ORZECZENIA W POSTĘPOWANIU CYWILNYM

W postępowaniu cywilnym rozróżniamy cztery rodzaje rozstrzygnięć, orzeczeń sądów. Pierwszym i najpopularniejszym z nich jest wyrok. Tym rodzajem orzeczenia sąd rozstrzyga sprawę co do istoty. Jest to formalne orzeczenie, w którym sąd decyduje o tym, czy żądania stron są zasadne oraz jakie prawa i obowiązki wynikają z przedstawionego stanu faktycznego. W większości przypadków wyrok wydaje się po przeprowadzeniu rozprawy. Jednakże sąd ma możliwość wydania wyroku częściowego w sytuacji, gdy do rozstrzygnięcia nadaje się jedynie część zgłoszonych roszczeń lub niektóre z żądań zawartych w pozwie. Ta zasada znajduje również zastosowanie do powództwa wzajemnego. W przypadku, gdy sąd uzna roszczenie za zasadne co do istoty, może wydać wyrok wstępny, rozstrzygając jedynie o podstawie odpowiedzialności, natomiast kwestię wysokości dochodzonego roszczenia pozostawić do dalszego rozpoznania. W tym celu sąd może zarządzić kontynuowanie rozprawy lub odroczyć jej termin w celu dokładniejszego ustalenia spornych kwestii. Wyrok zaoczny także możemy zaliczyć do katalogu wyroków, jednakże jego specyfika wymaga oddzielnego omówienia. Także ustawodawca poświęcił tej instytucji procesowej cały oddział 3 w Kodeksie Postępowania Cywilnego. Z uwagi na to, że wyrok zaoczny jest głównym tematem tego artykułu, bliżej przyjrzymy się mu w dalszej części.
Kolejnym rozstrzygnięciem sądu przewidzianym w Kodeksie Postępowania Cywilnego jest nakaz zapłaty. Nakaz zapłaty w postępowaniu cywilnym to szczególny rodzaj orzeczenia sądu, w którym sąd bez przeprowadzania rozprawy uznaje roszczenie powoda za zasadne i nakazuje stronie pozwanej zapłatę określonej kwoty. Nakaz zapłaty wydawany jest na podstawie przedstawionych przez powoda dokumentów, bez potrzeby badania dowodów ani przesłuchiwania świadków na wstępnym etapie postępowania. Nakaz zapłaty może zostać wydany w postępowaniu nakazowym lub upominawczym.
Trzecim rodzajem rozstrzygnięć są postanowienia. Postanowienia w zależności od charakteru postępowania mogą być orzeczeniem, które rozstrzyga kwestie proceduralne i organizacyjne, niekończące sprawy. Postanowienia w postępowaniu procesowym służą do regulowania jego przebiegu poprzez dopuszczanie lub oddalenie dowodów, zawieszenie i umorzenie postępowania, udzielanie środków zabezpieczających, a także rozstrzyganie o kosztach postępowania. Jednakże w postępowaniu nieprocesowym, które nie ma na celu rozstrzygnięcia sporu między stronami, a raczej uregulowanie określonych kwestii prawnych (np. spadkowych, rodzinnych, majątkowych), postanowienia mogą również rozstrzygać merytorycznie o przedmiocie sprawy. Typowymi sprawami, które podlegają rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym, jest stwierdzenie nabycia spadku, zniesienie współwłasności, ustanowienie opieki lub kurateli czy podział majątku. Podsumowując, w postępowaniu procesowym postanowienia dotyczą głównie kwestii proceduralnych i organizacyjnych, natomiast w postępowaniu nieprocesowym postanowienia mogą dotyczyć nie tylko procedury, ale również rozstrzygać merytorycznie o istocie sprawy.
WYROK ZAOCZNY – NA CZYM POLEGA?
Wyrok zaoczny to orzeczenie sądu wydawane w postępowaniu cywilnym, gdy pozwany nie podejmuje czynności procesowych, takich jak odpowiedź na pozew lub stawiennictwo na rozprawie. Wydanie tego rodzaju wyroku jest możliwe tylko wtedy, gdy pozwany został prawidłowo zawiadomiony o postępowaniu i miał realną możliwość przedstawienia swojego stanowiska. Wyrok ten, mimo braku aktywności pozwanego, ma pełną moc prawną i może podlegać wykonaniu. W zakresie uzasadnienia tego rodzaju orzeczenia art. 342 k.p.c. wskazuje, że wyrok zaoczny sąd uzasadnia, gdy powództwo zostało oddalone w całości lub części, a powód zażądał uzasadnienia w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu wyroku.
Jak wspomnieliśmy wyżej, wyrok zaoczny wydawany jest w razie niezłożenia przez pozwanego odpowiedzi na pozew. W takiej sytuacji sąd zobowiązany jest do przyjęcia, że twierdzenia powoda zawarte w pozwie lub innych pismach w danym postępowaniu są prawdziwe. Art. 339 § 2 k.p.c. przewiduje jednakże wyjątek od reguły uznawania twierdzeń powoda za prawdziwe. Jeśli sąd uzna, iż fakty prezentowane przez stronę powodową budzą wątpliwości lub zostały przytoczone w celu obejścia prawa – nie może wydać wyroku zaocznego, a sprawa musi być skierowana na rozprawę. W tym miejscu należy zaznaczyć, że domniemanie prawdziwości faktów podniesionych przez powoda dotyczy wyłącznie sfery faktycznej wnoszonych pism, a nie odnosi się to do podstaw materialnych, do których zbadania zobowiązany jest sąd. Zobowiązanie sądu do zbadania podstawy materialnej powództwa oznacza, że sąd musi ocenić, czy roszczenie powoda znajduje swoje oparcie w obowiązujących przepisach prawa materialnego. Innymi słowy, sąd nie ogranicza się jedynie do formalnej analizy pozwu i twierdzeń powoda, lecz jest zobowiązany zweryfikować, czy przytoczone okoliczności faktyczne oraz przedstawione dowody rzeczywiście prowadzą do powstania uprawnienia powoda wobec pozwanego na gruncie prawa cywilnego lub innej gałęzi prawa materialnego. Takie stanowisko zostało wielokrotnie wyrażone w orzeczeniach Sądu Najwyższego na przykład Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07.06.1972 r., sygn. akt III CRN 30/72 „Sąd zawsze jest zobowiązany rozważyć, czy w świetle przepisów obowiązującego prawa materialnego, twierdzenie powoda uzasadniają uwzględnienie żądań pozwu, w zakresie tym bowiem nie obowiązuje domniemanie z art. 339 § 2 k.p.c., negatywny zaś wynik takich rozważań powoduje wydanie wyroku zaocznego oddalającego powództwo”.
Wyrok zaoczny wydaje się także w razie niestawienia się pozwanego na rozprawę lub pomimo stawienia się niebrania w niej udziału. Dotyczy to sytuacji, w której pomimo niezłożenia odpowiedzi na pozew sąd skierował sprawę do rozpoznania na rozprawę. W tych okolicznościach wydanie wyroku zaocznego jest obowiązkowe. W odróżnieniu od wcześniej opisywanej regulacji art. 339 § 1 k.p.c., w której to do oceny sądu zależy czy wydanie wyroku zaocznego w danej sprawie jest zasadne, to art. 340 k.p.c. jest w tej kwestii bardziej surowy i obliguje sąd do wydania wyroku zaocznego jeśli łącznie spełnią się przesłanki niezłożenia odpowiedzi na pozew i niestawiennictwa na rozprawie lub mimo stawienia się niebrania w niej udziału. Jednakże i w tym przypadku występują wyjątki i tak zgodnie z art. 340 § 2 k.p.c. wyrok wydany pod nieobecność pozwanego nie będzie wyrokiem zaocznym, jeśli pozwany uprzednio wnioskował o przeprowadzenie rozprawy pod jego nieobecność lub złożył wyjaśnienia ustnie, lub pisemnie. W takim przypadku nawet jeśli pozwany nie stawi się na rozprawę, jego wcześniejsza aktywność procesowa wyłącza możliwość uznania sprawy za nierozpoznaną z jego strony, co skutkuje niemożnością wydania wyroku zaocznego.
Kwestię stawiennictwa na rozprawie rozstrzygał Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 21.07.1958 roku, sygn. akt 1 CR 562/58, RPEIS 1959, nr 3, poz. 346 „Nie świadczy natomiast o wzięciu udziału w sprawie podjęcie przez stronę czynności o charakterze przygotowawczym, np. złożenie pełnomocnictwa, wniosku o odroczenie rozprawy lub o udzielenie terminu do złożenia odpowiedzi na pozew albo zobowiązanie powoda do dokładniejszego sprecyzowania, lub uzasadnienia żądań pozwu”.
PRZYKŁAD
Anna Kowalska wniosła pozew przeciwko Marcinowi Nowakowi o zapłatę 15 000 zł za niewykonane usługi budowlane. Mimo doręczenia pozwu Marcin nie złożył odpowiedzi na pozew i nie stawił się na rozprawę. Sąd, uznając bierność pozwanego, wydał wyrok zaoczny na korzyść powódki.
PRZESŁANKI WYDANIA WYROKU ZAOCZNEGO

Przesłankami do wydania wyroku zaocznego, jak wyjaśnialiśmy wcześniej, jest:
-
Niezłożenie odpowiedzi na pozew,
-
Niestawiennictwo na rozprawie,
-
Niebranie udziału w rozprawie pomimo stawiennictwa
W zakresie wyroku zaocznego trzeba podkreślić konieczność prawidłowego doręczenia pozwu pozwanemu lub zawiadomienia go o rozprawie. Jest to niezbędny element do spełnienia się przesłanek do wydania wyroku zaocznego, gdyż podstawą tej instytucji jest bierność pozwanego w toczącym się postępowaniu. Przez to rozumiemy obojętność strony na kierowaną korespondencję czy zawiadomienia, a do zaistnienia bierności wymagana jest wiedza pozwanego o trwającym postępowaniu, gdyż nielogiczne byłoby uznawanie postawy strony pozwanej jako biernej w sytuacji, w której nie posiada ona wiedzy o trwającym postępowaniu czy wyznaczeniu terminu rozprawy.
PRZYKŁAD
Marta Lewandowska wniosła pozew przeciwko Tomaszowi Wiśniewskiemu o zapłatę 20 000 zł za niezapłacone usługi remontowe. Sąd wysłał pozew na adres Tomasza, jednak pismo zostało zwrócone z adnotacją, że adresat się wyprowadził. Mimo to sąd wyznaczył termin rozprawy i wysłał zawiadomienie o rozprawie na ten sam adres. Tomasz, nie mając wiedzy o trwającym postępowaniu ani o wyznaczonym terminie rozprawy, nie stawił się na rozprawę i nie złożył odpowiedzi na pozew.
Sąd, uznając bierność pozwanego, wydał wyrok zaoczny na korzyść powódki. Po wniesieniu sprzeciwu przez Tomasza sąd uchylił wyrok zaoczny, ponieważ pozwanemu nie doręczono prawidłowo pozwu ani zawiadomienia o rozprawie, co uniemożliwiło mu obronę swoich praw.
SKUTKI PRAWNE WYROKU ZAOCZNEGO
Wyrok zaoczny w odróżnieniu od innych orzeczeń w postępowaniu cywilnym posiada rygor natychmiastowej wykonalności. Oznacza to, że otrzymanie wyroku zaocznego uwzględniającego powództwo umożliwia wystąpienie z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności, a następnie skierowanie sprawy do egzekucji. Jest to zasadnicza różnica pomiędzy zwykłym wyrokiem a wyrokiem zaocznym, gdyż w przypadku tego pierwszego, aby wystąpić z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności i skierować sprawę do egzekucji, musimy poczekać na uprawomocnienie się orzeczenia, które potrafi trwać długo, zwłaszcza jeśli pozwany nie odbiera korespondencji z sądu.
Pozwany odnośnie do wyroku zaocznego ma możliwość złożenia wniosku o zawieszenie rygoru natychmiastowej wykonalności, jeśli istnieją uzasadnione wątpliwości co do jego zgodności z przepisami. Sąd może przychylić się do takiego wniosku w dwóch sytuacjach. Pierwsza z nich występuje, gdy wyrok zaoczny został wydany z naruszeniem przepisów dotyczących jego dopuszczalności. Druga ma miejsce, gdy pozwany uprawdopodobni, że jego nieobecność podczas postępowania była niezawiniona, a dodatkowo podniesione w sprzeciwie argumenty budzą wątpliwości co do słuszności samego wyroku.
W pewnych przypadkach sąd może także uchylić rygor natychmiastowej wykonalności. Taka możliwość zachodzi, gdy pozwany udowodni, że odpis pozwu został doręczony na adres inny niż jego faktyczne miejsce zamieszkania w dacie doręczenia. Tego rodzaju uchybienia mogą mieć istotny wpływ na prawidłowy przebieg procesu, dlatego ustawodawca przewiduje możliwość skorygowania takiej sytuacji poprzez uchylenie rygoru.
ŚRODKI ZASKARŻENIA WYROKU ZAOCZNEGO

Wydanie wyroku zaocznego przez sąd nie jest ostatecznym rozwiązaniem i zamknięciem sprawy. Sąd zobowiązany jest do doręczenia pozwanemu wyroku (jak wskazywaliśmy w poprzednim punkcie, jest to konieczna przesłanka do natychmiastowej wykonalności wyroku zaocznego), doręczenie to powinno nastąpić w miejscu zamieszkania pozwanego, gdyż doręczenie pod inny adres może skutkować uchyleniem rygoru natychmiastowej wykonalności, co wskazywaliśmy wcześniej.
Termin na wniesienie sprzeciwu od wyroku zaocznego to 2 tygodnie od dnia jego doręczenia. Należy szczególnie pilnować przestrzegania tego terminu, gdyż wniesienie sprzeciwu po jego upływie będzie skutkować jego odrzuceniem. Choć Kodeks Postępowania Cywilnego w art. 168 § 1 k.p.c. przewiduje, że sąd na wniosek strony, która nie dokonała w terminie czynności procesowej bez swojej winy, postanowi przywrócenie terminu, to w praktyce niezwykle trudno jest przekonać sąd, iż wniesienie środka zaskarżenia po terminie nie wynikało z naszej winy.
Sprzeciw od wyroku zaocznego powinien spełniać warunki pism procesowych wskazane w art. 126 k.p.c., a podstawowe z nich to oznaczenie sądu, do którego jest kierowane, imiona i nazwiska stron lub ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników, oznaczenie rodzaju pisma, osnowę wniosku lub oświadczenia, wskazanie faktów, na których strona opiera swoje stanowisko oraz wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów, podpis strony, wymienienie załączników, wskazanie wartości przedmiotu sporu. Należy także pamiętać, że w przypadku sprzeciwu od wyroku zaocznego powinniśmy wskazać sygnaturę akt, która będzie znajdować się na otrzymanym wyroku zaocznym. Do sprzeciwu należy dołączyć jego kopie oraz kopie załączników, które zostaną doręczone stronom biorącym udział w sprawie. Dodatkowo, jeśli oryginały załączników nie zostały złożone w sądzie, konieczne jest dołączenie po jednej kopii każdego załącznika do akt sądowych.
W sprzeciwie od wyroku zaocznego najważniejszym elementem będą zarzuty, czyli nasze obiekcje, co do rozstrzygnięcia, które polegają na wskazaniu, jakie przepisy procesowe i materialne naruszył sąd, osądzając daną sprawę. W sprzeciwie możemy także powołać twierdzenia i dowody, jednakże należy mieć na uwadze przepis art. 20512 § 1 k.p.c., który wskazuje, że „Twierdzenia i dowody zgłoszone po zatwierdzeniu projektu planu rozprawy albo sporządzeniu planu rozprawy podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później”. W kontekście zarzutów należy pamiętać, że powinniśmy skrupulatnie podejść do ich podnoszenia, gdyż art. 344 § 2 k.p.c. przewiduje rygor ich utraty jeżeli podniesiemy dodatkowy zarzut już po wdaniu się w spór co do istoty sprawy.
Należy także pamiętać o uiszczeniu odpowiedniej opłaty sądowej od sprzeciwy od wyroku zaocznego. Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych od takiego pisma pobiera się połowę opłaty, jaka obowiązywała przy wniesieniu pozwu. Podstawę opłaty obliczamy zgodnie z art. 13 tejże ustawy, gdzie wysokość opłaty zależna jest od wartości przedmiotu sporu.
PRZYKŁAD
Karol wniósł pozew przeciwko Adamowi w sprawie niezapłaconej faktury na kwotę 8.000 złotych. W związku z tym wartość przedmiotu sporu stanowi sumę dochodzoną w pozwie. Zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt 5) ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych opłata od pozwu przy wartości przedmiotu sporu wynoszącej 8.000 zł wynosi 500 złotych.
W toku postępowania sądowego, z powodu nieobecności Adama na rozprawie, sąd wydał wyrok zaoczny, zobowiązując go do zapłaty kwoty żądanej przez powoda. Adam postanowił jednak złożyć sprzeciw od wyroku zaocznego.
Z uwagi na to, że od sprzeciwu od wyroku zaocznego pobiera się połowę opłaty, jaka obowiązywała przy wniesieniu pozwu – opłata od wniesienia sprzeciwu od wyroku zaocznego w niniejszej sprawie wynosi 250 złotych.
PODSUMOWANIE
Wyrok zaoczny pełni kluczową rolę w systemie postępowania cywilnego, przyczyniając się do efektywności i sprawności tego procesu. Jego zasadniczym celem jest umożliwienie sądowi rozstrzygania spraw nawet w sytuacjach, gdy jedna ze stron nie uczestniczy aktywnie w postępowaniu. Dzięki temu instytucja wyroku zaocznego stanowi ważny element mechanizmu, który pozwala na szybkie i sprawne zakończenie spraw sądowych, eliminując ryzyko nieuzasadnionych opóźnień związanych z biernością jednej ze stron.
Pomimo że wyrok zaoczny wydawany jest w okolicznościach nieobecności jednej ze stron, procedura ta została starannie zaprojektowana, aby chronić prawa obu stron postępowania. Wyrok zaoczny ma spore znaczenie w sprawności postępowania cywilnego. Umożliwia on sądom skuteczne zarządzanie sprawami, eliminując problem opóźnień spowodowanych nieaktywnym uczestnictwem stron. W kontekście rosnącego obciążenia sądów skuteczność ta jest niezbędna dla utrzymania porządku i efektywności wymiaru sprawiedliwości.
Zaufali nam: