|
27 stycznia 2022 | Ostatnio zmodyfikowano 18 grudnia, 2023 o 13:05 | Czas na przeczytanie: 5 minut
Pozostałe Artykuły
Niezbędne elementy umowy darowizny
Dla ważności i prawidłowego uregulowania stosunków między stronami darowizny, przede wszystkim należy pamiętać o wprowadzeniu do jej treści tzw. postanowień obligatoryjnych. Należą do nich:
-
oznaczenie stron umowy – dzięki temu możliwe będzie w ogóle ustalenie, kto i na rzecz kogo rozporządza swoim majątkiem. Warto uczynić to możliwie, jak najbardziej precyzyjnie, a więc np. poprzez wskazanie numerów PESEL.
-
oznaczenie przedmiotu darowizny – czyli jaki przedmiot przechodzi z majątku darczyńcy do majątku drugiej osoby. Niejasne lub błędne oznaczenie tego czynnika może skutkować poważnymi trudnościami na wypadek konfliktu między stronami.
-
złożenie oświadczenia przez darczyńcę, dotyczącego woli uszczuplenia swojego majątku na rzecz obdarowywanego i zastrzeżenie, że czyni to nieodpłatnie;
-
złożenie oświadczenia przez obdarowywanego, że darowiznę przyjmuje. Istotne jest, że mimo, iż umowa darowizny, co do zasady stanowi tylko przysporzenie drugiej strony, to niemożliwe jest jej dokonanie bez tego oświadczenia (jest to dwustronna umowa, nie można “darować komuś czegoś bez jego zgody”);
-
wskazanie daty, z którą umowa zostaje zawarta – choć może zostać zakwalifikowane jako niezbędny element umowy, to ma walor jedynie dowodowy i może wynikać z okoliczności zawarcia umowy.
Fakultatywne elementy umowy darowizny
Istnieją przypadki, w których strony, chcąc kompleksowo uregulować łączące je stosunki, wprowadzają do umowy darowizny także postanowienia dotyczące obowiązków obdarowywanego. Dwoma dopuszczalnymi wariantami takich modyfikacji są polecenie i zastosowanie konstrukcji darowizny obciążliwej. Czym się różnią?
Polecenie
Polecenie to obowiązek określonego zachowania obdarowywanego, który wynika wprost z faktu otrzymania świadczenia od darczyńcy. Może przybierać różny kształt. Przykładami polecenia może być dokonanie innej czynności prawnej (np. zakup roweru za otrzymane środki) lub określone zachowanie (np. podjęcie studiów wyższych).
Polecenie nie ma jednego, konkretnego beneficjenta, który mógłby domagać się jego spełnienia, a wykonania może domagać się darczyńca, czy na wypadek jego śmierci także jego spadkobiercy lub właściwy organ państwowy, jeśli polecenie ma na celu interes społeczny. Żaden z wymienionych wyżej podmiotów nie może domagać się takiego zachowania, jeśli polecenie ma na celu wyłącznie interes obdarowywanego lub darczyńca nie wykonał zobowiązania wynikającego z umowy. Obdarowywany może też zwolnić się od polecenia w wypadku nadzwyczajnej zmiany stosunków.
Zdarzeniem, w przypadku którego obdarowywany nie będzie musiał zachować się zgodnie z przyjętym na siebie zobowiązaniem wynikającym z polecenia, jest również zwrot przedmiotu umowy darowizny w naturze. W przypadku, gdyby obdarowywany nie spełnił polecenia, darczyńcy służy roszczenie o zwrot na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu (art. 410 KC).
Darowizna obciążliwa
Drugim przykładem postanowień fakultatywnych zmieniających istotę darowizny jest tzw. darowizna obciążliwa. Jej stosowanie możliwe jest dzięki zasadzie swobody umów, wyrażonej w kodeksie cywilnym.
W przeciwieństwie do polecenia, darowizna obciążliwa ma konkretnego beneficjenta, który może domagać się spełnienia nałożonego w ten sposób obowiązku. Przykładem takiej konstrukcji może być zakup roweru dla ojca obdarowywanego za otrzymane w darowiźnie środki. W przypadku, gdyby obdarowywany nie spełnił tego obowiązku, beneficjent może domagać się jego realizacji. Nie jest możliwe zastrzeżenie obowiązku świadczenia na rzecz samego darczyńcy. Takie postanowienia umowne stałyby w sprzeczności z istotą darowizny, a więc jej nieodpłatnością i jednostronnym charakterem świadczenia.
Jak zabezpieczyć się na wypadek roszczeń obdarowanego?
Umowa darowizny ze względu na swój nieodpłatny charakter jest umową specyficzną. Jej nietypowość objawia się między innymi przez specyficzne określenie ochrony obdarowywanego, która jest znacznie węższa niż w przypadku umów odpłatnych.
Darczyńca odpowiada wyłącznie za winę umyślną bądź rażące niedbalstwo, przy czym zobowiązany jest do zapłaty odsetek wyłącznie od momentu wytoczenia przeciwko niemu powództwa. Darczyńca nie odpowiada również z tytułu rękojmi w szerokim zakresie, który charakterystyczny jest dla umów odpłatnych. Obowiązek naprawienia powstałej w ten sposób szkody dotyczy wyłącznie wad, o których wiedział i nie poinformował obdarowywanego.
Najczęściej stosowanym i jedynie w pełni przydatnym rozwiązaniem, pozwalającym na ustrzeżenie się od jakiejkolwiek odpowiedzialności z tytułu umowy darowizny, jest wprowadzenie do treści umowy odpowiednich zastrzeżeń. Warto uwzględnić w jej treści oświadczenie obdarowywanego dotyczące znajomości istniejących wad prawnych i fizycznych, a także stanu przedmiotu darowizny. W każdym przypadku ciężar dotyczący wykazania, że darczyńca wiedział o wadach i nie poinformował obdarowywanego, spoczywa na tym drugim.
Forma darowizny – najczęstszy błąd
Po poruszeniu wszystkich najważniejszych aspektów dotyczących treści umowy darowizny, czas na równie istotną kwestię – jej formę. To właśnie ten czynnik sprawia najwięcej problemów w razie, gdy między stronami niedługo po podpisaniu umowy w formie pisemnej, powstaje konflikt.
Obdarowywany zazwyczaj w przypadku sporządzenia i podpisania umowy darowizny zainteresowany jest jej otrzymaniem. Darczyńca w przypadku nagłego pogorszenia stosunków z drugą stroną, zwykle nie chce spełniać swojego świadczenia.
W przypadku, gdy umowa została zawarta w jakiejkolwiek innej formie niż akt notarialny, a więc ustnej, dokumentowej, pisemnej, czy nawet pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi, jest ona dotknięta sankcją nieważności (art. 890 KC). Oznacza to, że w przypadku konfliktu sądowego sąd uwzględni ten fakt z urzędu, a obdarowywany zostanie całkowicie pozbawiony jakiejkolwiek możliwości dochodzenia swoich praw.
Sytuacja ta będzie miała miejsce jednak wyłącznie na wypadek braku spełnienia świadczenia. W przypadku bowiem, gdyby świadczenie zostało spełnione, umowa taka staje się ważna i w pełni wiąże obie strony. Przyjmuje się, że spełnienie świadczenia następuje w momencie przeniesienia posiadania.
Obowiązująca nie stanie się wyłącznie umowa, która do swojej ważności wymaga dochowania formy szczególnej na podstawie innej normy niż art. 890 KC. Nie może więc zostać skutecznie zawarta w formie pisemnej umowa darowizny nieruchomości, która już na mocy normy wyrażonej w art. 158 KC, musi mieć formę aktu notarialnego.
Odwołanie darowizny
Dochowanie odpowiedniej formy i wprowadzenie do treści umowy darowizny wszystkich niezbędnych postanowień nie oznacza jeszcze, że darczyńca jest bezwzględnie i całkowicie zobowiązany do świadczenia, bez względu na jakiekolwiek okoliczności. W przypadku wyjątkowych zdarzeń, ma bowiem możliwość skorzystania z jej odwołania. Przesłanki uprawnienia są różne, zależnie od jej wykonania.
Darowizna nigdy nie może zostać odwołana, jeśli jej dokonanie czyni zadość zasadom współżycia społecznego, a więc np. dziecko finansuje drogi lek rodzica, który samodzielnie nie mógłby takiego zakupu dokonać.
Darowizna niewykonana
Darowizna niewykonana może zostać odwołana w dwóch przypadkach. Po pierwsze, jeśli sytuacja darczyńcy po zawarciu umowy uległa takiemu pogorszeniu, że jej wykonanie nie jest możliwe bez uszczerbku dla możliwości jego własnego utrzymania z uwzględnieniem usprawiedliwionych potrzeb lub ciążących na nim obowiązków alimentacyjnych. Po drugie, jeśli doszło do rażącej niewdzięczności po stronie obdarowywanego, co zostanie opisane obszernie w przesłankach odwołania darowizny wykonanej.
Darowizna wykonana
Odwołanie darowizny wykonanej stanowi przypadek cięższy niż tej jeszcze niewykonanej. Jedynym zdarzeniem, które uprawnia darczyńcę do domagania się zwrotu przedmiotu darowizny, jest rażąca niewdzięczność obdarowywanego. Dla przypomnienia – ta sama przesłanka może być przyczyną odwołania także darowizny niewykonanej.
Obdarowywany jest rażąco niewdzięczny kiedy dopuszcza się zachowań sprzecznych z zasadami współżycia społecznego. Co to oznacza? Otóż wypełnienie tej normy może mieć miejsce, gdy osoba otrzymująca darowiznę bardzo znacząco narusza ogólnie przyjęte w społeczeństwie zasady postępowania. W szczególności podkreśla się, że odwołanie możliwe jest, jeśli zobowiązany nie opiekuje się darczyńcą w chorobie, znacząco go znieważa, a w skrajnych przypadkach nawet pozbawia go zdrowia i życia. Te dwie ostatnie sytuacje upoważniają nawet spadkobierców darczyńcy do wywołania skutku, w postaci konieczności zwrotu przedmiotu darowizny.
Nie jest możliwe odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności, jeżeli darczyńca przebaczył obdarowanemu. Choć darczyńca nie jest uprawniony do odwołania darowizny w przypadku popadnięcia w niedostatek, gdy wykonał już świadczenie, to kodeks cywilny przewiduje szczególny obowiązek alimentacji na jego rzecz przez obdarowywanego. Obowiązek ten jest ograniczony wzbogaceniem obdarowanego na moment żądania, a także wartością przedmiotu darowizny (art. 897 k.c.).
O czym jeszcze należy pamiętać podpisując umowę darowizny?
Poza opisanymi już kwestiami dotyczącymi ważności i skuteczności darowizny, szczególną ostrożność należy zachować jeszcze w dwóch sytuacjach – po pierwsze, gdy przysporzenie następuje na rzecz osoby nieposiadającej pełnej zdolności do czynności prawnych, a po drugie, gdy darowizna czyniona jest na rzecz osoby pozostającej w związku małżeńskim.
Sytuacja osoby pozostającej w związku małżeńskim zależna jest w szczególności od ustroju majątkowego małżeństwa wybranego w momencie ślubu. Zasadą jest, że przy ustroju ustawowym, przedmiot darowizny wchodzi do majątku osobistego (nieobjętego wspólnością). Małżonkowie mogą wyłączyć taki sposób podziału poprzez zawarcie odpowiedniej umowy majątkowej, w momencie zawarcia małżeństwa. Darczyńca może również w umowie darowizny zastrzec, że jej przedmiot ma trafić do obojga małżonków (tj. do wspólności majątkowej).
Darowizna na rzecz osoby nieposiadającej pełnej zdolności do czynności prawnych budzi nieco więcej problemów. O ile jej przedmiot jest pozbawiony jakichkolwiek obciążeń (np. nieruchomość nie jest obciążona żadną hipoteką) i nie wiąże się z obowiązkiem jakichkolwiek świadczeń (np. wynikających z poleceń), to dla przyjęcia wystarczająca jest zgoda opiekunów prawnych. Trudniejsza sytuacja ma miejsce, gdy takie obciążenia występują, a konieczna staje się wówczas uprzednia zgoda na przyjęcie darowizny, wyrażona przez sąd. Oświadczenie o fakcie jej uzyskania warto, dla rozwiania wątpliwości, zawrzeć w treści umowy.
Pytania i odpowiedzi
Co do zasady przepisy kodeksu cywilnego dla ważności umowy darowizny wymagają formy aktu notarialnego. Darowizna w zwykłej formie pisemnej nie będzie zatem ważna, chyba że zostanie faktycznie wykonana. Darowizna wykonana pozostaje prawnie skuteczna niezależnie od jej formy.
Tak jak sygnalizowaliśmy już w tekście, odwołanie darowizny co do zasady jest możliwe. Niemniej jednak ograniczenia dotyczą głównie darowizny już wykonanej- tą co do zasady można odwołać wyłącznie w razie dopuszczenia się przez obdarowanego na rzecz darczyńcy rażącej niewdzięczności. Ocena w tym zakresie powinna się odbywać jednak w oparciu o konkretne fakty w sprawie.
Darowizna może mieć bardzo poważny wpływ na dziedziczenie. Co do zasady należy w momencie dokonywania darowizny postanowić, czy będzie ona zaliczona na schedę spadkową- innymi słowy czy będzie traktowana jako część spadku przypadającego obdarowanemu. Ponadto, dokonanie darowizny może mieć także poważny wpływ na tzw. zachowek. Warto zatem skonsultować darowiznę z prawnikiem, aby przewidzieć nie tylko jej wpływ w najbliższym czasie, ale także jej długofalowe skutki
W przypadku, gdy osoba fizyczna ma długi darowizna nigdy nie będzie dobrym rozwiązaniem na “ratowanie” majątku. W prawie cywilnym uregulowani kilka instytucji chroniących wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika – jest to w szczególności skarga pauliańska. Wyprowadzanie majątku i uszczuplanie wierzycieli może być również ścigane z kodeksu karnego, zatem w przypadku problemów finansowych warto wstrzymać się od dokonywania darowizn.
Zaufali nam:
