Rozwiązanie spółki cywilnej zgodnie z przepisami KC?
Kodeks cywilny reguluje kwestie powstawania, organizacji i rozwiązania spółki cywilnej, w przepisach znajdujących się w artykułach od 860 do 875 Ustawy. Co właściwie należy rozumieć przez pojęcie “rozwiązanie”? Otóż, na pierwszy rzut oka użycie takiego wyrażenia przez ustawodawcę może sugerować, że chodzi o automatyczne zakończenie działalności przez spółkę. Tymczasem, użyte w tym kontekście słowo “rozwiązanie” polega na zakończeniu jej istnienia (bytu prawnego), co następuje w rzeczywistości dopiero po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego.
W art. 874 KC Ustawodawca wskazuje wprost dwie przyczyny, dla których spółka cywilna ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Pierwszą z nich jest żądanie jej rozwiązania przez któregoś ze wspólnika z ważnych powodów. Drugim z nich jest upadłość wspólnika. Ale czy to jedyne okoliczności, w których de facto dochodzi do rozwiązania spółki cywilnej?
Wystąpienie wspólnika ze spółki cywilnej
Jednym z najczęstszych przypadków, nieuregulowanym co prawda wprost w katalogu przesłanek rozwiązujących spółkę cywilną z art. 874 KC – a jednak mogącym doprowadzić do jej rozwiązania – jest wystąpienie wspólnika unormowane w art. 869 KC. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu, jeżeli spółka została zawarta na czas nieoznaczony, każdy wspólnik może z niej wystąpić wypowiadając swój udział na trzy miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego. Ponadto, z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Zastrzeżenie przeciwne jest nieważne.
Wyrażenie “wypowiedzenie”, użyte w powyższym przepisie, należy rozumieć jako wypowiedzeniem stosunku spółki czy też członkostwa w spółce. Ustawodawca ponadto wskazuje na dwa odrębne kazusy: w § 1 artykułu mamy do czynienia z umową spółki zawartą na czas nieoznaczony, natomiast w § 2 ustawodawca wskazuje na istnienie przesłanki ważnych powodów, z uwagi na którą możliwe jest wypowiedzenie umowy zawartej także na czas oznaczony. W pierwszym przypadku, każdy wspólnik ma możliwość wystąpienia z niej w wyniku wypowiedzenia udziału na trzy miesiące przed zakończeniem roku obrachunkowego. Uprawnienie to może być realizowane przez wspólnika w drodze złożenia jednostronnego oświadczenia woli. Jeżeli umowa spółki została zawarta w formie pisemnej, jej wypowiedzenie także wymaga zachowania formy pisemnej. Warto jednak wskazać, że w zakresie korzystania z uprawnienia do wypowiedzenia umowy, wspólnicy mogą w umowie w sposób odrębny uregulować kwestie z tym związane. Między innymi, ustawowy termin wypowiedzenia można w umownie wydłużyć lub skrócić.
Jeżeli mamy jednak do czynienia z wypowiedzeniem następującym z ważnych powodów – o którym mowa w § 2 – jest ono skuteczne bez zachowania terminu, co oznacza że wspólnicy nie mogą zawrzeć w umowie postanowienia ograniczającego owo uprawnienie. Takim ważnym powodem może być np. zmiana miejsca zamieszkania, dłuższa choroba, czy utrata zaufania do pozostałych wspólników.
W kolejnym artykule, tj.art. 870 KC przeczytamy także, że pod pewnymi warunkami również wierzyciel osobisty wspólnika może wypowiedzieć umowę spółki.
Na gruncie powyższych przepisów, należy zauważyć, że wypowiedzenie umowy przez wspólnika może, ale nie musi, oznaczać rozwiązania spółki. W przypadku, gdy mamy więcej niż dwóch wspólników spółki cywilnej, wystąpienie jednego z nich nie musi skutkować rozwiązaniem całej spółki. Pozostali wspólnicy mogą podjąć decyzję o kontynuowaniu prowadzenia działalności. Jeżeli jednak wspólników jest tylko dwóch, a jeden z nich skorzysta z rozwiązania przewidzianego w art. 869 KC, to spółka w sposób naturalny ulegnie rozwiązaniu. Z natury spółki cywilnej bowiem wynika, że jest tworem wspólnym, tworzonym przez min. dwie osoby i w przypadku pozostania w niej tylko jednego wspólnika, traci swoją najważniejszą cechę.
Wystąpienie z powództwem o rozwiązanie spółki z ważnych powodów
Każdemu wspólnikowi przysługuje prawo domagania się rozwiązania spółki cywilnej tj. zakończenia jej działalności. Nie dzieje się to jednak w sposób automatyczny, tzn. sama wola wspólnika nie wystarczy do podjęcia postępowania likwidacyjnego, w następstwie czego spółka przestaje istnieć. Uprawnienie wspólnika polega na możliwości dochodzenia rozwiązania spółki przed sądem – w drodze wytoczenia powództwa o rozwiązanie spółki z ważnych powodów. W rzeczywistości więc w tym przypadku, do rozwiązania spółki dochodzi na mocy wyroku sądu rozwiązującego spółkę.
Co może stanowić ważny powód, o którym czytamy w przepisie? Jako taki należy rozumieć okoliczności dotyczące zarówno samych wspólników m.in. niedający się zażegnać konflikt między wspólnikami, czy inny pomysł co do rozwoju spółki, jak również okoliczności dotyczące samej spółki np. wystąpienie trudności w działalności spółki, którymi trudno jest zarządzać.
Ogłoszenie upadłości przez wspólnika
W przypadku, w którym wspólnik spółki cywilnej, na gruncie przepisów ustawy Prawo upadłościowe, ogłasza upadłość jako przedsiębiorca, spółka cywilna zostaje rozwiązana z mocy przepisów prawa. Wówczas z dniem ogłoszenia upadłości wspólnika następuje przedmiotowe rozwiązanie samej spółki. Przepis ten, uregulowany w art. 874§ 2 KC ma charakter bezwzględnie obowiązujący – oznacza to, że pozostali wspólnicy nie mogą podjąć uchwały, w której postanowiliby o dalszym trwaniu spółki w sytuacji, gdy jeden ze wspólników ogłosił upadłość.
Śmierć wspólnika
Należy zauważyć, że ustawodawca bardzo wąsko określił – w przeciwieństwie do spółek handlowych – katalog przesłanek rozwiązania spółki cywilnej. Nie wskazał w nim wprost jako przesłanki rozwiązania spółki śmierci wspólnika, tak jak zrobił to w przypadku spółki jawnej (art. 58 § 1 pkt. 4 KSH) lub spółki partnerskiej (art. 99 pkt 1 KSH). Niemniej, tak jak w przypadku, o którym mowa powyżej dot. wystąpienia wspólnika spółki cywilnej, należy wyróżnić dwa przypadki, mianowicie okoliczności, gdy spółka liczy sobie tylko dwóch wspólników oraz przypadek spółki, w której członkostwo posiada wiele osób.
Co do zasady należy jednak na wstępie wskazać, że w przypadku śmierci wspólnika – gdy w umowie spółki nie poczyniono odrębnych ustaleń (o czym poniżej) – członkostwo wspólnika w spółce cywilnej wygasa z mocy prawa. Co do zasady bowiem, zgodnie z art. 922 § 2 KC, nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. A zatem, jeśli w umowie spółki nie uregulowano kwestii ewentualnego wejścia w miejsce zmarłego wspólnika jego spadkobierców – lub też pozostali wspólnicy wyrażą sprzeciw co do takiego rozwiązania – wówczas nie będzie możliwe wstąpienie przez jego spadkobierców do spółki.
W sytuacji, w której wspólników jest wielu, śmierć wspólnika nie musi oznaczać automatycznego wszczęcia postępowania likwidacyjnego. Jeżeli natomiast wspólników jest zaledwie dwóch, do rozwiązania spółki nie dojdzie pod warunkiem, że wspólnik – lub jego spadkobiercy – na wypadek śmierci ustanowili tzw. zarząd sukcesyjny. O tym, czym jest ta instytucja i w jaki sposób działa – w dalszej części artykułu.
Niemniej, ustawodawca w zakresie kształtowania postanowień umownych regulujących funkcjonowanie spółki cywilnej pozostawił wspólnikom dużą dowolność. Mogą oni bowiem ustalić, że śmierć któregokolwiek z nich będzie powodowała rozwiązanie całej spółki. Mogą także ustalić, że udział wspólnika w spółce cywilnej zostanie odziedziczony przez jego spadkobierców.
Spadkobranie udziału w spółce cywilnej
Podstawowym dokumentem regulującym sposób prowadzenia i rozwiązania spółki cywilnej jest umowa zawarta między jej wspólnikami. To właśnie za pomocą umowy wspólnicy mogą ustalić wiele kwestii, co do których Kodeks cywilny pozostawia im dowolność.
Mając na uwadze powyższe, należy zwrócić uwagę na art. 872 KC, który w zdaniu pierwszym stanowi, iż można zastrzec, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce. Przez sformułowanie można zastrzec doktryna co do zasady rozumie zastrzeżenie ujawnione w umowie spółki, ale w praktyce przyjmuje się, że wspólnicy mogliby także podjąć uchwałę w tym zakresie. Należy jednak raz jeszcze zwrócić uwagę, że prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą nie wchodzą w skład spadku, natomiast art. 872 KC zawiera regulację pozwalającą spadkobiercom wspólnika na wejście do spółki. Jeżeli wspólnicy spółki cywilnej nie podejmą decyzji w tym zakresie, spadkobiercy zmarłego nie będą mogli wejść w ogół jego praw i obowiązków, a jedynie nabędą prawo do rozliczenia się z pozostałymi wspólnikami tj. zwrotu w naturze rzeczy, które spadkodawca wniósł do spółki do używania, oraz wypłacenia w pieniądzu jego wkładu do spółki.
Wspólnik spółki cywilnej może w ramach testamentu wskazać tych spadkobierców, którym przysługiwać będzie uprawnienie wejścia do spółki w jego miejsce. Jeżeli tego nie uczyni, a spadkobierców będzie kilku, będą oni zobligowani do wskazania jednego z nich, wykonującego ich prawa z udziałów. W doktrynie przyjmuje się także możliwość uczynienia przedmiotem zapisu windykacyjnego roszczenia o dokonanie rozliczenia i wypłatę wartości przypadającej na zmarłego wspólnika. Przyjmując możliwość objęcia zapisem windykacyjnym rzeczy i praw przyszłych (pod warunkiem, że będą istniały i znajdowały się w majątku spadkodawcy w chwili otwarcia spadku), nie ma przeszkód, by spadkodawca – posługując się legatem windykacyjnym – rozrządził tak rozumianym udziałem w spółce cywilnej. Skutkiem takiego zapisu będzie możliwość realizacji przez legatariusza roszczenia o rozliczenie i wypłatę wartości części wspólnego majątku wspólników przypadającej spadkodawcy. (Art. 9811 KC red. Gniewek 2017, wyd. 8/Kremis/Kuźmicka-Sulikowska).
W dalszej kolejności, warto pochylić się nad drugą częścią przepisu z art. 872 KC. Dotyczy on bowiem bardzo życiowej sytuacji, w której zmarły wspólnik miał więcej niż jednego spadkobiercę. Wówczas może pojawić się pytanie o to, komu przysługuje prawo objęcie jego udziału w spółce. W zdaniu drugim art. 872 KC czytamy jednak, że w wypadku takim powinni oni [spadkobiercy] wskazać spółce jedną osobę, która będzie wykonywała ich prawa. Dopóki to nie nastąpi, pozostali wspólnicy mogą sami podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw spółki. Rozwiązaniem, które może wspomóc spadkobierców – jak i spółkę – w czasie trwania postępowania spadkowego jest ustanowienia zarządu sukcesyjnego.
Zarząd sukcesyjny
Omawiając instytucję zarządu sukcesyjnego, należy na moment odłożyć na bok przepisy Kodeksu cywilnego i skierować swoją uwagę ku przepisom Ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach.
Ustawa ta reguluje powołanie i organizację zarządu sukcesyjnego – instytucji, która pozwala na wykonywanie praw przysługujących wspólnikowi spółki cywilnej przez reprezentującego interesy jego spadkobierców zarządcę. Zarządca ten może zostać ustanowiony zarówno przez wspólnika jeszcze za jego życia, jak i przez jego spadkobierców tj.
- małżonka wspólnika, któremu przysługuje udział w majątku wspólnym wspólników spółki cywilnej, pod warunkiem że między małżonkami obowiązywał ustrój wspólności małżeńskiej majątkowej;
- spadkobiercę ustawowego wspólnika, który przyjął spadek,
- spadkobiercę testamentowego wspólnika, który przyjął spadek,
- zapisobiercę windykacyjnego, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w majątku wspólnym wspólników spółki cywilnej.
Uprawnienie, o którym mowa powyżej, przysługuje spadkobiercom przez okres dwóch miesięcy od dnia śmierci wspólnika.
Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego przez wspólnika spółki cywilnej jest działaniem prewencyjnym, pozwalającym uniknąć szeregu kłopotów natury organizacyjnej po śmierci wspólnika – zwłaszcza w przypadku, gdy w spółce jest ich tylko dwóch. Nieustanowienie zarządcy będzie powodowało, że spółka ulegnie rozwiązaniu. Powierzenie mu więc wykonywania praw zmarłego wspólnika pozwoli na zachowanie trwałości spółki i spokojne uregulowanie jej spraw.
Zarządcą sukcesyjnym, dla konkretnego wspólnika który go ustanowił, może zostać każdy, kto posiada zdolność do czynności prawnych i nie został wobec niego orzeczony zakaz prowadzenia działalności gospodarczej. Jego zgłoszenie następuje poprzez dokonanie stosownego wpisu w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Do zadań zarządcy należy wykonywanie praw przysługujących wcześniej zmarłemu wspólnikowi m.in. wykonywanie zobowiązań, umów, prowadzenie postępowań, realizowanie uprawnień. Zarządca sukcesyjny nie nabywa zatem prawa do kierowania całą spółką cywilną. Dysponuje on jedynie takimi samymi uprawnieniami, jak zmarły wspólnik i powinien zarządzać przedsiębiorstwem wspólnie z pozostałymi przy życiu wspólnikami. W przypadku spółki wieloosobowej nie jest wykluczone, by zarządcą sukcesyjnym został jeden ze wspólników.
Zarząd sukcesyjny trwa nie dłużej niż dwa lata od śmierci wspólnika. Może zostać przedłużony tylko przez wzgląd na ważne powody, orzeczeniem sądu, maksymalnie do pięciu lat. W tym czasie spadkobiercy powinni dokonać działu spadku, którego skutkiem byłoby określenie, komu przypada członkostwo w spółce cywilnej. Jeśli spadkobiercy zmarłego wspólnika nie chcą uczestniczyć w spółce lub jeśli spadkobiercy zmarłego wspólnika odrzucą spadek, takie działania będą równoznaczne z wystąpieniem wspólnika ze spółki. Jeżeli dojdzie do sytuacji, w której niezbędne będzie rozwiązanie spółki, koniecznym krokiem jest dokonanie podziału majątku. Wspólnicy mogą w umowie spółki uzgodnić w jaki sposób dokonają między siebie rozliczenia. Z przepisów prawa natomiast, zgodnie z art. 875 KC, wynika iż z majątku pozostałego po zapłaceniu długów spółki zwraca się wspólnikom ich wkłady, stosując odpowiednio przepisy o zwrocie wkładów w razie wystąpienia wspólnika ze spółki. Pozostałą nadwyżkę wspólnego majątku dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczyli w zyskach spółki.
Jeżeli do rozwiązania doszło w wyniku śmierci wspólnika, rozliczenie nastąpi między żyjącymi wspólnikami a spadkobiercami zmarłego. Będzie im przysługiwało roszczenie o zwrot rzeczy które zmarły wniósł do spółki do używania w naturze oraz zwrot w pieniądzu takiej wartości wkładu, jaką miał on w chwili wniesienia, chyba że wartość wkładu została określona w umowie.
Przekształcenie w spółkę kapitałową
Innym sposobem, na zabezpieczenie spółki cywilnej na wypadek śmierci jej wspólnika, jest przekształcenie jej w spółkę kapitałową. Zgodnie z art. 551 § 2 Kodeksu spółek handlowych, spółka cywilna może zostać przekształcona w dowolną spółkę handlową, za wyjątkiem spółki jawnej. Z perspektywy jednak zabezpieczenia działalności spółki na wypadek śmierci jednego ze wspólników, najkorzystniejszym rozwiązaniem będzie jej modyfikacja w spółkę kapitałową tj. z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjną lub prostą akcyjną. Przekształcenie to pozwoli na „oderwanie” spółki od jej wspólników i uczynienie jej niezależnym podmiotem. W takim przypadku śmierć wspólnika pozostanie co do zasady neutralna wobec prowadzenia działalności spółki, a przysługujące wspólnikowi udziały będą mocy prawa dziedziczone przez jego spadkobierców.
Jedynym warunkiem, jaki ustanawia ustawodawca dla tej modyfikacji, jest zgoda wszystkich wspólników. Przekształconej spółce przysługiwać będą co do zasady wszystkie prawa i obowiązki spółki przekształcanej. Pozostaje ona podmiotem w szczególności zezwoleń, koncesji oraz ulg, które zostały przyznane spółce przed jej przekształceniem, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji albo ulgi stanowi inaczej. Wspólnicy spółki cywilnej stają się z dniem przekształcenia wspólnikami spółki przekształconej.
Podsumowanie
Spółka cywilna może ulec rozwiązaniu wskutek kilku okoliczności. Niektóre będą powodowały jej obligatoryjne zamknięcie, inne determinują konieczność podjęcia decyzji przez wspólników co do dalszych jej losów. Śmierć jednego z nich może – ale nie musi, być źródłem wielu komplikacji. Wszystko zależy od tego, czy wspólnicy przygotują się na taką ewentualność jeszcze za życia – czyniąc odpowiednie zapisy w umowie spółki, podejmując stosowną uchwałę, przekształcając spółkę w spółkę kapitałową, lub też ustanawiając zarząd sukcesyjny. Wszystkie wspomniane powyżej narzędzia pozwolą im zabezpieczyć interesy spółki i uniknąć organizacyjnego chaosu.
Pytania
Nie, Kodeks cywilny nie przewiduje takiego rozwiązania.
Dzień, z którym przekształcana spółka zaczyna działań jako spółka przekształcona, jest dniem wpisu spółki przekształconej do Krajowego Rejestru Sądowego.
Zarządca sukcesyjny może zrezygnować ze swojej funkcji w okresie jej trwania. Poza tym zarządcę sukcesyjnego mogą odwołać jego spadkobiercy, w szczególności, gdy dojdzie do objęcia przez nich spadku.
Zaufali nam: