Autorskie prawa osobiste i majątkowe – czym się różnią?

Odnosi się to do wszystkich kategorii utworów z wyjątkiem programów komputerowych. Prawo to trwa od momentu ustalenia utworu i może być wykonywane również po wygaśnięciu praw majątkowych. W zależności od kategorii utworu przepisy szczególnie regulują kwestie wykonywania nadzoru autorskiego. W przypadku utworów, których walory artystyczne zależą od osobistego wykonania nośnika utworu przez twórcę, czyli między innymi dzieł fotograficznych wykonanie tego uprawnienia może polegać na sprawowaniu nadzoru nad wykonaną kopią utworu, który został uznany za egzemplarz oryginalny.

#4 Nienaruszalności treści i formy utworu i rzetelnego wykorzystania.

Prawo do integralności utworu wyraża się w zakazie wprowadzania w nim zmian bez uprzedniej zgody twórcy. Ochrona ta nie powinna ogranicza się wyłącznie do elementów twórczych, może dotyczyć na przykład zmiany treści rozprawy naukowej. Choć orzeczenie sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 18 czerwca 2003 roku wskazuje, że „ Na gruncie prawa autorskiegoochronie podlegają tylko estetyczne, a nie funkcjonalne elementy w strukturze utworuarchitektonicznego”. Jest to przykład zawężenia ochrony prawa do integralności utworu.

Natomiast uprawnienie do rzetelnego wykorzystania utworu wyraża się w zakazie wykorzystania dzieła w sposób wprowadzający w błąd co do charakteru i podstawowych przyjętych w nim kryteriów wartości. Nierzetelne wykorzystanie utworu przeważnie nie wiąże się z ingerencją w utwór lecz z niewłaściwym udostępnianiem go publiczności, które to narusza więź twórcy z utworem. Przykładem naruszenia tego prawa jest wypaczenie sensu dzieła poprzez przedstawienie dzieła fotograficznego w kontekście nieadekwatnym do pierwotnej myśli fotografa. Przedmiotowy przypadek został zbadany przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 września 1963 roku (I CR 734/62) i dotyczy opatrzenia zdjęć wykonanych przez fotografa dowolnym i nieprawdziwym komentarzem.

Czym są prawa autorskie majątkowe?

Majątkowe prawa autorskie są prawami podmiotowymi, stanowią zbiór uprawnień

przysługujących podmiotom w związku z powstaniem utworu. Ze względu na charakter przedmiotu, którego dotyczy różni się od prawa własności na gruncie kodeksu cywilnego. Specyfika dóbr niematerialnych polega na tym, że mogą być wykorzystywane w dowolnym zakresie przez nieograniczoną liczbę osób, bez wpływu na wyczerpanie tegoż dobra. Niejednokrotnie przywłaszczenie utworu nie wpływa na kwestię posiadania go przez uprawnionego, w związku z czym podstawowe narzędzia ochrony własności wynikające z przepisów prawa cywilnego niejednokrotnie nie znajdą zastosowania w przypadku utworów. Ustawodawca więc wprowadził odrębny sposób ochrony. Katalog tych praw jest zamknięty i wymieniony w art. 17 PrAut. Autorskimi prawami majątkowymi są:

• Prawo do korzystania z utworu – Obejmuje ono ogół czynności eksploatacyjnych prawnych oraz faktycznych odnoszących się do skonkretyzowanego egzemplarza utworu, które zmierzają do umożliwienia zapoznania się z utworem określonemu podmiotowi twórca może ze swój utwór użytkować w różny sposób, więc jeśli nawet udzieli licencji na korzystanie z niego innemu podmiotowi, nie oznacza to, że sam nie będzie mógł z tego utworu korzystać.

• Prawo do rozporządzania nim – wyraża się w możliwości dysponowania przysługującymi autorskimi prawami majątkowymi oraz czerpania korzyści materialny z eksploatacji utworu. Najważniejszym uprawnieniem do rozporządzania jest możliwość przeniesienia praw majątkowych na inną osobę. Obejmuje to nie tylko zbycie majątkowych praw autorskich, ale również udzielanie licencji na korzystanie z utworu.

• Prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu – stanowi to rozwinięcie podstawowego prawa do rozporządzania utworem.

Ograniczenia czasowe majątkowych praw autorskich

Oprócz aspektu pozytywnego, majątkowe prawa autorskie posiadają też aspekt negatywny. Dotyczy on ograniczenia zarówno co do czasu jak i treści prawa.

Prawa autorskie majątkowe w całej Unii Europejskiej ograniczone są czasowo co do zasady na okres 70 lat, który liczony jest od ostatniego dnia roku kalendarzowego w roku śmierci twórcy. Jednak jeśli:

• Utwór jest anonimowy to 70 lat liczy się od daty jego pierwszego rozpowszechnienia;

• W przypadku współautorstwa, od daty śmierci ostatniego współautora;

• W przypadku filmu, od daty śmierci najpóźniej zmarłego: reżysera, scenarzysty, autora dialogów, kompozytora;

Droit de suite – ograniczenia treściowe

Jednym z najważniejszych ograniczeń, co do treści praw autorskich jest problematyka droit de suite, z którą po raz pierwszy można było spotkać się w latach dwudziestych ubiegłego wieku we Francji. Współcześnie ograniczenie to zawarte jest w art. 19 PrAut. Jest to regulacja uprawniająca do uzyskania wynagrodzenia przez twórcę dzieł plastycznych, graficznych i fotograficznych oraz po śmierci autora dzieła przez jego spadkobierców w związku z zawodową odsprzedażą tegoż utworu. W tle powstania tej regulacji była sytuacja na rynku sztuki na początku XX w.

Rozpowszechnianie utworu skupione było głównie na obrocie oryginalnym egzemplarzem dzieła, gdyż technika reprodukcyjna nie była jeszcze na tyle rozwinięta. Autor podczas pierwotnej odsprzedaży dzieła mógł uzyskać znakomicie niższy dochód w porównaniu do ewentualnych kolejnych odsprzedaży dzieła przez kolejnych nabywców, ze względu na fakt, iż wartość utworu rosła wraz ze wzrostem uznania dla utworu i rozpoznawalności twórcy dzieła.

Konstrukcja droit de suite miała za zadanie zapewnić pewnego rodzaju połączenie autora z obrotem oryginalnym egzemplarzem dzieła poprzez udział we wzroście jego wartości przy kolejnych odsprzedażach. Współczesne czasy za sprawą rozwoju technologii sprawiły, że znacznie wzrosło znaczenie innych pół eksploatacji utworów, natomiast globalny obrót dziełami sztuki nadal nie zmniejsza się, a więc skala obrotu oryginałami dzieł plastycznych i fotograficznych nadal jest spora. Uprawnionym do wynagrodzenia jest twórca i jego spadkobiercy, nawet jeśli prawa majątkowe przysługują osobie trzeciej. Droit de suite stosuje się do zawodowej odsprzedaży, która nastąpiła w okresie trwania praw autorskich majątkowych czyli co do zasady w okresie życia twórcy i 70 lat po jego śmierci.