Pozostałe Artykuły
CZYM JEST UMOWA ZLECENIE?
Umowa zlecenie polega na zobowiązaniu się zleceniobiorcy do wykonania określonej czynności prawnej dla zleceniodawcy. Cechą charakterystyczną tego stosunku jest staranność działania zleceniobiorcy. Oznacza, że w odróżnieniu od umowy o dzieło, celem umowy zlecenia nie jest osiągnięcie konkretnego mierzalnego rezultatu, a podejmowanie starannych działań w imieniu zleceniodawcy.
Co to oznacza dla osoby zawierającej umowę zlecenie? W tym przypadku nie ponosimy ryzyka związanego z wynikiem dokonywanych czynności, gdyż jako zleceniodawca jesteśmy zobowiązani wyłącznie do starannego działania i nasze czynności są oceniane jedynie w zakresie tego kryterium. Niemniej jednak obowiązek starannego działania nie oznacza, że w ramach umowy zlecenie nie jest możliwe osiągnięcie konkretnego rezultatu, gdyż sądy w orzecznictwie wskazują, że określone dzieło jako efekt pracy może być też wynikiem starannej pracy zleceniobiorcy (Postanowienie Sądu Najwyższego z 21.06.2022 r., II USK 535/21).
UMOWA O ŚWIADCZENIE USŁUG
Umowa o świadczenie usług, choć w istocie jest zbliżona do umowy zlecenie, reguluje szerszy zakres działalności, który może obejmować różnorodne formy świadczenia usług. Podstawą prawną tej umowy jest również Kodeks cywilny, jednak w tym przypadku zastosowanie mają przepisy o zleceniu na mocy art. 750 k.c., który stanowi, że do umów o świadczenie usług stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, chyba że strony postanowią inaczej.
Kluczową różnicą między umową zlecenie a umową o świadczenie usług jest przedmiot tych umów, który wpływa na zakres i charakter zobowiązań stron. Umowa zlecenie koncentruje się na wykonywaniu określonych czynności prawnych, takich jak reprezentowanie zleceniodawcy. Są to działania o charakterze prawnym, które wymagają od zleceniobiorcy posiadania odpowiednich kwalifikacji i uprawnień. Istotą tej umowy jest zobowiązanie się zleceniobiorcy do działania w interesie zleceniodawcy, z zachowaniem należytej staranności, ale bez gwarancji osiągnięcia konkretnego rezultatu.
Z kolei umowa o świadczenie usług odnosi się do znacznie szerszego spektrum działań, które mogą obejmować różnorodne formy świadczenia usług niemających bezpośredniego charakteru prawnego. Przykładem może być umowa o obsługę księgową, gdzie wykonawca zobowiązuje się do prowadzenia księgowości firmy. Jednakże, w odróżnieniu od umowy zlecenie, przedmiotem tej umowy są usługi, które nie zawsze muszą wiązać się z działaniami stricte prawnymi, lecz bardziej z praktycznym wsparciem funkcjonowania np. przedsiębiorstwa.
Innym przykładem może być umowa o pozycjonowanie strony internetowej. Tego typu umowa o świadczenie usług zobowiązuje wykonawcę do podjęcia działań mających na celu poprawę widoczności strony internetowej zleceniodawcy w wynikach wyszukiwania. Istotą tej umowy jest to, że wykonawca działa na rzecz osiągnięcia określonego celu – zwiększenia widoczności strony – ale jednocześnie nie gwarantuje konkretnego wyniku, co jest charakterystyczne dla zobowiązań starannego działania. W tym przypadku podobnie jak przy innych umowach o świadczenie usług kluczowe jest to, że usługa ma charakter ciągły i złożony, a jej rezultat zależy od wielu zmiennych, na które wykonawca nie zawsze ma pełny wpływ.
Przedmiot umowy o świadczenie usług może więc obejmować zarówno działania doradcze, szkoleniowe, konsultingowe, jak i prace o charakterze technicznym, specjalistycznym, czy fizycznym. Umowa ta może obejmować świadczenia o charakterze stałym, cyklicznym lub jednorazowym, przy czym rozmiar świadczenia może być z góry określony przez strony, bądź zależeć od czasu trwania zobowiązania. Umowa o świadczenie usług jest elastyczna i może być dostosowana do specyficznych potrzeb zleceniodawcy, podczas gdy umowa zlecenie jest bardziej skoncentrowana na działaniach prawnych, wymagających określonych kompetencji zleceniobiorcy.
Jednakże w obrocie prawnym może wystąpić sytuacja, w którym przepisy dotyczące umowy o świadczenie usług stosować będziemy jedynie do części umowy, a w pozostałym zakresie przepisy właściwe dla danego typu umowy. Oznacza to, że przepis art. 750 k.c. (umowa o świadczenie usług) będzie miał zastosowanie do tych do tych części umowy, które dotyczą świadczenia usług nieuregulowanych przez inne przepisy, bądź takich, do których nie można zastosować w drodze analogii przepisów dotyczących umów nazwanych o świadczenie usług. Dotyczy to zarówno umów, których przedmiotem jest zobowiązanie do świadczenia usług obejmujących zarówno czynności faktyczne, jak i prawne.
STRONY UMOWY ZLECENIE
Stronami umowy zlecenia są zleceniodawca oraz zleceniobiorca. Zleceniodawcą może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna (np. przedsiębiorstwo), która zleca wykonanie określonej czynności. Zleceniobiorca to osoba zobowiązująca się do wykonania tej czynności. Istotnym elementem umowy zlecenia jest brak stosunku podporządkowania – zleceniobiorca realizuje zlecenie samodzielnie, często na własny rachunek, bez bezpośredniego nadzoru ze strony zleceniodawcy.
WYPOWIEDZENIE UMOWY ZLECENIA
Do wypowiedzenia umowy o świadczenie usług analogiczne zastosowanie będą miały przepisy o wypowiedzeniu umowy zlecenie, jednakże z pewnymi wyjątkami.
Umowa zlecenie w polskim prawie cywilnym została oparta na zasadzie zaufania stron. Odzwierciedleniem takiej relacji jest uprawnienie wskazane w art. 746 k.c., który stanowi, że strony mogą wypowiedzieć umowę zlecenie w każdym czasie. W praktyce powoduje to prawo przerwania trwania umowy w każdym jej momencie, co ważne – do wypowiedzenia umowy zlecenie nie jest wymagane zaistnienie szczególnych okoliczności lub powodów. Dla stron jest to komfortowe rozwiązanie, które nie utrudnia im rozstania się w razie nieukładania się współpracy.
W przypadku wypowiedzenia umowy zlecenia przez dającego zlecenie jest on zobowiązany zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poniósł w celu wykonania zlecenia, a także zapłacić przyjmującemu zlecenie wynagrodzenie odpowiadającego wykonanym czynnościom do chwili wypowiedzenia, a w przypadku ustalenia umownego okresu wypowiedzenia aż do dnia zakończenia umowy. Ponadto dający zlecenie ma także obowiązek zwolnić biorącego zlecenie od zobowiązań, które ten zaciągnął w imieniu własnym, lecz w celu należytego wykonania umowy zlecenia.
Jakie terminy obowiązują nas przy wypowiedzeniu umowy zlecenie?
Strony mogą określać umownie okres wypowiedzenia i w razie zawarcia takiego postanowienia zobowiązane są go przestrzegać. W kontekście terminów wypowiedzenia umowy o zlecenie należy podkreślić, że prawo do jej wypowiedzenia w każdym czasie przysługuje stronom niezależnie od zawarcia umowy na czas oznaczony lub nieoznaczony. Natomiast wypowiedzenie umowy o świadczenie usług różni się od wypowiedzenia umowy zlecenie w tym zakresie, że zastosowania do niej nie będzie miało wprost prawo do wypowiedzenia w każdym czasie, gdyż specyfika tej umowy wymaga uwzględniania interesu dającego zlecenie, którym może być, chociażby przedsiębiorca potrzebujący złożenia deklaracji PIT, a wypowiedzenie na przykład umowy o świadczenie usług księgowych w ostatnich dniach przed upływem terminu na dokonanie tej czynności może spowodować straty, wobec czego każdorazowo wypowiedzenie umowy o świadczeni usług powinno nastąpić w czasie, w którym nie spowoduje do powstania szkody drugiej strony umowy.
Umowne uregulowanie kwestii wypowiedzenia
Jak wskazaliśmy powyżej – strony umowy zlecenie mogą swobodnie regulować termin wypowiedzenia, w takiej sytuacji w dalszym ciągu obowiązuje prawo wypowiedzenia w każdym czasie, jednakże dochodzi do tego obowiązek zastosowania się do umownie określonego okresu wypowiedzenia.
Oprócz okresu wypowiedzenia strony mogą umownie regulować także powody wypowiedzenia umowy. Art. 746 § 1 i 2 wskazuje odpowiedzialność stron umowy zlecenia w razie jej wypowiedzenia bez ważnego powodu w ten sposób, że strona wypowiadająca bez ważnego powodu zobowiązana jest do naprawienia szkody. Jednakże przyjmujący zlecenie powinien naprawić szkodę wyłącznie, gdy wykonuje zlecenie odpłatnie. Strony mogą określić własne powody i kryteria oceny ważnego powodu wypowiedzenia. Przy takim określeniu warunków rozwiązania umowy domyślnie uznaje się wyłączenie stosowania prawa do wypowiedzenia umowy w każdym czasie ze skutkiem natychmiastowym. Zatem należy podchodzić ostrożnie do umownego uregulowania powodów wypowiedzenia umowy zlecenia, gdyż sformułowania nieprecyzyjne mogą działać na naszą niekorzyść i powodować utrudnienie w wypowiedzeniu umowy.
Jak rozumieć pojęcie szkody powstałej wskutek wypowiedzenia umowy zlecenia?
Podejmując współpracę w ramach umowy zlecenie lub umowy o świadczenie usług, do której stosujemy przepisy o umowie zlecenie, należy pamiętać o wykonywaniu zlecenia z zachowaniem należytej staranności. Gdy uznamy, że dalsze realizowanie zlecenia nie jest dla nas opłacalne lub nie chcemy dalej go realizować z innych powodów, należy przeanalizować czy zawarta umowa oraz stan faktyczny pozwala nam na swobodne zakończenie takiego stosunku. W odmiennej sytuacji zastosowanie będą miały przepisy kodeksu cywilnego, który dopuszcza wypowiedzenia jedynie z ważnego powodu, o czym wspomnieliśmy wcześniej. Brak ważnego powodu po stronie wypowiadającej umowę powoduje obowiązek naprawienia szkody, którą poniesienie druga strona. Jak wskazaliśmy w kontekście umowy o świadczenie usług – niezbędne przy wypowiedzeniu jest uwzględnienie interesu dającego zlecenie, gdyż zakończenie świadczenia usług w momencie gdy dana usługa jest konieczna do wykonania, spowoduje powstanie szkody po stronie dającego zlecenie.
Jak w praktyce może wyglądać szkoda, powstała wskutek wypowiedzenia umowy zlecenie?
Roszczenia zleceniodawcy
a) Roszczenie o naprawienie szkody
Jeśli zleceniobiorca wypowie umowę bez ważnego powodu, zleceniodawca może żądać naprawienia szkody wynikłej z nagłego zaprzestania wykonywania zlecenia. Przykłady szkód to utrata klientów, konieczność zatrudnienia nowego wykonawcy na pilnie realizowane zlecenie, czy dodatkowe koszty związane z opóźnieniem w realizacji projektu.
b) Roszczenie o zwrot zaliczek
Jeśli zleceniobiorca otrzymał zaliczkę na poczet wykonania zlecenia, a umowa została wypowiedziana przed jego ukończeniem, zleceniodawca może żądać zwrotu części lub całości zaliczki proporcjonalnie do zakresu wykonanej pracy. Szkodą w tym przypadku będzie niewykonanie zakresu zleconych prac.
c) Roszczenie o odszkodowanie za niewykonanie zlecenia
W przypadku, gdy zleceniodawca poniósł dodatkowe koszty lub straty związane z niewykonaniem zlecenia, może dochodzić odszkodowania od zleceniobiorcy, odpowiadającej wysokości poniesionej straty.
Przykłady roszczeń zleceniodawcy
Przykład 1
Firma informatyczna zleca freelancerowi stworzenie oprogramowania. Freelancer wypowiada umowę w trakcie realizacji projektu bez ważnego powodu, zostawiając firmę bez funkcjonującego produktu. Firma może żądać odszkodowania za straty finansowe związane z opóźnieniem wprowadzenia oprogramowania na rynek.
Przykład 2
Firma zatrudnia specjalistę do przeprowadzenia szkoleń wewnętrznych i ponosi koszty związane z jego wprowadzeniem i szkoleniem. Jeśli zleceniobiorca wypowie umowę bez ważnego powodu zaraz po szkoleniu, firma może żądać zwrotu poniesionych kosztów szkoleniowych.
Przykład 3
Agencja marketingowa zatrudnia copywritera do tworzenia treści dla kluczowego klienta. Copywriter wypowiada umowę bez uprzedzenia, powodując opóźnienia w dostarczeniu treści i utratę klienta przez agencję. Agencja może żądać odszkodowania za straty finansowe wynikające z utraty klienta.
Roszczenia zleceniobiorcy
a) Roszczenie o wynagrodzenie za gotowość do pracy
Fotografa zatrudniono na umowę zlecenie do wykonania sesji zdjęciowej. Przez cały czas był gotowy do pracy, ale zleceniodawca wypowiedział umowę w ostatniej chwili bez ważnego powodu. Fotograf może żądać wynagrodzenia za gotowość do wykonania zlecenia oraz za utracone możliwości pracy w innych projektach w tym samym czasie.
b) Roszczenie o zapłatę za narzędzia i materiały
Grafik komputerowy został zatrudniony do stworzenia serii ilustracji i zakupił specjalistyczne oprogramowanie oraz tablety graficzne potrzebne do realizacji projektu. Jeśli zleceniodawca wypowie umowę bez ważnego powodu, grafik może żądać zwrotu kosztów poniesionych na zakup narzędzi i materiałów.
c) Roszczenie o odszkodowanie za utratę innych zleceń
Konsultant HR przyjął zlecenie na przeprowadzenie audytu personalnego w dużej firmie, co wymagało rezygnacji z innych propozycji pracy. Firma wypowiedziała umowę bez ważnego powodu tuż przed rozpoczęciem audytu. Konsultant może żądać odszkodowania za utracone dochody z innych potencjalnych zleceń.
Przykłady roszczeń zleceniobiorcy
Przykład 1:
Restauracja zatrudnia kucharza na umowę zlecenie do przygotowania specjalnego menu na ważne wydarzenie. Kucharz przygotowuje się do pracy, ale na dzień przed wydarzeniem restauracja wypowiada umowę bez ważnego powodu. Kucharz może żądać wynagrodzenia za przygotowania oraz odszkodowania za utracone inne możliwości pracy w tym okresie.
Przykład 2:
Firma logistyczna zatrudnia kierowcę do dostarczania przesyłek. Kierowca wypowiada umowę, ponieważ firma nie dostarcza sprawnych pojazdów i nie zapewnia odpowiednich warunków pracy, co stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa. W takim przypadku kierowca ma prawo do wynagrodzenia za wykonaną pracę i może domagać się naprawienia szkód wynikłych z niewłaściwych warunków pracy.
Przykład 3
Firma budowlana zatrudnia elektryka na umowę zlecenie do wykonania instalacji elektrycznej w nowo budowanym obiekcie. Elektryk wielokrotnie zaniedbuje swoje obowiązki i nie dostarcza wymaganych raportów na czas. Firma wypowiada umowę z ważnego powodu, a elektryk nie ma podstaw do roszczeń. Jednak firma może żądać naprawienia szkód wynikających z opóźnień i konieczności zatrudnienia innego elektryka.
ZAKOŃCZENIE
Jak wskazaliśmy w niniejszym artykule, zarówno zleceniodawca, jak i zleceniobiorca mają różne prawa i obowiązki w przypadku zakończenia umowy. Ważne jest, aby pamiętać, że umowę można wypowiedzieć w dowolnym momencie, ale należy uwzględnić ewentualnie ustalone terminy wypowiedzenia i możliwe konsekwencje finansowe wynikające z niewłaściwego zakończenia współpracy.
Każda ze stron powinna dokładnie przeanalizować warunki rozwiązania umowy oraz potencjalne skutki finansowe. Znajomość przepisów może pomóc uniknąć nieporozumień i konfliktów, a także zminimalizować ryzyko strat. Zrozumienie przepisów i umiejętne zarządzanie relacjami umownymi pomaga chronić interesy zarówno zleceniodawców, jak i zleceniobiorców, a także umożliwia efektywne i satysfakcjonujące realizowanie zleconych działań. Dlatego warto dbać o przejrzystość i jasne określenie warunków umowy zlecenia, aby w razie potrzeby proces jej wypowiedzenia przebiegł bez problemów.
Zaufali nam:
