Wykorzystanie wizerunku — kiedy jest możliwe, czy zawsze należy zwrócić się o zgodę?

Prawo do wizerunku jako dobra osobistego podlega również ochronie na gruncie prawa cywilnego na podstawie art. 23 i 24 k.c. W przypadku ochrony cywilno-prawnej katalog przysługujących poszkodowanemu roszczeń zasadniczo pokrywa się z ochroną przewidzianą w prawie autorskim. Uprawniony może dochodzić:

• zaniechania bezprawnego działania;

• podjęcia przez osobę, która dopuściła się naruszenia usunięcia jego skutków w szczególności poprzez złożenie oświadczenia woli określonej formy i treści;

• zadośćuczynienia pieniężnego;

• zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Zasadnicza różnica polega na możliwości dochodzenia naprawienia szkody na zasadach ogólnych stosownie do art. 24 § 2 k.c. Wymaga to jednak wykazania przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, tj. istnienia szkody, działania szkodzącego oraz związku przyczynowo-skutkowego.

Zgodnie z art. 24 § 3 k.c. ochrona przewidziana w reżimie cywilno-prawnym może być dochodzona niezależnie od tej, którą przewidują inne przepisy, w szczególności prawo autorskie i prawo wynalazcze.

Ochrona wizerunku wymaga starannie przygotowanej taktyki procesowej, znajomości przepisów prawa oraz aktualnego orzecznictwa. Chcąc w sposób skuteczny wyegzekwować roszczenia w przypadku naruszenia, warto rozważyć skorzystanie z usług kancelarii prawnej z wieloletnim doświadczeniem w ochronie dóbr osobistych.

Wykorzystanie wizerunku w kontekście prawnokarnym

O bezprawnym wykorzystaniu wizerunku można mówić również w nawiązaniu do czynów zabronionych stypizowanych w kodeksie karnym. Dotyczy to zarówno utrwalania wizerunku w określonych okolicznościach, jak i jego rozpowszechniania.

Zgodnie z art. 190a §2 k.k., kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana, w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. W sytuacji gdy następstwem tego czynu jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sankcja karna wynosi od 2 do 12 lat. Ściganie przestępstwa zawsze następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Inną normą, która chroni przed bezprawnym wykorzystaniem wizerunku, jest art. 191a k.k. Stanowi ona, że każdy, kto utrwala wizerunek nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej, używając w tym celu wobec niej przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu albo wizerunek nagiej osoby, lub osoby w trakcie czynności seksualnej rozpowszechnia bez jej zgody, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. W tym przypadku ściganie również następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Czy można wycofać zgodę na przetwarzanie wizerunku?

Na wstępie należy podkreślić, że prawo do wizerunku ma charakter osobisty, co oznacza, że zawsze pozostaje własnością danej osoby. Choć można upoważnić inną osobę do jego wykorzystania, taka czynność nigdy nie będzie skutkowała trwałym przejściem prawa do wizerunku. Jest to rodzaj zgody, którą zawsze można odwołać.

Udzielając zgody na korzystanie z wizerunku, warto pamiętać o uregulowaniu przedmiotu i zakresu takiej współpracy w drodze umowy zawartej między osobą, która użycza wizerunku, a podmiotem, który będzie z niego korzystał, np. agencją marketingową. W kontrakcie powinny znaleźć się przynajmniej następujące informacje:

• czas trwania umowy;

• określenie podmiotu, na którego rzecz została udzielona zgoda;

• dokładna charakterystyka wizerunku i sposobu jego wykorzystania (tzw. pola eksploatacji);

• miejsce publikacji wizerunku (określone witryny, serwisy społecznościowe, bannery reklamowe);

• prawo do upoważnienia innych podmiotów do korzystania z wizerunku (firmie może zależeć na wyłączności, to popularny zabieg brandingowy).

Im dokładniej zostaną określone te informacje, tym mniejsze ryzyko, że w przyszłości dojdzie do sporu między stronami umowy.

Czy firma, która korzysta z danego wizerunku, może zabezpieczyć w jakiś sposób swoje interesy przed cofnięciem zgody przez użyczającego? Zwykle dokonuje się tego, wprowadzając do kontraktu klauzulę zobowiązującą do niecofania zgody przez czas trwania umowy, pod rygorem zapłaty kary umownej. Odpowiednio wysoka kwota zadziała motywująco i sprawi, że stosunek prawny będzie względnie trwały.

Nawet jednak brak zastrzeżenia o karze umownej nie pozbawia korzystającego prawa do dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych. Konieczne będzie jednak wtedy wykazanie realnie poniesionej szkody, np. nakładów na kampanię marketingową, która z powodu wycofania prawa do wizerunku nie może dojść do skutku.

Przepisy prawa nie regulują kwestii formy oświadczenia o cofnięciu zgody, dlatego strony powinny zadbać o to w umowie. W przypadku braku takiego zapisu należy pamiętać, że w razie sporu sądowego konieczne będzie przedstawienie dowodu cofnięcia zgody. Dlatego w praktyce najlepiej sprawdzi się forma pisemna oświadczenia wysłana za potwierdzeniem odbioru.

W doktrynie przyjmuje się, że odwołanie zgody następuje ze skutkiem na przyszłość. Oznacza to, że wszelkie materiały, które zostały opublikowane, zanim osoba użyczająca wizerunku cofnęła swoją zgodę na jego wykorzystanie, mogą być rozpowszechniane zgodnie z prawem. Ma to zasadnicze znaczenie m.in. dla kampanii reklamowych, jeśli odwołanie zgody nastąpiło w ich trakcie – materiały wyprodukowane do czasu odwołania zgody mogą być wykorzystane legalnie, a brak zgody odnosi się do pozostałej ich części.

Prawo do wizerunku a RODO

Nie ulega wątpliwości, że w określonych sytuacjach wizerunek może być uznany za daną osobową. Dotyczy to sytuacji kiedy widoczna np. na zdjęciu osoba może być zidentyfikowana bezpośrednio lub w połączeniu z innymi informacjami. Nie jest wymagane, aby zdjęcie było podpisane.

Wypada zaznaczyć, że zgoda na przetwarzanie wizerunku może, ale nie musi być częścią zgody na przetwarzanie danych osobowych. Jeśli tak nie jest, należy określić dokładną podstawę przetwarzania wizerunku na podstawie art. 6 rozporządzenia RODO. Zwykle będzie to:

• art. 6 ust. 1 pkt. a – zgoda na przetwarzanie danych w jednym lub kilku ściśle określonych celów;

• art. 6 ust. 1 pkt. b – zgoda wynika z umowy zawartej przez stronę;

• art. 6 ust. 1 pkt. f – przetwarzanie jest niezbędne do celów wynikających z prawnie uzasadnionych interesów administratora.

Naruszenie przepisów RODO polegające na bezprawnym przetwarzaniu wizerunku będącego daną osobową może skutkować nałożeniem na administratora kary administracyjnej w wysokości do 20 milionów euro, a w przypadku przedsiębiorstw nawet do 4% całkowitego rocznego światowego obrotu. Przy obliczaniu wysokości sankcji bierze się pod uwagę m.in. następujące przesłanki:

• charakter naruszenia, waga i czas trwania;

• działania podjęte przez administratora w celu zminimalizowania szkody (np. niezwłoczne usunięcie zdjęcia z serwisu);

• stopień odpowiedzialności administratora danych;

• zachowanie administratora po naruszeniu;

• kategorie danych osobowych, które uległy naruszeniu.

Ochrona wizerunku jedynie pozornie nie stwarza problemów jeśli chodzi o stosowanie przepisów. Wielość stanów faktycznych, a przede wszystkim posługiwanie się przez ustawodawcę pojęciami nieostrymi sprawia, że wiele kwestii musi być interpretowanych ad hoc i wymaga rozległej wiedzy prawniczej.