Opodatkowanie pożyczki (PCC, VAT, PIT/CIT odsetki)

Istota pożyczki

Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy lub rzeczy tego samego gatunku. Pożyczkodawcą może być zarówno osoba fizyczna, jak i prawna.

Do najważniejszych elementów umowy pożyczki należą:

• Oznaczenie stron;
• Określenie ilości pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku,
• Zobowiązanie się do ich przeniesienia,
• Warunki wypowiedzenia umowy,
• Zabezpieczenie zwrotu pożyczki,
• Obowiązek zwrotu przedmiotu pożyczki.

Pożyczka a podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC)

W myśl przepisów ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych umowa pożyczki podlega opodatkowaniu stawką 0,5% podstawy (wartości pożyczonej kwoty). W przypadku, gdy podmiotem udzielającym pożyczki jest przedsiębiorstwo zajmujące się tego typu usługami – pożyczki podlegają zwolnieniu z podatku od czynności cywilnoprawnych. Obowiązek jego uiszczenia powstaje więc w sytuacji, gdy pożyczka jest udzielana prywatnie, przez podmioty nieprowadzące w tym zakresie działalności.

Zobacz również: Niespłacona pożyczka – jak się zabezpieczyć? Jak ściągnąć dług?

Zwolnienia z podatku od czynności cywilnoprawnych

Zdarza się także, że przedsiębiorstwa nieświadczące tego typu usług finansowych jak pożyczka lub osoby prywatne są zwolnione z PPC. Dzieje się tak:

1) Między osobami z I grupy podatkowej

Zwolnieniu z opodatkowania podlegają pożyczki udzielane między osobami należącymi do I grupy podatkowej – do kwoty 36 120 zł. Dotyczy to sytuacji, w której pożyczki udzielane są przez małżonków, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i przez teściów. Powyższa kwota jest górnym limitem pożyczki uzyskanej od jednej osoby przez okres 5 lat.

2) Nielimitowana pożyczka (0 grupa podatkowa)

Istnieje także możliwość nielimitowanej pożyczki udzielanej przez małżonków, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma, macochę. Nie występuje jednak w przypadku pożyczek między teściami, a zięciem i synową. Aby skorzystać z tej możliwości należy złożyć deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności. Dodatkowo – należy udokumentować otrzymanie przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy albo rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.

3) Pożyczka od znajomych

Pożyczka od osób spoza I grupy podatkowej, tj. niespokrewnionych jest zwolniona z podatku od czynności cywilnoprawnych, jeśli jej wartość nie przekracza 1000 zł.

4) Pożyczka z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,

5) Pożyczka udzielona przez wspólnika (akcjonariusza) spółce kapitałowej.

Odmienne skutki wywołuje pożyczka od wspólnika, gdy pożyczkobiorcą jest spółka osobowa. Pożyczka taka na gruncie ustawy o PCC jest traktowana jako zmiana umowy spółki. Dlatego rozliczenie PCC od pożyczki w tej sytuacji musi odbyć się według reguł właściwych dla opodatkowania umowy spółki. https://rpms.pl/umowa-pozyczki-spolki-ze-wspolnikiem-lub-czlonkiem-zarzadu/.

Pożyczka w rodzinie a darowizna

Rozważając kwestię pożyczki między członkami rodziny należy wskazać na wyraźną różnicę między pożyczką a darowizną. Darowizna została uregulowana w art. 888 par. 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.

Elementem przedmiotowo istotnym tej umowy jest zatem bezpłatność, polegająca na tym, że świadczenie darczyńcy musi być subiektywne i obiektywnie bezpłatne tj. niezależne od uzyskania korzyści lub ekwiwalentu od obdarowanego. Darowizna dokonana pomiędzy członkami rodziny najczęściej korzysta ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn, chyba że nie zostanie złożony formularz SD-Z2 w terminie 6 miesięcy od podjęcia czynności. Pożyczka z kolei charakteryzuje się obowiązkiem zwrotu środków (fakt zawarcia umowy pożyczki w chwili zawarcia umowy pożyczki pieniędzy i podlegają podatkowi czynności cywilnoprawne dla daty zawarcia umowy pożyczki).

Pożyczka a podatek od towarów i usług (VAT)

Opodatkowanie podatkiem od towarów i usług podlega m.in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium Polski. Co istotne – czynności te podlegają VAT, jeżeli są dokonywane przez podatnika tego podatku. Jeżeli udzielenie oprocentowanej pożyczki uznamy za przejaw prowadzonej przez podmiot działalności gospodarczej, to pożyczka będzie stanowić odpłatne świadczenie usług na gruncie VAT. Przy czym nie dotyczy to sytuacji podmiotów będących instytucjami pożyczkowymi. w myśl art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy VAT zwalnia się od podatku usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę.

Wynagrodzeniem za udzielenie pożyczki dla przedsiębiorcy są odsetki.

VAT a PCC

Warto pamiętać, że umowa pożyczki co do zasady podlega opodatkowaniu PCC, a obowiązek podatkowy ciąży na pożyczkobiorcy. Jeśli pożyczka podlega opodatkowaniu VAT, to opodatkowanie PCC nie wystąpi. Kluczowe jest zatem ustalenie, czy w danej sytuacji pożyczkodawca – dla udzielanej pożyczki – działa w charakterze podatnika VAT.

Zobacz również: Przedawnienie długów

Podatek dochodowy od osób fizycznych

Kwota pożyczona od innej osoby lub od firmy nie stanowi dla podatnika przychodu – niezależnie czy pożyczkę uzyskał prywatnie, czy też jako przedsiębiorca. Z tytułu pożyczki podatnik nie uzyskuje w praktyce żadnego przysporzenia. Wystąpi ono jedynie w przypadku umorzenia kwoty pożyczki.

Dla pożyczkodawcy, udzielającego prywatnie pożyczki, odsetki od udzielonej pożyczki pozostają przychodem podlegającym opodatkowaniu 19% podatkiem dochodowym. Opodatkowaniu podlega wyłącznie wartość odsetek – czyli faktycznie uzyskany przychód z tych odsetek. Nie obniża się go o koszty uzyskania. Podatek płacony jest ryczałtowo.

Nieoprocentowana pożyczka

Bardzo często dochodzi do zawarcia umowy pożyczki między osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej. W wielu przypadkach strony decydują się na zapisy, które zastrzegają brak odpłatności takiej umowy tj. brak naliczania odsetek.

W takim przypadku organy podatkowe uznają, że nieoprocentowana pożyczka jest zdarzeniem neutralnym na gruncie podatku PIT.

Pożyczka pracownicza a PIT

Pożyczki dla pracowników są często praktykowaną formą wsparcia. Udzielają ich pracodawcy na rzecz osób zatrudnionych, na warunkach korzystniejszych niż oferowane przez banki czy inne instytucje finansowe. Pożyczka od pracodawcy oznacza mniejszą ilość formalności, niskie, a nawet zerowe oprocentowanie, dostosowanie kwoty pożyczki i rat do potrzeb i możliwości pracownika, czy automatyczny system spłaty. Posiada jednak wady, ponieważ przywiązuje pracownika do firmy na okres spłaty. Warto przy tym zaznaczyć, że pożyczka pracownicza nie jest obowiązkiem pracodawcy, a jedynie formą dobrowolnego wsparcia.

Kwota pożyczki nie stanowi przychodu podatkowego, ponieważ w jej wyniku nie następuje stałe przysporzenie majątkowe dla pracownika. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 24 maja 2019 r. nr 0112-KDIL3-1.4011.83.2019.4AG, potwierdził, że udzielanie niskooprocentowanych pożyczek pracownikom, na jednakowych zasadach i warunkach dotyczących wszystkich zatrudnionych, nie spowoduje u pracowników, którzy otrzymali takie pożyczki, powstania przychodu podatkowego. W konsekwencji na pracodawcy nie będą ciążyły obowiązki płatnika podatku dochodowego.

Zdarzają się sytuacje, gdy pracodawca podejmuje decyzję o umorzeniu pracownikowi udzielonej pożyczki. W sytuacji, gdy następuje ono w trakcie trwania stosunku pracy, uzyskana w ten sposób przez podatnika korzyść stanowi przychód ze stosunku pracy. Wartość umorzonej pożyczki pracodawca powinien uwzględnić przy obliczeniu przychodów pracownika w miesiącu, w którym podjęto decyzję o umorzeniu i obliczyć od łącznej kwoty wszystkich przychodów pracownika zaliczkę na podatek dochodowy.

Zobacz również: Umorzenie pożyczki udzielonej spółce przez wspólnika lub członka zarządu

Pożyczka a estoński CIT

Zgodnie z art. 28m ust. 4 pkt 3 ustawy o CIT do ukrytych zysków nie zalicza się kwoty pożyczki zwróconej przez podatnika udziałowcowi, akcjonariuszowi lub wspólnikowi lub podmiotowi powiązanemu, z wyłączeniem odsetek, prowizji, wynagrodzeń i opłat. Tym samym w przypadku pożyczki udzielonej przez wspólnika podatnikowi opodatkowanemu estońskim CIT podstawą opodatkowania będą odsetki, prowizje i opłaty związane z pożyczką.

Ideą ukrytych zysków jest opodatkowanie estońskim CIT świadczeń innych niż dywidenda, wypłacanych wspólnikom lub innym podmiotom powiązanym. Mają one na celu ograniczenie unikania opodatkowania zysków przez spółki objęte estońskim CIT.

W ostatnim czasie nasiliły się kontrowersje związane z udzielaniem pożyczek zarówno przez wspólników na rzecz spółki, jak i w odwrotnym kierunku. Ukrytym zyskiem może być:

• Kwota odsetek wypłacanych przez spółkę na estońskim CIT na rzecz wspólnika, związanych z zaciągniętą od niego pożyczką

• Kwota główna pożyczki udzielanej przez spółkę na estońskim CIT wspólnikowi.

Kwoty te podlegają opodatkowaniu taką samą stawką CIT, jak wypłacane zyski tj. 10% w przypadku małych podatników i podatników rozpoczynających działalność lub 20% w przypadku pozostałych spółek. Powszechność występowania pożyczek między podmiotami powiązanymi spowodowała, iż spółki korzystające z estońskiego CIT zaczęły występować z wnioskami o wydanie interpretacji indywidualnych, by rozstrzygnąć, czy odsetki od pożyczek niemających związku z prawami wspólników do udziału w zyskach należy również traktować jako ukryte zyski.

Na nieszczęście podatników organy skarbowe konsekwentnie stoją na stanowisku, iż każda pożyczka pomiędzy spółką na estońskim CIT, a podmiotem z nią powiązanym, w tym wspólnikiem, wiąże się z powstaniem ukrytych zysków.

Sądy natomiast wskazują, że nie każda pożyczka oznacza ukryty zysk. Przykładowo, WSA w Gliwicach w wyroku z dnia 12.05.2023 r. (I SA/Gl 93/23) ocenił, że w celu ustalenia, czy mamy do czynienia z ukrytym zyskiem, należy najpierw zweryfikować, czy świadczenie zostało wykonane w związku z prawem do udziału w zysku. Nie można bowiem z góry przyjmować, że w każdym przypadku wystąpienia pożyczki między podmiotami związanymi powstanie ukryty zysk podlegający opodatkowaniu estońskim CIT.

Zobacz również: Potrącenie wynagrodzenia pracownika przez pracodawcę

Obowiązek zgłoszenia pożyczki

Do dokonania zgłoszenia pożyczki służy formularz PCC-3, na złożenie którego pożyczkobiorca ma 14 dni od daty zawarcia umowy. Co istotne, spóźnienie chociażby o jeden dzień spowoduje przepadnięcie zwolnienia.

Pożyczkobiorca może złożyć deklarację:

• online – na Portalu Podatkowym

• w formie papierowej – zaadresowaną do urzędu skarbowego właściwego według miejsca zamieszkania pożyczkobiorcy.

Deklaracji PCC-3 nie trzeba składać, gdy umowa została zawarta w formie aktu notarialnego.

Ewidencja pożyczek w księgach rachunkowych

Otrzymane pożyczki

Jednym ze źródeł finansowania przedsiębiorstwa są pożyczki. Jednostki mogą je zaciągać na różne cele, np. na budowę lub zakup środków trwałych czy bieżącą działalność. W księgach rachunkowych zobowiązania z tytułu pożyczek ujmowane są na dzień ich powstania według wartości nominalnej, jak wynika z art. 28 ust. 11 pkt 2 ustawy o rachunkowości. Wpływ pożyczki na rachunek bieżący jednostki można w księgach zaewidencjonować następująco:

Wn konto 13-0 ,,Rachunek bieżący’’

Ma konto 24 ,,Pozostałe rozrachunki’’.

Kwota pożyczki, jako zobowiązanie figuruje na koncie 24 do czasu jej spłaty lub umorzenia. Pożyczki zaciągnięte i operacje związane z wyemitowanymi instrumentami finansowymi księguje się na koncie 260 Zobowiązania finansowe. Jeśli jednostka posiada zobowiązania z tytułu więcej niż jednej pożyczki, wskazane jest prowadzenie ewidencji analitycznej pozwalającej ustalić kwotę długu z tytułu poszczególnych pożyczek.

W przypadku umorzenia pożyczki, kwotę umorzonej pożyczki w księgach rachunkowych zalicza się do przychodów z operacji finansowych. Zatem wartość umorzonej pożyczki w księgach pożyczkobiorcy odnosi się na konto 750 ,,Przychody finansowe’’, w oparciu o dowód ,,PK – polecenie księgowania’’ sporządzony na podstawie decyzji lub porozumienia w sprawie umorzenia.

Jak księgować pożyczkę zaciągniętą w euro?

Otrzymanie pożyczonych euro na konto prowadzone w tej walucie powoduje, że nie dochodzi do wymiany pieniędzy na złote. Jednak zgodnie z art. 9 uor księgi rachunkowe prowadzi się w języku polskim i walucie polskiej. Na dzień otrzymania pożyczki spółka powinna wycenić ją po średnim kursie NBP z dnia poprzedzającego dzień wpływu środków na rachunek bankowy. W tej sytuacji nie dochodzi więc do faktycznej wymiany waluty, dlatego nie można mówić o kursie faktycznie zastosowanym.

Zależnie od celu w jakim zaciągnięto pożyczkę, różnice kursowe z wyceny bilansowej ujmuje się zapisem:

a) Wn/Ma „Środki trwałe w budowie” Wn/Ma „Pozostałe rozrachunki – pożyczki otrzymane”

– gdy ze środków z pożyczki finansowany jest środek trwały. Do momentu oddania go do używania różnice dodatnie zmniejszają wartość środka trwałego w budowie, natomiast ujemne zwiększają jego wartość.

b) Wn „Koszty finansowe” Ma „Pozostałe rozrachunki – pożyczki otrzymane” – ujemne różnice kursowe Wn „Pozostałe rozrachunki – pożyczki otrzymane” Ma „Przychody finansowe” – dodatnie różnice kursowe.

Stosuje się w pozostałych przypadkach oraz po oddaniu środka trwałego do użytkowania, gdy pożyczka była przeznaczona na jego zakup/wytworzenie.

Warto wspomnieć, że różnice kursowe powstałe w związku z wyceną bilansową pożyczki nie stanowią kosztów lub przychodów dla celów podatku dochodowego, chyba że spółka wybrała metodę bilansową rozliczania różnic kursowych dla celów podatkowych.

Udzielone pożyczki

Pożyczki otrzymane są ujmowane w pasywach jako długo – i/lub krótkoterminowe zobowiązania finansowe. Pożyczki udzielone z kolei są ujmowane jako aktywa finansowe. Księguje się je na koncie 250 Należności finansowe.

Odsetki od udzielonych pożyczek powinny być zarachowane (jeśli nie zostały zapłacone) nie później niż na dzień bilansowy. Przychody z tytułu odsetek ujmuje się na koncie 752 Przychody z tytułu odsetek lub na koncie o innej numeracji.

Pytania i odpowiedzi

Zaufali nam: