Marcin Staniszewski
|
28 lutego 2022 | Ostatnio zmodyfikowano 18 grudnia, 2023 o 12:56 | Czas na przeczytanie: 6 minut

Zarówno film jak i grę komputerową można stworzyć w oparciu o utwór literacki. Tak dzieje się nieustannie, twórcy chętnie korzystają z dzieł innych autorów, aby zapewnić nowy poziom rozrywki swoim fanom i zwiększyć czerpany zysk. Choć polska ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie zna pojęcia ekranizacji, to nowo powstałe dzieło filmowe czy komputerowe może być adaptacją książki lub zainspirować się nią. W dzisiejszym artykule rozwiejemy wątpliwości, co do kwestii prawnych związanych z utworami zależnymi i inspiracją.

Marcin Staniszewski
RADCA PRAWNY
Specjalizacja: Obsługa korporacyjna przedsiębiorstw, w tym reorganizacja fuzje i przejęcia. Sprawy...
Więcej artykułów tego autora

Utwór zależny – czym jest?

Utwory zależne to wszelkie adaptacje czy modyfikacje wcześniej powstałych dzieł. Są to dzieła przejmujące elementy twórcze z innych, a korzystanie i rozpowszechnianie ich zależy od zgody pierwotnego autora dzieła. Ustawa o prawie autorskim nie poświęciła zbyt wiele miejsca na zagadnienie prawa zależnego. Ten temat poruszony jest w zasadzie wyłącznie w art. 2 PrAut i jest on bardzo ogólnikowy. Nie wynika z niego szereg potrzebnych interpretacyjnie kwestii takich jak różnica utworu inspirowanego od adaptacji czy ograniczenia przez prawo podmiotu dokonującego adaptacji co do zmiany zakresu jej dokonania.

Adaptacja dzieła literackiego

Adaptacją książki jest przystosowanie utworu pierwotnego do nowych okoliczności eksploatacyjnych. Polega to przede wszystkim na zmianie sposobu rozpowszechniania z formy papierowej na formę audiowizualną. Często wraz z adaptacją zmienia się konwencja, a pewne treści zostają uproszczone lub przedstawione w alternatywny sposób. W przypadku filmów adaptacja będzie polegała na przygotowaniu scenariusza, który to stanowić będzie opracowanie utworu autora książki, jednak dopiero w momencie wykorzystania go w celu stworzenia produkcji filmowej będzie konieczne uzyskanie zgody autora książki lub podmiotu posiadającego prawa autorskie do utworu.

Adaptacja to jeden z możliwych sposobów na opracowanie cudzego dzieła wskazany w art. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Lecz – aby w ogóle mówić o utworze zależnym – trzeba pamiętać, że adaptacja musi stanowić wynik działalności twórczej człowieka o indywidualnym charakterze, który został ustalony w jakiejkolwiek formie. W przypadku omawianej problematyki zarówno gdy mowa o grze jak i filmie będzie to forma audiowizualna.

Ekranizacja filmowa

Ekranizacja filmowa to zagadnienie bardzo podobne do wcześniej wspomnianej adaptacji. Jednak w tym przypadku produkcja filmowa nie jest tylko opracowaniem dzieła literackiego lecz dokładnym odtworzeniem książki. Nie ma tu raczej miejsca na autorską wizję reżysera co do treści fabuły. Jego twórczy wkład zawiera się głównie w warstwie wizualnej nowopowstałego utworu.

Kiedy nie trzeba zgody autora dzieła pierwotnego?

Nie zawsze wymagane jest zezwolenie twórcy utworu pierwotnego na rozporządzanie i korzystanie z opracowania. Wyjątkiem od tej zasady jest wygaśnięcie praw autorskich majątkowych, które co do zasady kończą się z upływem 70 lat od daty śmierci twórcy (lub ostatniego ze współtwórców). Oznacza to, że po tym czasie można korzystać z cudzego dzieła bez konieczności uzyskiwania dodatkowych zezwoleń czy zgód spadkobierców.

Inspiracja audiowizualna

Największa bolączką prawa autorskiego jest kwestia utworów inspirowanych. Na naszym blogu znaleźć można artykuł dotyczący inspiracji w prawie autorskim gdzie tematyka ta została nakreślona bardzo dokładnie. W przypadku gier i filmów fabuła rozgrywki nie musi dokładnie odzwierciedlać fabuły zawartej w książce, może tylko do niej nawiązywać. Dla przykładu może wprowadzać nowe wydarzenia niezawarte w książce, lecz bohaterowie w nich uczestniczący będą już tożsamymi postaciami, które występowały w utworze literackim. Ponadto film może wychodzić wyłącznie z głównych wątków konkretnej książki co stanowi punkt wyjścia nowej fabuły filmowej. Taka inspiracja miała miejsce w „Dziewiątych wrotach” Romana Polańskiego, który w trakcie tworzenia tej produkcji inspirował się fabułą książki „Klub Dumas” hiszpańskiego autora Artura Pereza-Revertego.

Co najważniejsze, w przypadku inspiracji cudzym dziełem nie ma konieczności uzyskiwania zgody pierwotnego autora utworu, gdyż inspiracja nie jest utworem zależnym w rozumieniu ustawy o prawie autorskim. Jednak trzeba pamiętać o cienkiej granicy między inspiracją a opracowaniem, której przekroczenie może mieć ogromny wpływ na zablokowanie możliwości rozpowszechniania nowo powstałego dzieła.

Umowa o sfilmowanie powieści

Jako, że adaptacja kinematograficzna sprowadza się do twórczej ingerencji w utwór literacki, w której wyniku dochodzi do powstania nowego utworu o charakterze zależnym, wypadałoby posiadać stosowną umowę. Choć zgodnie z polskim prawem autorskim do samego powstania dzieła zależnego nie potrzebne jest porozumienie między twórcą pierwotnym, a zależnym, to wyjątek od tej reguły stanowi dokonanie opracowania programu komputerowego czy sfilmowania książki. Choć jak wyżej już zaznaczono do powstania scenariusza zgoda nie jest wymagana, to w przypadku dokonania ekranizacji i rozporządzania nią trzeba ją już uzyskać.

Umowa opcji

Stronami umowy jest producent oraz podmiot posiadający prawa autorskie do utworu literackiego – najczęściej twórca utworu pierwotnego. Strony mogą zawrzeć umowę opcji lub umowę ostateczną. Ta pierwsza to taki rodzaj kontraktu, w wyniku którego stronie zostają przyznane uprawnienia do jednostronnego powołania do życia stosunku prawnego wynikającego z umowy ostatecznej.

W ten sposób potencjalny producent zyskuje czas na pozyskanie środków finansowych na pokrycie kosztów produkcji i realizacji filmu. Druga strona za to zobowiązuje się nie podejmować żadnych czynności, które uniemożliwiłyby ostateczne przejście praw na producenta. Nie rzadko zdarza się, że ze względu na zamrożenie możliwości realizacji swoich praw zbywca otrzymuje wynagrodzenie.

Umowa opcji powinna być terminowa i zawierać istotne postanowienia umowy ostatecznej. Jest to umowa niewątpliwie korzystna dla producenta, który dzięki niej zyskuje czas na pozyskanie środków, a w przypadku braku dojścia do skutku ostatecznej realizacji filmu nie ponosi aż tak wysokich strat finansowych. Dodatkowo producent zyskuje stabilną pozycję do rozumów z kontrahentami dzięki ustaleniu większości najważniejszych warunków produkcji z twórcą utworu pierwotnego.

Pytania i odpowiedzi

Tak jak wskazywaliśmy w tekście, są sytuacje, gdy zgoda pierwotnego autora książki nei jest wymagana. Dotyczy to w szczególności inspiracji książką, na podstawie której został stworzony film. Warto jednak wskazać, że różnice pomiędzy inspiracją czy stworzeniem utworu zależnego mogą być w wielu przypadkach bardzo rozmyte- warto w razie wątpliwości zasięgnąć porady prawnej.

Umowa o ekranizację jest niezbędnym elementem legalnego wprowadzenia filmu stworzonego w oparciu o książkę napisaną przez osobę trzecią. Powinna ona zostać zawarta w formie pisemnej. Sporządzenie takiej umowy może być skomplikowane, a z uwagi na fakt, że umowy tworzy się na “złe czasy”- tę kwestię można powierzyć kancelarii prawnej.

MAM PYTANIA | JESTEM ZAINTERESOWANY / A OFERTĄ

Zaufali nam:

Spis treści

    Imię i nazwisko
    Email lub telefon kontaktowy
    Twoja wiadomość
    Dane podane w formularzu będą przetwarzane przez Kancelarię Prawną RPMS z siedzibą w Poznaniu, w celu realizacji zgłoszenia oraz według zasad zawartych w Polityce Prywatności.

    Pozostałe Artykuły

    Wprowadzanie produktów na inne rynki UE a BDO, czyli międzynarodowy e-commerce i opakowania (na przykładzie Włoch i Niemiec)
    18 kwietnia 2024
    Wprowadzanie produktów na inne rynki UE a BDO, czyli międzynarodowy e-commerce i opakowania (na przykładzie Włoch i Niemiec)

    Systemy zbliżone do BDO Podobne regulacje nie są jedynie domeną Polski – wynikają one z...

    Więcej
    Praca na kilka „etatów” na B2B w IT
    18 kwietnia 2024
    Praca na kilka „etatów” na B2B w IT

    Czym charakteryzuje się praca w IT w modelu B2B? Według doniesień płynących z dużych korporacji...

    Więcej
    Odpowiedzialność za przeciążenie pojazdu w transporcie. Kto ją ponosi?
    17 kwietnia 2024
    Odpowiedzialność za przeciążenie pojazdu w transporcie. Kto ją ponosi?

    Gdzie została uregulowana odpowiedzialność za przeciążenie pojazdu transportowego? Przeładowanie ciężarówek zdarza się zarówno w transporcie...

    Więcej
    Czy komornik może zająć wierzytelność z umowy zlecenia?
    16 kwietnia 2024
    Czy komornik może zająć wierzytelność z umowy zlecenia?

    Czy umowa zlecenie pomaga „ukryć się” przed komornikiem? Wbrew temu, co może się wydawać, umowa...

    Więcej
    Co musi się znaleźć na metce odzieżowej?
    15 kwietnia 2024
    Co musi się znaleźć na metce odzieżowej?

    Na kim ciąży obowiązek “metkowania” odzieży? Metka odzieżowa jest podstawowym źródłem informacji o odzieży, którą...

    Więcej
    Obowiązki informacyjne spółek giełdowych
    12 kwietnia 2024
    Obowiązki informacyjne spółek giełdowych

    Dlaczego wypełnianie obowiązków informacyjnych przez spółki publiczne jest tak istotne? Warto zdawać sobie sprawę, że...

    Więcej
    Umowa na stworzenie systemu ERP
    11 kwietnia 2024
    Umowa na stworzenie systemu ERP

    Kiedy warto wdrożyć oprogramowanie ERP w firmie? Na wdrożenie ERP zazwyczaj decydują się firmy, które...

    Więcej
    Wykorzystanie AI w technologii blockchain i smart contracts. Co warto wiedzieć?
    10 kwietnia 2024
    Wykorzystanie AI w technologii blockchain i smart contracts. Co warto wiedzieć?

    Jak działają smart contracts? Inteligentne kontrakty wykorzystują kod źródłowy do automatycznego wyegzekwowania określonych praw lub...

    Więcej
    Likwidacja spółki – podstawowe informacje
    9 kwietnia 2024
    Likwidacja spółki – podstawowe informacje

    Na czym polega likwidacja spółki? Likwidacja spółki zmierza do zakończenia bieżącej działalności gospodarczej i wykreślenie...

    Więcej
    Deepfake w świetle AI Act
    9 kwietnia 2024
    Deepfake w świetle AI Act

    Czym jest deepfake? Mianem deepfake’a określa się manipulację obrazu, dźwięku albo obrazu i dźwięku powstałą...

    Więcej
    AI ACT – najważniejsze informacje
    8 kwietnia 2024
    AI ACT – najważniejsze informacje

    Gdzie wykorzystywana jest sztuczna inteligencja? Choć sztuczna inteligencja (ang. Artificial Intelligence, AI) może kojarzyć się...

    Więcej
    Usługi chmurowe: IaaS vs PaaS vs SaaS vs XaaS
    8 kwietnia 2024
    Usługi chmurowe: IaaS vs PaaS vs SaaS vs XaaS

    Kto i dlaczego korzysta z usług chmurowych? Usługi wykorzystujące chmury obliczeniowe pozwalają na dostęp do...

    Więcej
    Umowa wdrożeniowa na algorytm AI
    7 kwietnia 2024
    Umowa wdrożeniowa na algorytm AI

    Jaki model aplikacji projektuje dostawca? Na wstępie należy zaznaczyć, że umowy wdrożeniowe mają charakter kontraktów...

    Więcej
    Usługa inicjowania płatności (PISP)
    5 kwietnia 2024
    Usługa inicjowania płatności (PISP)

    Usługa inicjowania płatności Payment Initiation Service polega na zainicjowaniu przez podmiot uprawniony do świadczenia tej...

    Więcej
    Jak założyć fundację?
    4 kwietnia 2024
    Jak założyć fundację?

    Założenie fundacji – korzyści Korzyści finansowe Fundacja ma możliwość finansowania działań poprzez różnego rodzaju dotacje,...

    Więcej
    Umowa B2B (samozatrudnienie) a umowa o pracę – na co uważać?
    3 kwietnia 2024
    Umowa B2B (samozatrudnienie) a umowa o pracę – na co uważać?

    Dlaczego strony decydują się na B2B? Samozatrudnienie może okazać się wygodną formą współpracy dla obu...

    Więcej
    Odpowiedzialność podatkowa członków zarządu
    2 kwietnia 2024
    Odpowiedzialność podatkowa członków zarządu

    Pozycja członków zarządu a przepisy ordynacji podatkowej Już na wstępie należy zauważyć, że pozycja członków...

    Więcej
    Ile kosztuje upadłość spółki z o.o.?
    29 marca 2024
    Ile kosztuje upadłość spółki z o.o.?

    Kiedy spółka musi zgłosić wniosek o upadłość? W pierwszej kolejności warto przypomnieć, kiedy zarząd spółki...

    Więcej
    Zakładanie oddziału firmy zagranicznej w Polsce
    28 marca 2024
    Zakładanie oddziału firmy zagranicznej w Polsce

    Oddział a przedstawicielstwo - różnice Oba te sposoby pozwalają bowiem, przynajmniej w pewnym zakresie, rozszerzyć...

    Więcej
    Procedury KYC (Know Your Customer) w działalności instytucji obowiązanych w rozumieniu AML
    27 marca 2024
    Procedury KYC (Know Your Customer) w działalności instytucji obowiązanych w rozumieniu AML

    Czym są procedury KYC i jak wiążą się z AML? Procedury KYC to szereg czynności...

    Więcej
    Objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego komplementariuszy spółki komandytowo – akcyjnej w 2023 r.
    26 marca 2024
    Objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego komplementariuszy spółki komandytowo – akcyjnej w 2023 r.

    Nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych jest aktem prawa normującym...

    Więcej
    Optymalizacja podatkowa w 2024 roku, czyli jak obniżyć podatki?
    25 marca 2024
    Optymalizacja podatkowa w 2024 roku, czyli jak obniżyć podatki?

    Na czym polega optymalizacja podatkowa? Prowadzenie każdej działalności gospodarczej, niezależnie od jej formy i rodzaju,...

    Więcej
    Umowa o dzieło zawierana przez członka zarządu
    25 marca 2024
    Umowa o dzieło zawierana przez członka zarządu

    Na czym polega umowa o dzieło? Umowa o dzieło to kontrakt cywilnoprawny uregulowany w art....

    Więcej
    Przekształcenie działalności a założenie nowej spółki
    22 marca 2024
    Przekształcenie działalności a założenie nowej spółki

    Przekształcenie działalności czy założenie nowej – zalety i wady Punktem wyjścia dla rozważań jest art....

    Więcej
    Kiedy KRS może nałożyć grzywnę na wspólników i zarząd sp. z o.o?
    21 marca 2024
    Kiedy KRS może nałożyć grzywnę na wspólników i zarząd sp. z o.o?

    Obowiązki i odpowiedzialność zarządu w sp. z o.o Zgodnie z art. 151 KSH, zarząd reprezentuje...

    Więcej
    Oprogramowanie typu open source – aspekty prawne, o których należy wiedzieć
    20 marca 2024
    Oprogramowanie typu open source – aspekty prawne, o których należy wiedzieć

    Czym jest oprogramowanie open source? Oprogramowanie closed source to system, którego kod źródłowy jest zastrzeżony....

    Więcej
    AI NFT, czyli sztuka generowana cyfrowo?
    20 marca 2024
    AI NFT, czyli sztuka generowana cyfrowo?

    Jak powstaje NFT? NFT (ang. Non-fungible token) to cyfrowe aktywo, które dzięki technologii blockchain może...

    Więcej
    Windykacja wierzytelności we Włoszech
    19 marca 2024
    Windykacja wierzytelności we Włoszech

    Jak przebiega windykacja długów w Republice Włoch? W przypadku niezapłaconych kwot z tytułu faktur i...

    Więcej
    Due diligence nieruchomości za granicą na przykładzie zakupu we Włoszech
    18 marca 2024
    Due diligence nieruchomości za granicą na przykładzie zakupu we Włoszech

    Zakup nieruchomości za granicą Zakup nieruchomości za granicą może być ekscytującą okazją do inwestycji lub...

    Więcej
    Odpowiedzialność odszkodowawcza na stokach narciarskich we Włoszech
    15 marca 2024
    Odpowiedzialność odszkodowawcza na stokach narciarskich we Włoszech

    Włoskie prawo narciarskie Ważne jest, aby znać prawo narciarskie we Włoszech, aby móc bezpiecznie i...

    Więcej


    Dodaj komentarz

    Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *