Umowa powiernicza

Na czym polega instytucja powiernictwa?

Powiernictwo polega na zawarciu umowy dwustronnie zobowiązującej, realnej, na mocy której dochodzi do przeniesienia własności określonej rzeczy z powierzającego na powiernika. Ten ostatni zarazem zobowiązuje się postępować z rzeczą będącą przedmiotem umowy w określony sposób, aby dalej – w ustalonych okolicznościach – przenieść jej własność z powrotem na powierzającego.

Powstanie stosunku powierniczego na mocy ustawy

Jako swego rodzaju ciekawostkę można potraktować informację, iż stosunek powierniczy powstaje nie tylko na mocy umowy, ale również ustawy. Do podmiotów, którym powierzono w drodze stosownych aktów prawnych zarządzanie określoną rzeczą należą m.in.:

• Agencja Nieruchomości Rolnych,

• Agencja Mienia Wojskowego,

• wykonawca testamentu czy

• syndyk masy upadłościowej.

Przykłady umów powierniczych

Wracając do kwestii umowy, warto rozpatrzyć na przykładach sytuacje, w których zwykle dochodzi do jej zawarcia.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie – na czym polega?

Jedną z uzasadnionych okoliczności zawarcia umowy powierniczej jest dążenie powiernika do zabezpieczenia własnych wierzytelności. Zwykle wówczas ma zastosowanie instytucja przewłaszczenia na zabezpieczenie.

Chodzi w niej o zabezpieczenie wierzytelności, co następuje w wyniku przeniesienia na wierzyciela własności określonej rzeczy. Zarazem wierzyciel zobowiązuje się korzystać z rzeczy w sposób określony w umowie, a także przenieść własność rzeczy z powrotem na dłużnika po zaspokojeniu zabezpieczonej wierzytelności.

Z punktu widzenia umowy powierniczej powiernikiem jest wierzyciel (otrzymuje rzecz do korzystania), a powierzającym jest dłużnik.

Nieruchomość jako przedmiot zlecenia powierniczego

Warto zwrócić uwagę, że przedmiotem umowy przewłaszczenia mogą być również nieruchomości, co stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 maja 2000 r. (III CKN 246/2000). Co więcej, nieruchomości mogą być także przedmiotem zlecenia powierniczego, zawieranego zwykle w sytuacji, gdy osoba:

• która planuje zakupić nieruchomość, z jakiś przyczyn nie chce bądź nie może ujawnić swojej tożsamości albo

• nie może sama zakupić nieruchomości, ponieważ jest cudzoziemcem.

Pierwszy przypadek dotyczy w szczególności osób, które mają wierzycieli bądź też nie mogą wykazać pochodzenia swojego majątku.

Instytucja zlecenia powierniczego polega na tym, że biorący zlecenie zobowiązuje się do dokonania czynności prawnej we własnym imieniu i ze skutkiem dla siebie. Jednocześnie zobowiązuje się do wydania zleceniodawcy wszystkiego, co uzyskał na swoją rzecz. Zatem, inaczej niż w wypadku udzielenia pełnomocnictwa, właścicielem rzeczy staje się zleceniobiorca, na którym jednocześnie ciąży zobowiązanie do przeniesienia własności nabytej nieruchomości na dającego zlecenie.

Sprawowanie zarządu w drodze powiernictwa

Na mocy umowy powierniczej możliwe jest, aby powiernik zarządzał określonym mieniem w cudzym imieniu. Konkretnie powiernik może sprawować:

• zarząd przedsiębiorstwem,

• zarząd prawami udziałowymi.

Zarząd przedsiębiorstwem

Powierzenie zarządu przedsiębiorstwem najczęściej ma miejsce, gdy właściciel nie chce ani prowadzić przedsiębiorstwa, ani go zbyć. Jeśli w takiej sytuacji przeniesie własność przedsiębiorstwa na powiernika, to może nadal czerpać zyski z przedsiębiorstwa.

Sednem powierzenia zarządu przedsiębiorstwem jest zobowiązanie powiernika do prowadzenia tego przedsiębiorstwa we własnym imieniu, ale ze skutkiem i w interesie tego, kto ustanowił powiernictwo.

Zarząd udziałami

Umowa powiernicza pozwala ponadto na ustanowienie takiego zarządu udziałami, którego celem jest ukrycie udziałowca przed wspólnikami. Wówczas przedmiotem umowy mogą być, przykładowo, prawa wspólnika spółki z o.o. czy prawa akcjonariusza spółki akcyjnej i komandytowo-akcyjnej.

Istotą takiej umowy jest wejście udziału do majątku nabywcy, czyli powiernika, który zarazem zobowiązuje się do przeniesienia pod określonymi warunkami nabytego udziału na zbywcę.

Spółka cicha – krótka charakterystyka

W sytuacji, gdy wspólnik spółki chce pozostać anonimowy, może – na mocy umowy powierniczej – polecić wykonywanie wszystkich czynności innej osobie. Osoba, która będzie działać w imieniu i na rzecz powierzającego, to powiernik.

W opisanej sytuacji powiernik figuruje w aktach rejestrowych spółki jako wspólnik i to on formalnie pozostaje również właścicielem udziałów. Występuje także wobec innych wspólników, jak również zarządu spółki.

Co istotne, o tym, w jakim zakresie powiernik będzie wykonywał prawa, przysługujące mu z udziałów, decydują zapisy zawarte w umowie powierniczej.

Forma współpracy pomiędzy powierzającym a powiernikiem na warunkach przedstawionych w powyższych akapitach ma swoją nazwę – określana jest jako spółka cicha.

Podstawa prawna umowy powierniczej

Zawarcie umowy powierniczej następuje na mocy realizacji zasady swobody umów, przewidzianej w art. 353¹ Kodeksu cywilnego, zgodnie z którą strony umowy mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, o ile tylko jego treść lub cel nie sprzeciwiają się właściwości stosunku, ustawie czy zasadom współżycia społecznego.

Warto zatem zauważyć, że stronami umowy powierniczej mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne.

Istota działania spółki cichej

W jaki sposób przedstawione informacje znajdują odzwierciedlenie w funkcjonowaniu spółki cichej?

W ramach spółki cichej działają zwykle dwa podmioty: jeden, który prowadzi zarejestrowaną działalność gospodarczą, oraz drugi, którego udział w prowadzonej działalności nie jest nigdzie ujawniony. Podmiotem, który otrzymuje zyski wypracowane z działalności gospodarczej jest ten drugi – ukryty – nazywany również cichym wspólnikiem.

Aby wspólnik cichy mógł otrzymać wypracowany zysk, konieczne jest wniesienie wkładu do prowadzonej jawnie działalności. Wkład ten może mieć postać majątku rzeczowego, środków pieniężnych, świadczenia pracy lub know-how.

Warto podkreślić, że niejednokrotnie powiernik będzie zarazem specjalistą – menedżerem, działającym w interesie powierzającego.

Forma umowy powierniczej

Wyłącznie dla celów dowodowych umowa powiernicza powinna być zawarta na piśmie.

Oznacza to, że możliwe jest zawarcie umowy nawet w formie ustnej. Taka umowa będzie ważna, ale brak formy pisemnej może utrudnić ustalenie, czy umowa została prawidłowo wykonana w sytuacji ewentualnego sporu sądowego.

Należy pamiętać, że w przypadku niezachowania formy pisemnej dla celów dowodowych, zgodnie z art. 74 § 1 Kodeksu cywilnego, w toku postępowania sądowego nie dopuszcza się dowodów z przesłuchania stron lub zeznań świadków co do faktu dokonania czynności.

Treść umowy powierniczej

Mimo że w polskich przepisach nie ma wprost zawartych wymagań co do treści umowy powierniczej, można wskazać, jakie obszary powinna ona regulować.

Biorąc pod uwagę zabezpieczenie interesów obu stron umowy, dobrze jest, aby znalazły w niej wyjaśnienie następujące kwestie:

1. cel powiernictwa,

2. wynagrodzenie powiernika,

3. pozycja prawna powiernika i zakres jego zadań,

4. prawo powierzającego do wydawania poleceń powiernikowi,

5. zobowiązanie powierzającego do zwrotu poniesionych wydatków przez powiernika,

6. zobowiązanie powiernika do informowania o swoich działaniach powierzającego,

7. zakaz konkurencji,

8. okres obowiązywania umowy,

9. możliwość wypowiedzenia umowy,

10. ochrona powierzającego w przypadku upadłości powiernika, egzekucji z majątku powiernika, sprzedaży powierzonej rzeczy osobie trzeciej przy naruszeniu umowy powierniczej,

11. dopuszczalność zmiany stron umowy,

12. odpowiedzialność stron,

13. zakończenie stosunku powierniczego.

Śmierć lub zakończenie działalności wspólnika spółki cichej

Wspólnicy spółki cichej mogą ustalić, że śmierć, upadłość lub likwidacja jednego z nich oznacza zakończenie istnienia spółki. W takich okolicznościach spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy powinni rozliczyć się z drugim wspólnikiem, a jeśli zmarłym był powiernik, to również zwrócić powierzającemu wniesiony wkład, w sytuacji, gdy umowa powiernicza to przewidywała.

Zarazem warto podkreślić, że postanowienia umowy mogą równie dobrze zostać inaczej ukształtowane i nieść ze sobą odmienne skutki prawne. Dopuszczalne jest bowiem, aby umowa spółki cichej zakładała możliwość jej dalszego trwania z udziałem spadkobierców wspólnika. W takiej sytuacji prawa i obowiązki zmarłego wspólnika, w szczególności prawo do zysku, przechodzą na jego spadkobierców.

Sytuacja prawna powiernika

Główną pozycję w stosunku prawnym w ramach umowy powierniczej zajmuje powiernik. Jest to spowodowane szeregiem uprawnień, jakie otrzymuje, w stosunku do powierzonej mu rzeczy.

Podstawowy obowiązek powiernika

Staranne działanie należy do podstawowych obowiązków powiernika. Ponadto powinien on zachować sumienność w podejmowaniu działań oraz lojalność wobec powierzającego.

Zadaniem powiernika jest zajmowanie się powierzonym majątkiem i zarządzanie nim zgodnie z treścią umowy.

Relacja między powiernikiem a powierzającym

Warto podkreślić, że więź pomiędzy powiernikiem a powierzającym opiera się na wzajemnym zaufaniu. W konsekwencji powiernik w zakresie nieokreślonym w umowie ma swobodę działania, a także prawo samodzielnego decydowania o podjęciu czynności.

Obowiązkiem powiernika jest natomiast dążenie do oddzielenia majątku osobistego od powierzonego.

Czym kierować się przy wyborze powiernika?

Decydując o tym, kto ma być powiernikiem, należy kierować się rzetelnością, kompetencją i lojalnością danej osoby. Jest to o tyle istotne, że powiernik nabywa własność przewłaszczonych rzeczy. Co więcej, w podejmowaniu decyzji jest on samodzielny.

Opodatkowanie na przykładzie wspólników spółki cichej

Jeśli chodzi o opodatkowanie stron umowy powierniczej, to organy podatkowe stoją na stanowisku, że podatnikami podatków dochodowych są zarówno powierzający (cichy wspólnik), jak i powiernik.

Należy jednak zauważyć, że kwestie te nie są wprost uregulowane w stosownych przepisach. Dlatego też dobrą praktyką będzie w przypadku wspólników spółki cichej wystąpienie z wnioskiem do właściwych organów o wydanie indywidualnej interpretacji podatkowej.

Korzyści wynikające z umowy powierniczej

Przygotowanie umowy powierniczej wydaje się zadaniem trudnym z uwagi na brak przepisów w pełni regulujących tę instytucję prawną. W takiej sytuacji nie warto jednak rezygnować z planowanych działań i powierzyć skonstruowanie umowy doświadczonej kancelarii prawnej.

Dzięki wzrastającej dostępności do usług prawnych, a także rosnącej wśród przedsiębiorców wiedzy, instytucja umowy powierniczej jest bowiem coraz częściej stosowana. Można zapytać, co sprawia, że przedsiębiorcy sięgają po tę umowę?

Trzeba podkreślić, że korzystając z pomocy prawnika, powierzający otrzymuje gwarancję skonstruowania umowy w taki sposób, aby zabezpieczone zostały jego interesy. Zarazem zyskuje gwarancję anonimowości i ochrony poufnych danych, takich jak dane majątkowe. Ponadto oszczędza swój czas, oddając, na mocy umowy powierzenia, sprawę kompetentnej osobie.

Zatem ani obco brzmiąca nazwa, ani ograniczony dostęp do informacji o umowie powierniczej nie powinny zniechęcić jakiegokolwiek podmiotu gospodarczego do czerpania korzyści z jej zawarcia.

Pytania i odpowiedzi

Zaufali nam: