu.
Są to urządzenia, które swoją funkcjonalność uzależniają nie tylko od postaci fizycznej, ale również zainstalowanego oprogramowania, np. kamera samochodowa, zegarek sportowy.
Zaufali nam:
