Obowiązki wynikające z Ustawy AML dla fundacji rodzinnych

Fundacja rodzinna – czym właściwie jest?

Zgodnie z brzmieniem Ustawy z dnia 26 stycznia 2023 roku o fundacji rodzinnej, fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. W praktyce, fundacje rodzinne mają stanowić narzędzie wspierające firmy rodzinne w gromadzeniu majątku międzypokoleniowo, a także ułatwiające sukcesję i zapewniające ciągłość funkcjonowania firmy. Z uwagi na fakt, iż firmy rodzinne stanowią wysoki odsetek wszystkich przedsiębiorstw zarejestrowanych w Polsce, pojawienie się projektu Ustawy o fundacjach rodzinnych było przez wielu z entuzjazmem wyczekiwanie i szeroko dyskutowane. Już z dniem wejścia w życie Ustawy, do Sądu w Piotrkowie Trybunalskim – który jest sądem właściwym dla prowadzenia rejestru fundacji rodzinnych – ruszyły pierwsze wnioski.

Więcej o fundacjach rodzinnych mogą Państwo przeczytać w artykułach:

–Fundacja rodzinna. Czym jest i jak funkcjonuje fundacja rodzinna?
oraz

–Fundacja rodzina, czyli bezpieczna sukcesja w firmie.

Aby możliwe było utworzenie fundacji rodzinnej, należy spełnić kilka podstawowych kryteriów. Pierwsze z nich to kryterium finansowe. Dla założenia fundacji rodzinnej konieczne jest, zgodnie z art. 17 Ustawy o fundacjach, wniesienie do fundacji rodzinnej mienia na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100 000 zł. Na owo mienie mogą składać się nie tylko środki pieniężne, ale także wszelkie rzeczy i prawa którymi można dysponować, w tym m. in. akcje, prawa własności nieruchomości, prawa własności intelektualnej czy wierzytelności. Wszystkie ww. elementy składają się na majątek fundacji.

Drugim warunkiem, który należy spełnić, aby założyć fundację rodzinną, jest złożenie przez fundatora lub fundatorów oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo przez fundatora w testamencie. Zarówno statut jak i testament sporządza się w formie aktu notarialnego. Akt powinien zawierać podstawowe zasady i reguły funkcjonowania fundacji i wskazywać w szczególności nazwę fundacji, jej siedzibę, organy, szczegółowy cel, a także krąg beneficjentów i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień (członek zarządu fundacji rodzinnej i beneficjent fundacji rodzinnej, czy beneficjent rzeczywisty fundacji rodzinnej w centralnym rejestrze beneficjentów rzeczywistych).

Słowo „beneficjent” nie jest wyrażeniem, które pojawia się po raz pierwszy w Ustawie o fundacjach rodzinnych. Ma ono kluczowe znaczenie także przez pryzmat Ustawy o AML. Chociaż oba akty normatywne posługują się tym pojęciem nieco odmiennie, przepisy Ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy znajdują zastosowanie także wobec beneficjentów fundacji rodzinnych.

Kwalifikacja fundacji rodzinnej w świetle Ustawy o AML

Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, zwana popularnie Ustawą o AML, jest aktem stanowiącym – jak sama nazwa wskazuje – zasady i tryb przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. W tym celu wyróżnia katalog podmiotów, zwanych instytucjami obowiązanymi, których działalność może generować zwiększone ryzyko wystąpienia takich zjawisk jak pranie pieniędzy czy finansowanie terroryzmu. Są to więc m.in. instytucje finansowe, towarzystwa ubezpieczeniowe, notariusze, biura rachunkowe, czy firmy pożyczkowe. Instytucje obowiązane są zobligowane przepisami ustawy do stosowania środków bezpieczeństwa finansowego oraz rozpoznawania ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. (beneficjentem rzeczywistym fundacji rodzinnej i członek rady nadzorczej przez wskazanie beneficjenta fundacji rodzinnej i kręgu beneficjentów fundacji rodzinnej w rozumieniu ustawy fundacji rodzinnej i fundacji rodzinnych lista beneficjentów).

Fundacja rodzinna, w świetle Ustawy o AML, zakwalifikowana została jako trust. W art. 2 ust. 2 pkt 24) Ustawa o AML definiuje trust jako regulowany przepisami prawa obcego stosunek prawny wynikający ze zdarzenia prawnego, umowy lub porozumienia, w tym zespołu takich zdarzeń lub czynności prawnych, na podstawie którego dokonuje się przeniesienia własności lub posiadania wartości majątkowych na powiernika w celu sprawowania zarządu powierniczego oraz udostępniania tych wartości beneficjentom tego stosunku oraz fundację rodzinną w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej.

Zakwalifikowanie fundacji rodzinnej jako trustu nie sprawia jednak, że staje się ona instytucją obowiązaną. Nie znajdziemy bowiem trustu w katalogu instytucji obowiązanych, zawartym w art. 2 Ustawy o AML. Znajdziemy go natomiast w przepisach, w których mowa o podmiotach zobowiązanych do zgłaszania informacji o beneficjentach rzeczywistych i ich aktualizacji (art. 58 Ustawy o AML).

Określenie beneficjentów i beneficjentów rzeczywistych

Ustawa o fundacji rodzinnej przez wyrażenie „beneficjenci” rozumie osoby, które zostały wskazane przez fundatorów fundacji jako mogące czerpać pożytki z majątku fundacji. Takim beneficjentem zgodnie z art. 30 Ustawy o fundacji rodzinnej może być:

osoba fizyczna,
organizacja pozarządowa, o której mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, prowadząca działalność pożytku publicznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej ustawy;
która zgodnie ze statutem może otrzymać świadczenie od fundacji rodzinnej lub mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Podstawowym obowiązkiem fundatorów fundacji rodzinnej, na potrzeby aktu założycielskiego, jest wskazanie listy beneficjentów fundacji. Na liście tej mogą znajdować się także jej fundatorzy.

Tymczasem, Ustawa o AML pod pojęciem „beneficjenta rzeczywistego” definiuje każdą osobę fizyczną sprawującą bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad klientem poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez klienta, lub każdą osobę fizyczną, w imieniu której są nawiązywane stosunki gospodarcze lub jest przeprowadzana transakcja okazjonalna. W przypadku trustu, czyli także naszej fundacji rodzinnej, jako beneficjenta rzeczywistego należy rozumieć przede wszystkim fundatora w rozumieniu Ustawy o fundacji rodzinnej, ale także:

– powiernika, w tym członka zarządu w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej,

– nadzorcę, jeżeli został ustanowiony, w tym członka rady nadzorczej w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej,

– beneficjenta, w tym beneficjenta w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej lub – w przypadku gdy osoby fizyczne czerpiące korzyści z danego trustu nie zostały jeszcze określone – grupę osób, w których głównym interesie powstał lub działa trust,

– inną osobę sprawującą kontrolę nad trustem,

– inną osobę fizyczną o uprawnieniach lub obowiązkach równoważnych do określonych powyżej.

Podsumowując więc powyższe, pod hasłem beneficjenci w Ustawie o AML, kryją się nie tylko fundatorzy i beneficjenci rozumiani zgodnie z zapisami Ustawy o fundacji rodzinnej, ale także członkowie zarządu fundacji oraz członkowie rady nadzorczej powołanej w fundacji rodzinnej.

Zgłoszenie do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych

Art. 58 Ustawy o AML zawiera katalog podmiotów zobligowanych do dokonywania zgłoszeń beneficjentów rzeczywistych oraz aktualizacji informacji w tym zakresie w ramach Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych. Na liście tej jest także trust, a tym samym fundacja rodzinna. Co jednak ciekawe, ustawodawca, przyjmując Ustawę o fundacji rodzinnej, nie zdecydował się na nowelizację art. 58 Ustawy o AML. Tym samym, zgodnie z obowiązującym brzmieniem przepisu, do zgłaszania beneficjentów rzeczywistych zobligowane są tylko te trusty, w przypadku których zachodzą następujące okoliczności:

– powiernik lub osoba o uprawnieniach równoważnych do powiernika ma miejsce zamieszkania (przebywa z zamiarem stałego pobytu) na terytorium Polski,

– powiernicy lub osoby zajmujące stanowiska równoważne nawiązują stosunki gospodarcze na terytorium Polski;

– powiernik nabywa w imieniu lub na rzecz trustu nieruchomość położoną na terytorium Polski.

Powyższe oznacza, że przepis z art. 58 Ustawy o AML nie ma charakteru bezwzględnego, a warunkowy. Samo zakwalifikowanie fundacji rodzinnej jako trustu nie sprawia, że zarząd fundacji zobligowany jest do zgłaszania beneficjentów rzeczywistych. Dodatkowo bowiem muszą zaistnieć przesłanki wskazane w ww. przepisie.

Zobacz również: Czy fundacje i stowarzyszenia muszą wykonywać obowiązki z ustawy o AML i zgłaszać się do CRBR?

Rozważając brzmienie przepisu z art. 58 Ustawy o AML, można ze zdumieniem zauważyć, iż ustawodawca – chociaż ewidentnie taka była jego intencja – nie objął fundacji rodzinnych bezwzględnym obowiązkiem zgłaszania beneficjentów rzeczywistych do rejestru. Stało się tak nawet mimo tego, iż przez pryzmat celu Ustawy o AML wydawałoby się to uzasadnione. Czy była to oczywista omyłka legislacyjna, czy jednak pokłosie publicznej debaty dotyczącej jawności i powszechnej dostępności Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych? Trudno stwierdzić. Nie jest bowiem tajemnicą, iż osoby które potencjalnie mogłyby być zainteresowane zakładaniem fundacji rodzinnych, są jednocześnie także wielkimi orędownikami zachowania prywatności. Konieczność ujawnienia informacji dotyczących fundatorów oraz beneficjentów związana „na twardo” z zakładaniem fundacji rodzinnych, mogłaby bowiem potencjalnie zniechęcić do zakładania fundacji. Tym bardziej, że sam rejestr fundacji rodzinnych nie jest rejestrem powszechnie dostępnym.

Temat jawności danych beneficjentów – z uwagi na swoją doniosłość – zdążył już nawet znaleźć się na wokandzie Trybunału Sprawiedliwości. Trybunał w wyroku z dnia 22 listopada 2022 roku (w sprawach połączonych o sygnaturach C-37/20 i C- 601/20) uznał, że prawo do poszanowania życia prywatnego oraz konieczność ochrony danych osobowych mają prymat nad koniecznością udostępniania każdej osobie informacji o beneficjentach rzeczywistych podmiotów, we wszystkich przypadkach. Na gruncie powyższego wyroku w wielu krajach przepisy dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy zostały zmodyfikowane, a dostęp do danych beneficjentów rzeczywistych ograniczony. Polski ustawodawca w dalszym ciągu nie podjął jednak kroków w tym zakresie.

Jak dokonać zgłoszenia do CRBR?

Jeżeli jednak fundacja rodzinna spełnia warunki, o których mowa w art. 58 Ustawy o AML, wówczas zobligowana jest zgłosić swoich beneficjentów rzeczywistych do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych. W jaki sposób należy to zrobić?

Do CRBRu należy podać dane zarówno podmiotu, czyli fundacji tj. jej nazwę, siedzibę, KRS oraz NIP, a także dane beneficjentów rzeczywistych. Wśród danych beneficjentów rzeczywistych wymagane będzie wskazanie:

– imienia i nazwiska beneficjenta,

– obywatelstwa (wszystkich posiadanych),

– państwa zamieszkania,

– numeru PESEL albo daty urodzenia w przypadku osób nieposiadających numeru PESEL,

– informacji o uprawnieniach, które posiada beneficjent rzeczywisty w danym podmiocie.

Należy pamiętać, iż zgłoszenia dokonują osoby uprawnione do reprezentacji podmiotu. W przypadku fundacji rodzinnej będzie to więc jej zarząd. Na członkach tego organu ciąży odpowiedzialność karna za niedopełnienie tego obowiązku w kwocie nawet miliona złotych. Mają oni czas na zgłoszenie w ciągu czternastu dni od zaistnienia okoliczności warunkującej powstanie obowiązku rejestrowego.

Cały proces odbywa się za pośrednictwem portalu podatkowego, pod adresem: https://crbr.podatki.gov.pl.

Stosowanie środków bezpieczeństwa finansowego wobec fundacji rodzinnych

Instytucje obowiązane w stosunku do fundacji rodzinnych np. notariusz czy bank, prowadzący rachunki dla fundacji, są zobligowane stosować wobec fundacji środki bezpieczeństwa finansowego, które stosują także wobec pozostałych typów klientów. To oznacza, że powinny one identyfikować beneficjentów rzeczywistych fundacji na własne potrzeby, oceniać istniejące w ramach fundacji stosunki gospodarcze oraz na bieżąco je monitorować. To oznacza, że bez względu na to, czy dana fundacja kwalifikuje się jako zobligowana do zgłoszenia beneficjentów w CRBR czy nie, jej zarząd powinien przygotować się na to, że instytucje obowiązane z którymi fundacja podejmie współpracę, mają prawo domagać się informacji o strukturze fundacji.

Podsumowanie

Fundacje rodzinne, chociaż nie są instytucjami obowiązanymi w myśl Ustawy o AML, mogą podlegać obowiązkowi ujawnienia beneficjentów rzeczywistych w rejestrze. Mimo, iż upublicznienie danych beneficjentów w powszechnie dostępnym CRBR budzi kontrowersje, nie warto zaniechiwać spełnienia tego obowiązku, jeśli dotyczy. Członkowie zarządu fundacji mogą, w przypadku niezgłoszenia beneficjentów do rejestru, zostać obciążeni bowiem wysokimi karami finansowymi.

W przypadku wątpliwości dotyczących działalności fundacji rodzinnych, Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych lub obowiązków wynikających z Ustawy o AML, zachęcamy do kontaktu ze specjalistami naszej Kancelarii, którzy posiadają bogatą wiedzę i rozległe doświadczenie w tej materii.

Pytania i odpowiedzi

Czy beneficjentem fundacji rodzinnej może być nieletni?

Tak. Dodatkowo, fundator może zastrzec, że przedmioty przypadające małoletniemu beneficjentowi z tytułu świadczeń spełnionych przez fundację rodzinną nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W przypadku gdy fundator nie wyznaczył zarządcy, zarząd sprawuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.