Zarząd własny a zarządca w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Kiedy przedsiębiorstwo trzeba oddać w cudze ręce?

Kiedy sąd może odebrać dłużnikowi zarząd własny nad przedsiębiorstwem?

Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 67 ust. 1 prawa restrukturyzacyjnego w postępowaniu restrukturyzacyjnym dłużnik sprawuje zarząd własny swoim majątkiem, chyba że został ustanowiony zarządca. W przeciwnym razie zarząd własny jest realizowany pod nadzorem nadzorcy sądowego.

Przepisy prawa restrukturyzacyjnego przewidują możliwość powołania zarządcy w:

• przyspieszonym postępowaniu układowym;
• postępowaniu układowym (zwykłym);
• postępowaniu sanacyjnym.

Zarządca w postępowaniach układowych

Regulacja przyspieszonego postępowania układowego w art. 239 ust. 1 zakłada, że sąd może z urzędu uchylić zarząd własny dłużnika i ustanowić zarządcę, jeżeli:

• dłużnik, chociażby nieumyślnie, naruszył prawo w zakresie sprawowania zarządu, czego skutkiem było pokrzywdzenie wierzycieli lub możliwość takiego pokrzywdzenia w przyszłości;
• oczywiste jest, że sposób sprawowania zarządu nie daje gwarancji wykonania układu lub dla dłużnika ustanowiono kuratora;
• dłużnik nie wykonuje poleceń sędziego-komisarza lub nadzorcy sądowego, w szczególności nie złożył w wyznaczonym przez sędziego-komisarza terminie propozycji układowych zgodnych z prawem.

Postanowienie wydane przez sąd w sprawie ustanowienia zarządcy jest skuteczne i wykonalne od razu z dniem jego wydania.

W przypadku zwykłego postępowania układowego zastosowanie znajduje art. 273 prawa restrukturyzacyjnego, który nakazuje odpowiednie stosowanie części przepisów o przyspieszonym postępowaniu układowym.

Warto zapamiętać, że w postępowaniach układowych priorytet ma zarząd własny sprawowany przez dłużnika nad przedsiębiorstwem. Powołanie zarządcy stanowi wyjątek od tej zasady.

Zarządca w postępowaniu sanacyjnym

Postępowanie sanacyjne jest najbardziej sformalizowaną procedurą przewidzianą przez przepisy prawa restrukturyzacyjnego i jest to widoczne m.in. w priorytecie odebrania zarządu własnego majątkiem dłużnikowi. Stosownie do art. 288 ust. 2 ustawy uwzględniając wniosek o otwarcie postępowania sanacyjnego, sąd wydaje postanowienie o otwarciu tego postępowania, przy czym odbiera zarząd własny dłużnikowi i wyznacza zarządcę.

Czy w takim razie możliwe jest utrzymanie zarządu własnego majątkiem w postępowaniu sanacyjnym? Zgodnie z brzmieniem ustępu 3. art. 288 jest to dopuszczalne pod warunkiem, że skuteczne przeprowadzenie postępowania wymaga osobistego udziału dłużnika lub jego reprezentantów, a jednocześnie dają oni gwarancję należytego sprawowania zarządu.

Sąd upadłościowy może powierzyć dłużnikowi zarząd całością lub jedynie częścią przedsiębiorstwa. W każdym przypadku zakres zarządu własnego nie może przekroczyć granic zwykłego zarządu. Jednocześnie w każdym momencie, kiedy sąd stwierdzi wystąpienie którejkolwiek z przesłanek z art. 239 ust. 1 ustawy, cofa zezwolenie.

Jeżeli więc przedsiębiorcy zależy na utrzymaniu kontroli nad sytuacją w przedsiębiorstwie, powinien pilnować, aby nie naruszać warunków wytyczonych przez ustawę.

Jak rozumieć przesłanki ustanowienia zarządcy?

Przedsiębiorcy w restrukturyzacji często mają trudności z właściwą interpretacją ustawowych przesłanek powołania zarządcy, dlatego warto przyjrzeć się poszczególnym warunkom z bliska.

Naruszenie prawa przez przedsiębiorcę

Pierwsza przesłanka przewiduje naruszenie prawa przez przedsiębiorcę. W doktrynie wskazuje się, że w praktyce najczęściej do naruszenia prawa dochodzi wskutek przekroczenia przez dłużnika zakresu czynności zwykłego zarządu. Zgodnie bowiem z art. 39 ust. 1 zdanie 2 prawa restrukturyzacyjnego na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana jest zgoda nadzorcy sądowego, chyba że ustawa przewiduje zezwolenie rady wierzycieli. Zgoda może mieć charakter zarówno uprzedni, jak i następczy i zostać wyrażona do 30 dni od dnia jej dokonania. Czynność przekraczająca zwykły zarząd dokonana bez zgody nadzorcy jest nieważna.

Pytanie brzmi, jak rozumieć pojęcie czynności zwykłego zarządu. Przepisy nie definiują tego pojęcia, podobnie jak pojęcia czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Zasadniczo poprzez czynności zwykłego zarządu należy rozumieć działania związane z bieżącą działalnością gospodarczą. Granica między nimi potrafi być jednak wąska, ponieważ w piśmiennictwie sugeruje się, aby klasyfikacji danej czynności dokonywać z uwzględnieniem skali oraz obrotów konkretnej działalności gospodarczej.

Dla jednoosobowej firmy działającej na rynku lokalnym czynnością przekraczającą zwykły zarząd może być zaciągnięcie zobowiązania na kilkanaście tysięcy złotych, w przypadku spółki o zasięgu transgranicznym, kilkudziesięciu lub nawet kilkuset tysięcy złotych. Jako przykłady typowych czynności przekraczających zwykły zarząd można wskazać:

• nabycie lub zbycie nieruchomości;
• obciążenie składnika majątku ograniczonym prawem rzeczowym (np. hipoteką na nieruchomości);
• zbycie znaku towarowego;
• przeprowadzenie procedury zwolnień grupowych;
• rozwiązanie umowy o kluczowym znaczeniu dla firmy;
• skorzystanie z finansowania dłużnego (np. kredytu na działalność gospodarczą).

Katalog czynności zwykłego zarządu i przekraczających zwykły zarząd nigdy nie ma charakteru zamkniętego. Czynność powinna być oceniana każdorazowo przez nadzorcę z uwzględnieniem aktualnej kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Warto też pamiętać, że ocena czynności prawnej pod kątem naruszenia prawa powinna przebiegać w odniesieniu do całokształtu porządku prawnego, a nie jedynie prawa restrukturyzacyjnego.

Niewłaściwy sposób sprawowania zarządu

Drugą z przesłanek uzasadniających powołanie zarządcy jest niewłaściwe sprawowanie zarządu przedsiębiorstwem przez dłużnika. Jest to przesłanka silnie ocenna, choć w orzecznictwie pojawiają się próby jej zdefiniowania. Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 27 czerwca 2014 r., sygn. I ACa 659/13 wskazał, że przesłanką odjęcia zarządu jest nieprawidłowe jego sprawowanie, przez co należy rozumieć niegospodarność, niesumienność dłużnika, brak odpowiednich kwalifikacji oraz inne obiektywne okoliczności, np. konieczność odbywania służby wojskowej czy długotrwała choroba.

Za przykładowe działania dłużnika, które można uznać za naruszające sposób sprawowania zarządu można uznać np.:

• nieuzasadnione rozwiązywanie umów z pracownikami;
• wypowiadanie umów istotnych z punktu widzenia przedsiębiorstwa;
• marnowanie przechowywanych materiałów lub surowców;
• zbywanie akcji lub udziałów w spółkach przynoszących zysk;
• celowe opóźnienia lub wadliwe wykonywanie usług skutkujące żądaniami odszkodowań lub kar umownych.

Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z dnia 2 marca 2018 r., sygn. XXVI GCo 13/18 zwrócił uwagę, że przykładem niewłaściwego zarządu jest też rażąco niewłaściwe zarządzanie spółką przez wspólnika większościowego, przez co podmiot po raz kolejny ponosi straty mimo zysków w latach ubiegłych, co wskazuje na brak motywacji w rzetelnym wykonywaniu praw i obowiązków wynikających z umowy spółki.

Niewykonywanie poleceń sędziego-komisarza

Ostatnia z przesłanek obejmuje niewykonywanie poleceń sędziego komisarza, w tym niezłożenie w terminie propozycji układowych. Termin ten wyznacza sędzia-komisarz mając na względzie zapewnienie odpowiedniej dynamiki postępowania. Propozycje układowe to nic innego jak projekt restrukturyzacji zobowiązań dłużnika. Może je złożyć nie tylko dłużnik, ale także inni uczestnicy postępowania, a nawet organy pozasądowe (np. zarządca).

Ustawa prawo restrukturyzacyjne w art. 156 ust. 1 wskazuje przykładowe sposoby restrukturyzacji zobowiązań, w tym:

• odroczenie terminu wykonania;
• rozłożenie spłaty na raty;
• zmniejszenie ich wysokości;
• konwersja wierzytelności na udziały lub akcje;
• zmianę, zamianę lub uchylenie prawa zabezpieczającego określoną wierzytelność.

Oczywiście możliwe jest wypracowanie propozycji składających się z kilku sposobów, a także zastosowanie przez strony postępowania zupełnie innych sposobów restrukturyzacji pod warunkiem, że są one zgodne z prawem.

Jak działa zarządca w postępowaniu restrukturyzacyjnym?

Zadaniem zarządcy jest przede wszystkim:

• objęcie zarządu masą sanacyjną;
• zarządzanie masą sanacyjną;
• sporządzenie spisu inwentarza wraz z oszacowaniem;
• sporządzenie i realizacja planu restrukturyzacyjnego;
• wykonywanie obowiązków sprawozdawczych;
• składanie sprawozdań z wykonywanych obowiązków zarządcy.

Odebranie zarządu oznacza, że wszystkie czynności dokonywane są przez zarządcę w imieniu własnym i na rachunek dłużnika, przy czym zarządca nie odpowiada za zobowiązania zaciągnięte w związku z masą. Oczywiście dłużnik ma obowiązek niezwłocznie wydać zarządcy wszystkie składniki majątku tworzące masę restrukturyzacyjną, a także udostępnić dokumenty i informacje potrzebne do sprawowania zarządu.

Zarząd w postępowaniu restrukturyzacyjnym oznacza, że dłużnik nie ma możliwości dalszego kierowania przedsiębiorstwem. W rezultacie traci realny wpływ na to, co dzieje się w firmie. Biznes pozbawiony osobistego zarządu zwykle nie rozwija się w sposób optymalny, co sprawia, że całe postępowanie przeciąga się w czasie i przynosi mniej satysfakcjonujące rezultaty niż byłoby to potencjalnie możliwe. Aby uniknąć takiej ewentualności warto zadbać o profesjonalne wsparcie kancelarii prawnej, która pomoże w bieżącym zarządzaniu przedsiębiorstwem tak, aby utrzymał się on w rękach dłużnika.

Pytania i odpowiedzi

Zaufali nam: