Rozwiązanie umowy o dzieło

Rozwiązanie umowy o dzieło — możliwe pytania

Może się jednak zdarzyć, że dzieło przed jego ukończeniem przestanie być potrzebne zamawiającemu. Czy w takiej sytuacji jest możliwe, aby odstąpił on od umowy? Jakie konsekwencje prawne rodzi śmierć przyjmującego zamówienie? Czy zamawiający może odebrać niedokończone dzieło? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w poniższym tekście.

Umowa o dzieło — krótka charakterystyka

Aby skutecznie zawrzeć umowę o dzieło, koniecznie jest spełnienie przez strony umowy dwóch warunków. Po pierwsze, przedmiotem umowy musi być konkretne i indywidualne dzieło. Oznacza to, że umowa zakłada powstanie rezultatu, z góry ustalonego i możliwego do osiągnięcia. Po drugie, umowa o dzieło ma charakter odpłatny, to znaczy, że za wykonanie dzieła zawsze należne jest wynagrodzenie.

Umowa o dzieło a umowa zlecenie — zasadnicza różnica

Należy pamiętać, że w umowie o dzieło przyjmujący zamówienie jest rozliczany z efektów pracy. W konsekwencji ma on dowolność w zakresie wyboru miejsca i czasu realizacji dzieła. Wprost przeciwna zasada obowiązuje przy wykonywaniu umowy zlecenia: zleceniobiorca musi zachować należytą staranność, ale nie odpowiada za efekty.

Forma umowy o dzieło

Umowa o dzieło może być zawarta ustnie lub pisemnie. Jednak w przypadku konieczności rozwiązania konfliktu powstałego między stronami zdecydowanie korzystniejsza jest forma pisemna.

Ponadto należy pamiętać, że przepisy szczególne mogą zobowiązać strony do zawarcia umowy w formie pisemnej.

Wynagrodzenie w umowie o dzieło

Jak wcześniej wspomniano, umowa o dzieło jest umową odpłatną. Strony mogą w treści umowy określić dowolną wysokość wynagrodzenia. Możliwe jest także wskazanie wynagrodzenia poprzez odesłanie do określonych cenników lub stawek.

Umowa o dzieło bez wskazania wysokości wynagrodzenia

Jeśli strony nie wskażą w umowie ani wysokości wynagrodzenia, ani sposobu jego ustalenia, zgodnie z art. 628 § 1 Kodeksu cywilnego, przyjmuje się, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju.

Dopiero w sytuacji, gdy w opisany powyżej sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, ustawodawca zakłada, że przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom, które poniósł.

Rozwiązanie umowy o dzieło za porozumieniem stron

Rozwiązanie umowy o dzieło jest możliwe, ale tylko w ściśle określonych przypadkach. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy obie strony się na to zgadzają — wówczas mogą oczywiście rozwiązać umowę za porozumieniem stron.

W dalszej części artykułu zostaną szczegółowo omówione okoliczności, w których odpowiednio zamawiający lub przyjmujący zamówienie mogą rozwiązać umowę o dzieło, a dokładniej — odstąpić od niej.

Dlaczego mówi się o odstąpieniu od umowy, a nie o jej wypowiedzeniu? Ponieważ wypowiedzenie zwykle dotyczy umów o charakterze ciągłym, takich jak umowa zlecenia czy umowa o pracę. Skutek wypowiedzenia takiej umowy liczony jest od momentu, w którym wypowiedzenie stało się skuteczne. Nosi on nazwę pochodzącą z języka łacińskiego — ex nunc, co znaczy “od teraz”.

Skutki prawne odstąpienia od umowy o dzieło

Jeśli jedna ze stron umowy o dzieło ważnie odstąpi od jej wykonania, to czynność ta będzie miała skutek liczony nie od dnia odstąpienia od umowy, ale od dnia jej zawarcia. Z języka łacińskiego skutek ten nosi nazwę ex tunc, co należy rozumieć jako “od wtedy”. Oznacza to, że powstaje wówczas tzw. fikcja prawna, w której zakłada się, że umowa w ogóle nie była zawarta.

Jednocześnie obie strony są zobowiązane do zwrotu tego, co wzajemnie od siebie otrzymały. W teorii powinno to wyglądać w ten sposób, że zamawiający zwraca otrzymane części dzieła, jeśli już takie odebrał, a przyjmujący zamówienie zwraca otrzymane zaliczki lub wynagrodzenie.

Odstąpienie od umowy o dzieło przez zamawiającego

Odstąpienie bez podania przyczyny

Zgodnie z art. 644 Kodeksu cywilnego zamawiający może w każdej chwili odstąpić od umowy, jednocześnie płacąc umówione wynagrodzenie. Zarazem zamawiający ma prawo odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z uwagi na niewykonanie dzieła.

Odstąpienie z powodu opóźnienia

W art. 635 Kodeksu cywilnego ustawodawca przewidział odstąpienie od umowy o dzieło w sytuacji, gdy przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak bardzo, że nie jest prawdopodobnym, żeby zdołał je ukończyć w umówionym czasie.

W takich okolicznościach zamawiający może odstąpić od umowy bez wyznaczenia dodatkowego terminu, jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła.

Odstąpienie w wyniku wad lub z powodu wykonania sprzecznego z umową

Jeżeli przyjmujący zamówienie wykonuje dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, to zamawiający może go wezwać do zmiany sposobu wykonania i wskazać mu w tym celu odpowiedni termin, zgodnie z art. 636 § 1 Kodeksu cywilnego. Po bezskutecznym upływie ustalonego terminu zamawiający może odstąpić od umowy albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie.

W sytuacji, gdy zamawiający sam dostarczył materiał, może on w przypadku odstąpienia od umowy lub powierzenia wykonania dzieła innej osobie żądać zwrotu materiału i wydania rozpoczętego dzieła (art. 636 § 2 Kodeksu cywilnego).

Odstąpienie z powodu znacznego podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego

Kolejną możliwość odstąpienia od umowy przewiduje art. 631 Kodeksu cywilnego, który odnosi się do następujących sytuacji:

1. Strony określiły wynagrodzenie na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów, tj. wynagrodzenie kosztorysowe, a w toku wykonywania dzieła, mocą zarządzenia właściwego organu państwowego zmianie uległa wysokość cen lub stawek obowiązujących do tej pory w obliczeniach kosztorysowych.

2. W toku wykonywania dzieła zaszła konieczność przeprowadzenia prac, których nie przewidziano w zestawieniu prac planowanych, będących podstawą obliczenia wynagrodzenia kosztorysowego.

Jeśli w opisanych przypadkach zaszła konieczność znacznego podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego, to zamawiający ma prawo odstąpić od umowy. Powinien jednak zrobić to niezwłocznie i zapłacić przyjmującemu zamówienie odpowiednią część umówionego wynagrodzenia.

Odstąpienie po odebraniu dzieła z powodu wady wykrytej w momencie odbioru dzieła

Na mocy art. 638 § 1 w zw. z art. 560 Kodeksu cywilnego zamawiający może złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy, jeżeli dzieło ma wadę, chyba że przyjmujący zamówienie niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla zamawiającego wadę usunie. Zamawiający nie może odstąpić od umowy, jeżeli wada jest nieistotna.

Odstąpienie z powodu niezdolności do pracy lub śmierci przyjmującego zamówienie

Umowa o dzieło, którego wykonanie zależy od osobistych przymiotów przyjmującego zamówienie, zgodnie z art. 645 § 1 Kodeksu cywilnego, rozwiązuje się na skutek jego śmierci lub niezdolności do pracy.

Jeżeli materiał był własnością przyjmującego zamówienie, a dzieło częściowo wykonane przedstawia, z uwagi na zamierzony cel umowy, wartość dla zamawiającego, przyjmujący zamówienie lub jego spadkobierca może żądać, aby zamawiający odebrał materiał w stanie, w jakim się znajduje, dokonując wcześniej zapłaty jego wartości oraz odpowiedniej części wynagrodzenia (art. 645 § 2 Kodeksu cywilnego).

Odstąpienie od umowy o dzieło przez przyjmującego zamówienie

Odstąpienie bez ważnego powodu

Rozwiązanie umowy o dzieło może nastąpić w sytuacji, gdy przyjmujący zamówienie po prostu oświadczy, że nie wykona umowy. Wówczas, zgodnie z art. 492¹ Kodeksu cywilnego, zamawiający ma prawo odstąpić od umowy bez wyznaczania dodatkowego terminu, także w sytuacji, gdy jeszcze nie minął termin wykonania dzieła.

Naturalną konsekwencją złożenia oświadczenia przez przyjmującego zamówienie będzie domaganie się od niego przez zamawiającego naprawienia szkody z powodu niewykonania zobowiązania.

Odstąpienie w przypadku braku współdziałania zamawiającego

Jeżeli do wykonania dzieła konieczne jest współdziałanie zamawiającego, a tego współdziałania brak, to, zgodnie z art. 640 Kodeksu cywilnego, przyjmujący zamówienie może wyznaczyć zamawiającemu odpowiedni termin z zagrożeniem, iż po bezskutecznym jego upływie będzie uprawniony do odstąpienia od umowy.

Odstąpienie gdy wykonanie dzieła grozi wykonawcy rażącą stratą

Inna możliwość odstąpienia od umowy o dzieło przez przyjmującego zamówienie obejmuje okoliczności, w których ustalono wynagrodzenie ryczałtowe. Jeżeli na skutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę (art. 632 Kodeksu cywilnego).

Odstąpienie w sytuacji następczej niemożliwości świadczenia

Czasami zdarzają się sytuacje, w których wykonanie dzieła w momencie zawarcia umowy było możliwe, ale już w okresie po jej zawarciu stało się niemożliwe do wykonania. W takich okolicznościach zobowiązanie wygasa na podstawie art. 475 Kodeksu cywilnego, o ile spełnione zostały następujące warunki:

1. Przyjmujący zamówienie nie ponosi odpowiedzialności za okoliczności, które sprawiły, że zamówienie jest niemożliwe do wykonania.

2. Niemożność świadczenia jest obiektywna, definitywna i trwała.

Jeśli za okoliczności, które sprawiły, że niemożliwe stało się wykonanie dzieła, nie ponosi odpowiedzialności ani przyjmujący zamówienie, ani zlecający, przyjmujący zamówienie nie musi dalej działać i nie może żądać wynagrodzenia za niewykonaną część dzieła, a gdyby je już otrzymał, obowiązany jest do jego zwrotu na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 495 Kodeksu cywilnego).

Odmienną jest sytuacja, w której wykonanie dzieła stało się niemożliwe na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi przyjmujący zamówienie. Wówczas zlecający może albo żądać odszkodowania, albo odstąpić od umowy (art. 493 § 1 Kodeksu cywilnego).

Jeżeli niemożność wykonania dzieła, o której mowa w powyższym akapicie, byłaby tylko częściowa, zamawiający może odstąpić od umowy, w sytuacji, gdy wykonanie dzieła jedynie w części nie miałoby dla niego znaczenia (art. 493 § 2 Kodeksu cywilnego).

Odstąpienie w sytuacji pierwotnej niemożliwości świadczenia

Zgodnie z art. 387 Kodeksu cywilnego, jeżeli okaże się, że dzieło było niemożliwe do wykonania już w momencie zawierania umowa, to taka umowa o dzieło jest nieważna.

Gdyby zamawiający zapłacił za dzieło, które od początku było niemożliwe do wykonania, to wynagrodzenie przyjmującego zamówienie podlega zwrotowi według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Podsumowanie

Rozwiązanie umowy o dzieło może, jak to przedstawiono, nastąpić w różnych okolicznościach, zarówno wtedy, gdy wykonanie dzieła stało się niemożliwe, jak i w sytuacji, gdy obie lub jedna ze stron zrezygnowały z realizacji umowy bez wyjaśniania przyczyny.

W zależności od sytuacji, przyjmującemu zamówienie należne będzie wynagrodzenie, w całości lub w odpowiedniej części, lecz może się również zdarzyć, że to od przyjmującego zamówienie zamawiający będzie domagał się odszkodowania.

Wydawać by się zatem mogło, że umowa o dzieło — jako jedna z najbardziej rozpoznawalnych umów — jest łatwa do stosowania, ale okazuje się, że nie w sytuacji konfliktu między stronami lub jednostronnej chęci wycofania się z umowy. Jednakże, aby poradzić sobie w takich okolicznościach wystarczy dokładna znajomość przepisów lub pomoc profesjonalnej kancelarii prawnej.

Pytania i odpowiedzi

Zaufali nam: