Pozostałe Artykuły
Kiedy możliwe jest potrącenie?
Na samym początku warto wskazać, że możliwe są dwa rodzaje potrącenia potrącenie umowne oraz potrącenie ustawowe.
Potrącenie umowne, jest to kompensata która powstaje na mocy stosunku zobowiązaniowego między kontrahentami. Instytucja ta nie została opisana w przepisach, aczkolwiek jej dopuszczalność nie jest podważana, bowiem można wywodzić ją z zasady swobody umów. Ten rodzaj potrącenia jest w zasadzie prawie całkowicie dowolny i zależy od stron, a najważniejsze cechy powinny się każdorazowo znaleźć w umowie kompensaty.
Potrącenie ustawowe, to potrącenie dokonane zgodnie z art. 498 kc. Zgodnie z tą normą prawną, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony. Warunkiem w tym zakresie jest, aby przedmiotem obu wierzytelności były pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności powinny być wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia umownego, obie wierzytelności umarzają się do sumy wierzytelności niższej.
Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie- warto takie oświadczenie przygotować pisemnie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.
Praktyka pokazuje, że zazwyczaj w relacjach między kontrahentami dochodzi do potrącenia ustawowego. Kompensata umowna zazwyczaj ma zastosowanie w ramach grup kapitałowych czy podmiotów w inny sposób powiązanych.
Jakie wierzytelności można potrącić?
Potrącać można wierzytelności, których przedmiotem są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku. Najczęściej przedmiotem potrącenia będą zatem należności pieniężne. Katalog w tym zakresie jest względnie otwarty, zatem łatwiej określić, jakie wierzytelności nie mogą zostać wzajemnie potrącone.
W tym kontekście należy sięgnąć do art. 505 kc, zgodnie z którym nie mogą być umorzone przez potrącenie następujące kategorie wierzytelności:
-
wierzytelności nieulegające zajęciu;
-
wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania (np alimenty);
-
wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych;
-
wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.
Jak potrącenie można wykorzystać w praktyce?
Powyżej przytoczyliśmy podstawę prawną potrącenia. Przypomnijmy, że aby do potrącenia ustawowego mogło dojść, muszą być łącznie spełnione następujące przesłanki;
-
istnienie i wzajemność wierzytelności w chwili składania tego oświadczenia;
-
jednorodzajowość ww. wierzytelności;
-
wymagalność wierzytelności;
-
zaskarżalność wierzytelności.
Zazwyczaj potrącenie wykorzystywane jest w celu uproszczenia wzajemnych rozliczeń. Niemniej jednak, zgodnie z przepisami KPC, potrącenie również może być wykorzystane jako zarzut w procesie – czyli jako skuteczny środek do obrony.
W tym zakresie są jednak trochę inne przesłanki. Zgodnie bowiem z art. 2051 kpc. podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność:
-
pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność ta jest niesporna, stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, zatwierdzoną przez sąd ugodą zawartą przed mediatorem, lub uprawdopodobniona dokumentem potwierdzającym jej uznanie przez powoda;
-
o zwrot spełnionego świadczenia przysługująca jednemu z dłużników solidarnych wobec pozostałych współdłużników.
W KPC zarzut potrącenia ma również inne ograniczenia, bowiem pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. W procesie cywilnym zarzut potrącenia może zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym – odmiennie jak w przypadku kc., gdzie wystarczy samo skuteczne złożenie oświadczenia.
O czym pamiętać przy potrąceniu?
Potrącenie tylko z pozoru może wydawać się prostym rozwiązaniem. Stosując tę konstrukcję trzeba wziąć pod uwagę nie tylko kwestie wynikające z przepisów, ale przede wszystkim orzecznictwo i doktrynę.
Przykładowo, SN w orzeczeniu z dnia 5 marca 2019 roku w sprawie o sygnaturze II CSK 41/18 wbrew dosłownemu brzmieniu art. 498 kodeksu cywilnego stwierdził, że w razie zgłoszenia wierzytelności do potrącenia wystarczy, aby wymagalna była wierzytelność potrącającego, a w odniesieniu zaś do wierzytelności przeciwstawnej zachodziła możność zaspokojenia. Zdaniem SN brak wymagalności wierzytelności wzajemnej nie stanowi przeszkody do potrącenia wówczas, gdy potrącający, jako dłużnik może ją zaspokoić.
Warto wskazać, że potrącenie wymaga również spełnienia określonych przesłanek formalnych- należy do nich m.in. obowiązek złożenia oświadczenia czy stosownego zarzutu w piśmie procesowym. Czynności te powinny zostać dokonane we właściwym czasie, bowiem w niektórych przypadkach spóźniony zarzut potrącenia może nie wywołać skutku prawnego. Tym samym warto dokładnie przeanalizować stan faktyczny, a w razie konieczności skorzystać z profesjonalnego wsparcia prawnego.
Zaufali nam:
