Ochrona wzoru przemysłowego na gruncie prawa własności przemysłowej oraz prawa autorskiego

CZYM JEST WZÓR PRZEMYSŁOWY

Ustawodawca w p.w.p. zawarł definicję wzoru przemysłowego określając go jako nową i posiadającą indywidualny charakter postać wytworu, nadaną mu przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę, materiał lub ornamentację. Może być to wytwór przemysłowy lub rzemieślniczy (choć nie program komputerowy!), zarówno jednolity, jak i złożony z komponentów.

Tyle teorii, ale czym tak naprawdę jest wzór przemysłowy? W doktrynie można spotkać się z określeniem „skóra oblekająca technologię” lub „kreacyjny wysiłek intelektualny” czyli, mówiąc prościej, design, niekiedy połączony z elementami technologicznymi.

Wzorem przemysłowym może być zastawa stołowa, cukierek, model buta, ale i stojak na wino czy gra planszowa. Rozwój techniki doprowadził do tego, że ochroną można objąć nawet layout (czyli układ kompozycyjny) aplikacji mobilnej.

Producenci potrafią niezwykle zaciekle chronić najdrobniejsze detale swoich produktów. Doskonałym przykładem jest firma Apple. Dlaczego to takie ważne?

Już dawno specjaliści od marketingu zorientowali się, że nie zawsze najlepiej sprzedaje się nowa i wyjątkowa technologia. Znacznie częściej uwagę odbiorców przyciąga atrakcyjny design.

PRZESŁANKI OCHRONY WZORU PRZEMYSŁOWEGO

Ustawa p.w.p. wymienia dwie przesłanki ochrony wzoru przemysłowego – nowość i indywidualność. Funktor koniunkcji „i” wskazuje, że obie przesłanki muszą występować łącznie, aby można ubiegać się o ochronę.

Co ciekawe, na gruncie Porozumienia w sprawie handlowych praw własności intelektualnej „TRIPS”, Światowa Organizacja Handlu posługuje się spójnikiem „lub”, zakreślając tym samym bardziej liberalne wymagania. Jak należy interpretować cechy nowości i indywidualności na gruncie prawa polskiego?

• nowość

W doktrynie wskazuje się na dwa oblicza nowości. A. Tischner zwróciła uwagę, że „nowy” wzór to taki, który obecnie jest nieznany, ale i ten odmienny niż wszystkie pozostałe. Nowość zawsze oceniamy obiektywnie, nie zaś subiektywnie. Zatem nie ma możliwości równoległej ochrony takich samych wzorów przemysłowych.

Zdaniem sądów administracyjnych, kluczowe znaczenie mają te różnice pomiędzy wzorami, które mogą być odbierane zmysłem wzroku, choć w literaturze naukowej podkreśla się także rolę (choć zdecydowanie mniejszą) wzroku i dotyku. O nowości wzoru zawsze mówimy w kontekście wrażenia, jakie wywołuje on na zorientowanym użytkowniku.

Co istotne, Urząd Patentowy nie sprawdza z urzędu przesłanki nowości. Jej naruszenie może być jednak podniesione w toku postępowania o stwierdzenie nieważności wzoru lub w sprzeciwie wobec rejestracji.

• indywidualność

Jeżeli chodzi o przesłankę indywidualności, ustawodawca nie daje jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o jej zakres. W nauce przyjmuje się jednak, że jest to pewna niepowtarzalność i wyjątkowość, przy czym są one oceniane jako ogół wrażeń wywartych na zorientowanym użytkowniku. Wobec powyższych uwag rodzą się dwa pytania – „jak duży jest zakres swobody twórczej artysty?” oraz „Kim jest zorientowany użytkownik?”.

Odpowiedź na pierwsze pytanie sprowadza się do zmieniających się linii orzeczniczych. Im niższy próg indywidualności sądy będą przyjmowały za akceptowalny, tym mniej różnic pomiędzy wzorami musi wystąpić, aby można mówić o spełnieniu przesłanki.

Granica pomiędzy tandetną kopią, a dziełem sztuki potrafi być niezwykle cienka, ale jej utrzymanie jest niezbędne, aby z jednej strony rynek nie został zdominowany przez niemal wierne odwzorowania, z drugiej zaś, aby twórców nie dotknął swego rodzaju „chilling effect”, który doprowadzi do zaniku myśli twórczej.

Kiedy możemy mówić o zorientowanym użytkowniku? Z pewnością nie jest nim zupełny laik i nieświadomy konsument. Zapewne nie będzie też nim wybitny ekspert z dziedziny własności przemysłowej.

W orzecznictwie TSUE mówi się o koncepcji pośredniej między konsumentem, a znawcą. Z kolei polskie sądy, oceniając sprawy a casu ad casum, w przypadku sporu o zabawkowe samochody wyścigowe, za zorientowanego użytkownika uznały…dzieci.

Chodzi zatem o osobę, która w danej materii się orientuje i się z nią styka, ale nie jest specjalistą.

GENEZA OCHRONY PRAWNOAUTORSKIEJ

Początków ochrony autorskiej wzoru przemysłowego należy doszukiwać się w rozwiązaniach prawnych dwudziestolecia wojennego, kiedy wzory przemysłowe były kategorią pośrednią pomiędzy dziełem estetycznym, a przydatną konstrukcją.

W latach 70. XX wieku, utrwaliła się koncepcja wzoru zdobniczego, kładąca nacisk na „swoisty i oryginalny wygląd” przy jednoczesnym zachowaniu ochrony prawa autorskiego.

PRZESŁANKI OCHRONY PRAWNOAUTORSKIEJ

Obecnie nie ma już wątpliwości, że wzór przemysłowy może stanowić przedmiot ochrony na gruncie ustawy o prawach autorskich, o ile spełnia łącznie trzy przesłanki – twórczości, indywidualności i ustalenia.

• twórczość

Specjalistka z zakresu własności intelektualnej M. Późniak-Niedzielska pisze, że „(…)Warunek twórczości jest spełniony wtedy, gdy autor podejmuje wysiłek zmierzający do stworzenia utworu intelektualnego, wzbogacającego istniejący stan rzeczy(…)”. Doprecyzowania, czy w tym przypadku chodzi o nowość obiektywną, czy subiektywną dokonała judykatura.

Sąd Najwyższy, a w ślad za nim także sądy apelacyjne kilkukrotnie wypowiadały się, że dzieło musi być nowe z punktu widzenia twórcy. Subiektywna nowość wytworu nie pozwala jednak uznać przesłanki za spełnioną w odniesieniu do czynności rutynowych. Nie chodzi zatem jedynie o to, by wykorzystać swoją wiedzę, ale, jak barwnie opisują to J. Barta i R. Markiewicz, „dokonać projekcji wyobraźnią”.

• indywidualność

O spełnieniu przesłanki indywidualności możemy mówić, kiedy wytwór jest niepowtarzalny i nie ma swojego, wcześniejszego odpowiednika. Na przestrzeni lat, rywalizowały ze sobą koncepcje statystycznej jednorazowości, obiektywne oraz subiektywne. Wydaje się jednak, że – przynajmniej na jakiś czas – aktualne pozostanie ostatnie z założeń, które wymaga istnienia pewnego zakresu swobody twórczej i odzwierciedlenia cech osobowości twórcy. Podobnie jednak, jak w przypadku indywidualności na gruncie p.w.p., zdefiniowanie ostatecznego kształtu przesłanki leży w gestii sądownictwa.

• ustalenie

Przesłanka ustalenia opiera się na inkorporowaniu utworu w taki sposób, aby powstała obiektywna możliwość postrzegania go chociażby przez jednego odbiorcę. Nie ma przy tym znaczenia sposób ustalenia utworu, może on być nawet nietrwały. Kluczową rolę odgrywa natomiast możność postrzeżenia jego cech estetycznych lub intelektualnych. Utwór nie musi być nawet ukończony, ważne, aby mógł wywierać efekt artystyczny.

Pytania i odpowiedzi