Różnice między inspiracją a plagiatem w prawie autorskim w kontekście międzynarodowym

Obok utworów inspirowanych i zależnych należy wyróżnić również plagiat. Polega on na naruszeniu praw osobistych twórcy utworu pierwotnego poprzez:

• przypisanie sobie całości lub części autorstwa cudzego dzieła jako swojego własnego utworu (plagiat jawny),

• przypisanie sobie całości lub części autorstwa cudzego dzieła poprzez dodanie go do własnego tekstu, bez utraty sensu przez zapożyczoną część (plagiat ukryty).

W tym kontekście może wyróżnić również plagiat całkowity i częściowy, w zależności od rozmiaru działań naruszyciela.

Przyjmuje się, że plagiat polega na zapożyczeniu istniejącego już utworu, bez względu na jego nośnik, miejsce publikacji, czy rozmiar. Plagiatu nie może stanowić jednak sam pomysł, idea, która w żaden sposób nie została uzewnętrzniona. Plagiatu nie stanowi również twórczość równoległa, czyli powstanie analogicznych utworów niezależnie od siebie.

Warto podkreślić, że ustawodawca wyłączył ryzyko plagiatu na podstawie art. 29 ustawy wprowadzającego tzw. prawo cytatu. Zgodnie z tym przepisem dopuszczalne jest wykorzystanie fragmentów rozpowszechnianych utworów, utworów plastycznych, fotograficznych lub drobnych utworów w całości, jeżeli jest to uzasadnione celem cytatu takim jak:

• wyjaśnienie,

• polemika,

• analiza krytyczna lub naukowa,

• nauczania,

• prawo gatunku twórczości.

Trzeba jednak pamiętać, że prawem cytatu nie można stworzyć własnego utworu. Może on jedynie stanowić część dzieła, które per se stanowi samoistną całość. Co więcej, wykorzystany fragment utworu musi być jednoznacznie oznaczony poprzez wskazanie osoby twórcy oraz nazwy utworu pierwotnego. Inaczej powstaje ryzyko wygenerowania plagiatu.

Warto jednak pamiętać, że spod regulacji prawa autorskiego zostały wyłączone:

• akty normatywne i ich urzędowe projekty,

• urzędowe dokumenty, materiały znaki i symbole,

• opublikowane opisy patentowe lub ochronne,

• proste informacje prasowe.

Zgodnie z art. 4 ustawy nie stanowią one przedmiotu prawa autorskiego, a w efekcie wykorzystując je nie można naruszyć przepisów ochronnych.

Trzeba zaznaczyć, że plagiat nie zawsze musi polegać na skopiowaniu dzieła pierwotnego w 100%. Wystarczy, że naruszyciel przeniesie do swojego utworu przeważającą ilość elementów indywidualnych, charakterystycznych dla pierwszej twórczości.

Czas ochrony praw autorskich majątkowych

Okres ochrony praw autorskich jest różny, w zależności od państwa, w jakim są one egzekwowane. W polskim porządku prawnym decydujące znaczenie ma art. 36 ustawy, który przewiduje, że – z wyłączeniem wyjątków – autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat 70:

• od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych;

• w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany – od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor sam ujawnił swoją tożsamość;

• w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują osobie innej niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu, a jeżeli nie było rozpowszechnienia – od daty jego ustalenia;

• w odniesieniu do utworu audiowizualnego – od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki;

• w odniesieniu do utworu słowno-muzycznego, jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego – od śmierci później zmarłej z wymienionych osób: autora utworu słownego lub kompozytora utworu muzycznego.

Autorskie prawa osobiste chronią więź twórcy z utworem, która ma charakter nieograniczony w czasie. Dlatego praw twórcy mogą dochodzić nawet jego spadkobiercy.

Należy podkreślić, że terminy przyjęte przez polskie prawo autorskie nie mają charakteru uniwersalnego i prawodawstwo każdego państwa będzie kształtowało je inaczej.

Ustawodawstwo Unii Europejskiej w zakresie prawa autorskiego jest rozproszone i obejmuje kilka dyrektyw, wśród których można wymienić m.in.:

• dyrektywę 2006/116 w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych,

• dyrektywę 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym,

• dyrektywę 2001/29 w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym,

• dyrektywę 2006/115 w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej,

• dyrektywę 2009/24 w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych.

W aktach wspólnotowych próżno jednak szukać definicji plagiatu, czy inspiracji. Pojęcia takie pojawiają się jednak m.in. w Europejskiej Karcie Naukowca. Dla ustalenia dozwolonych granic inspiracji niezbędna jest znajomość nie tylko obowiązujących przepisów prawa europejskiego, ale też prawa obcego danego państwa.

Jak wygląda sytuacja w państwach trzecich, które jednocześnie nie są członkami Unii Europejskiej? Większość krajów (164 państwa) podpisała Konwencję Berneńską z 9 września 1886 r. Zgodnie z art. 7 ust. 1 Konwencji, czas ochrony autorskich praw majątkowych wynosi 50 lat po śmierci twórcy i jest to minimum ochrony, jakie muszą zapewniać przepisy krajowe państw członkowskich.

Ochrona praw autorskich jest niezwykle istotna dla wszystkich twórców oraz osób korzystających z autorskich praw majątkowych, ponieważ pozwala skutecznie zabezpieczyć stworzone przez nich dzieła. Jeżeli planujesz wystąpić z roszczeniem przeciwko osobie, która naruszyła przysługujące Ci prawa, skorzystaj z pomocy kancelarii prawnej, która zadba o niezbędne formalności.