Sukcesja w jednoosobowej działalności gospodarczej

Śmierć przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą rodzi wiele wątpliwości w zakresie kontynuowania prowadzenia biznesu i dalszej przyszłości firmy. Istnieje kilka sposobów, aby ułatwić i usprawnić przejęcie działalności przez następców w tym niełatwym dla spadkobierców okresie. Jednym z nich jest ustanowienie zarządu sukcesyjnego.

Zgodnie z przepisami Ustawy, zarządcę sukcesyjnego może w szczególności jeszcze za życia powołać sam przedsiębiorca. Jest to korzystne rozwiązanie, które zabezpiecza losy działalności. Jeżeli jednak zaniecha takiego kroku, istnieje możliwość aby oddanie kierowania biznesem w ręce zarządcy odbyło się już po jego śmierci. Poniżej wyjaśniamy zawiłości oby tych przypadków.

Powołanie zarządcy przez przedsiębiorcę – za jego życia

Często zdarza się tak, że w ramach działalności gospodarczej przedsiębiorca ustanawia jako zarządcę sukcesyjnego osobę prokurenta. Jest to dość powszechna praktyka. Przedsiębiorca ma jednak także prawo wyboru innej osoby, pod warunkiem, że spełnia ona przesłanki, o których mowa powyżej: posiada pełną zdolność do czynności prawnych i nie została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa skutkujące zakazem prowadzenia działalności gospodarczej.

Aby powołanie zarządcy było możliwe, muszą kumulatywnie wystąpić następujące przesłanki:

• powołanie zarządcy sukcesyjnego – może mieć formę oświadczenia sporządzonego przez przedsiębiorcę w formie pisemnej,
• osoba powołana musi wyrazić zgodę na pełnienie tej funkcji – takie wyrażenie zgody również powinno mieć formę pisemną,
• przedsiębiorca powinien zgłosić ustanowienie zarządcy do rejestru CEIDG.

Powołanie zarządcy po śmierci przedsiębiorcy

Jeżeli przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą nie ustanowił zarządcy sukcesyjnego – a z jakiegoś powodu jest to pożądane – małżonek, spadkobiercy lub zapisobiercy windykacyjni, którym przysługuje prawo do udziału w przedsiębiorstwie, mogą takiego zarządcę ustanowić. Mają na to dwa miesiące od momentu śmierci przedsiębiorcy.

Aby ustanowienie zarządcy było skuteczne, istnieje konieczność spełnienia kilku warunków. Po pierwsze, osoba, która zgłasza potrzebę ustanowienia zarządcy, musi posiadać zgodę wszystkich spadkobierców, którym łącznie przysługuje przynajmniej 85% udziału w przedsiębiorstwie w ramach spadku. Po drugie, powołanie oraz wyrażenie zgody przez potencjalnego zarządcę musi mieć formę aktu notarialnego. W tym przypadku, poprzez wpis aktu notarialnego w Rejestrze Zarządców Sukcesyjnych przedsiębiorstw osób fizycznych, to notariusz dokonuje zgłoszenia zarządcy sukcesyjnego do CEIDG.

Rola i obowiązki zarządcy

Przejęcie zarządu działalnością, w ramach zarządu sukcesyjnego, polega de facto na poprowadzeniu biznesu tak, jakby był on prowadzony gdyby przedsiębiorca w dalszym ciągu pozostawał przy życiu. Zarządca sukcesyjny przejmuje więc jego obowiązki zarówno wobec kontrahentów, jak i pracowników czy organów administracyjnych. Przede wszystkim, należy zwrócić uwagę, aby zarządca prawidłowo identyfikował siebie oraz zarządzaną działalność. Przyjmijmy, że przed śmiercią przedsiębiorca legitymował się jako Jan Nowak prowadzący działalność gospodarczą pod firmą Nowak Remonty. W przypadku śmierci Jana Nowaka i objęcia zarządu sukcesyjnego przez jego prokurenta – Macieja Kowalskiego, Maciej Kowalski powinien używać własnych danych i identyfikować się jako zarządca sukcesyjny działalności w spadku tj. jako Maciej Kowalski zarządca sukcesyjny dla działalności gospodarczej Nowak Remonty w spadku.

Podstawowym obowiązkiem zarządcy sukcesyjnego jest sporządzenie spisu inwentarza przedsiębiorstwa. W ramach spisu zarządca powinien wykazać wszystkie elementy wchodzące w skład przedsiębiorstwa, wraz ze wskazaniem ich wartości i cen na dzień śmierci przedsiębiorcy oraz ewentualne zadłużenie. Wśród innych obowiązków zarządcy należy wskazać:

• wykonywanie umów z kontrahentami – umowy w chwili śmierci przedsiębiorcy nie wygasają, co oznacza że rolą zarządcy jest zabezpieczenie ich wykonania, dokonując niezbędnych czynności dla zachowania płynności prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwo,
• przejęcie roli pracodawcy, jeżeli przedsiębiorca zatrudniał pracowników – jeżeli ustanowiono zarząd sukcesyjny umowy o pracę nie wygasają, tak jak miałoby to miejsce gdyby zarządcy nie było; jego rolą jest zorganizowanie pracy zespołu, wypłata wynagrodzenia czy pełnienie funkcji płatnika składek i odprowadzania stosownych podatków. Zarządca może także zawrzeć z pracownikami pisemne porozumienia o kontynuowaniu zatrudnienia po śmierci przedsiębiorcy,
• nadzorowanie wpływów i wydatków dokonywanych z rachunków bankowych przedsiębiorstwa – ponieważ rachunki te nie zostają zamknięte w wyniku śmierci przedsiębiorcy, rolą zarządcy jest uzyskanie dostępu do rachunku, a tym samym zaspokajanie roszczeń i przyjmowanie należności,
• odprowadzanie stosownych podatków – m.in. PIT oraz VAT,
• jeżeli przedsiębiorca prowadził przedsiębiorstwo w oparciu o koncesję lub zezwolenie – kontynuowanie działalności w tym zakresie (koncesja lub zezwolenie nie wygasa) oraz w terminie trzech miesięcy od dnia ustanowienia zarządu złożenie stosownego wniosku o potwierdzenie możliwości jej wykonywania.

Zarządca nie może w toku pełnienia swojej funkcji przenieść jej na kogoś innego – może natomiast powołać pełnomocników do wykonywania poszczególnych czynności. Występując w sprawach związanych z prowadzoną działalnością posiada uprawnienie aby występować z powództwem w tych sprawach – może także być pozwany na gruncie spraw związanych z wykonywaniem działalności.

Zarząd sukcesyjny wykonywany jest w imieniu i na rachunek właścicieli spadku, w skład którego wchodzi przedsiębiorstwo. Z tego powodu to nie zarządca ponosi odpowiedzialność za zobowiązania wynikłe z prowadzenia przedsiębiorstwa. Jeżeli jednak zarządca swoim działaniem wywoła szkodę w ramach zarządzanej działalności, będzie mógł być pociągnięty do odpowiedzialności za nierzetelne wykonywanie swoich obowiązków.

Rezygnacja z pełnienia funkcji zarządcy

Z pełnienia funkcji zarządca można w każdej chwili zrezygnować dobrowolnie – może ona także zostać mu odebrana. W szczególności, możliwość sprawowania funkcji zarządcy wygaśnie, gdy utraci on pełną zdolność do czynności prawnych. Przedsiębiorca jest także uprawniony, aby odwołać ustanowienie zarządu sukcesyjnego właściwie w każdej chwili – musi tylko dopełnić formalności tj. złożyć oświadczenie w tym zakresie i zgłosić zmianę do CEIDG. Z kolei po śmierci przedsiębiorcy, zarządcę sukcesyjnego mogą odwołać jego spadkobiercy. Dla dokonania tego kroku niezbędna jest zgoda osób reprezentujących przynajmniej 50% udziału w spadku.

Co następuje po zakończeniu zarządu sukcesyjnego?

Ze swojej definicji i przeznaczenia, zarząd sukcesyjny nie jest rozwiązaniem docelowym. Ma spełniać funkcję tymczasową, do momentu przejścia przedsiębiorstwa w skład majątku spadkobierców. Zarząd sukcesyjny nie może być zatem sposobem na stałe prowadzenie przedsiębiorstwa. I tu może pojawić się pytanie: co dalej?

Po upływie okresu, na jaki mógł zostać ustanowiony zarząd, spadkobiercy muszą podjąć decyzję jakie będą dalsze losy przedsiębiorstwa. Wyjścia mają tak naprawdę dwa: mogą zdecydować o likwidacji przedsiębiorstwa (wykreślenie przedsiębiorstwa z CEIDG następuje wówczas po wykreśleniu zarządu sukcesyjnego) lub o kontynuowaniu jego działalności pod warunkiem, że spadkobierca założy własną działalność. Drugie rozwiązanie wydaje się nieproblematyczne tylko jeżeli do dziedziczenia przedsiębiorstwa powołany jest jeden spadkobierca. A jeżeli jest ich kilku i przysługuje im współwłasność ułamkowa w całości przedsiębiorstwa? W takich okolicznościach konieczne będzie przeprowadzenie podziału spadku i przekazanie całości przedsiębiorstwa na rzecz jednego ze spadkobierców. Jeżeli nie będą oni potrafili porozumieć się w tej kwestii i dokonać podziału w drodze umowy, podział może zostać przeprowadzony na żądanie któregokolwiek z nich na mocy orzeczenia sądu.

Podsumowanie

Ustanowienie zarządu sukcesyjnego jest niewątpliwie ułatwieniem w kontynuowaniu prowadzenia działalności w trudnym czasie, jakim jest śmierć przedsiębiorcy. Należy mieć na uwadze, że zarządcę może powołać sam przedsiębiorca, jak i jego spadkobiercy pod pewnymi warunkami. Zadaniem zarządcy jest takie prowadzenie spraw bieżących, aby przejście spadku z przedsiębiorcy na jego następców odbyło się w sposób niezakłócony.