3 lipca 2021 r. w życie weszło rozporządzenie wykonawcze Komisji 2020/2151 ustanawiające zasady dotyczące zharmonizowanych specyfikacji w odniesieniu do oznakowania produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionych w części D załącznika do dyrektywy 2019/904 w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko.
Rozporządzenie wykonawcze to kreuje nowe obowiązki dla przedsiębiorców wprowadzających do obrotu niektóre rodzaje towarów zawierających plastik. Skutkiem rozporządzenia będzie także wprowadzenie do polskiego porządku prawnego sankcji, które grożą producentowi w przypadku niedochowania obowiązków. Obowiązki te dotyczyć mogą także niektórych produktów, wykorzystywanych w branży spożywczej.
Jakich produktów dotyczy rozporządzenie?
W pierwszej kolejności warto wziąć pod uwagę to, jakich produktów dotyczy Rozporządzenie. Zawiera ono cztery załączniki. Każdy z nich wskazuje konieczne specyfikacje dotyczące oznakowania odpowiednio:
- podpasek higienicznych, tamponów oraz aplikatorów do tamponów;
- chusteczek nawilżanych;
- wyrobów tytoniowych z filtrami i filtrów sprzedawanych do używania z wyrobami tytoniowymi;
- kubków na napoje.
Jak widać, większość tych produktów nie jest wyrobami spożywczymi. Dla branży spożywczej istotne są zapisy dotyczące ostatniej z tych kategorii: kubków na napoje.
Kubki objęte rozporządzeniem to kubki na napoje wykonane z tworzyw sztucznych (czyli materiałów składających się z polimeru zgodnie z definicją w art. 3 pkt 5 rozporządzenia nr 1907/2006, czyli tzw. Rozporządzenia REACH), do których mogły zostać dodane dodatki lub inne substancje i które mogą funkcjonować jako główny składnik strukturalny produktów końcowych, z wyjątkiem polimerów naturalnych, które nie zostały chemicznie zmodyfikowane.
Definicja ta wymaga dość zaawansowanej znajomości chemii – na szczęście dla przedsiębiorców, w rozpoznaniu kubków, które podlegać mają nowym regulacjom, pomocne są Wytyczne Komisji dotyczące produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko. Z zawartej tam tabeli 4-8 wynika, że oznaczeń nie muszą zawierać np.:
- Kubki wielokrotnego użytku z tworzywa sztucznego sprzedawane w ramach systemu ponownego napełniania;
- Kubek z tworzywa sztucznego z zupą w proszku, do którego przed spożyciem należy dodać np. wodę;
- Kubki na napoje przeznaczone do ponownego użycia sprzedawane w sklepach detalicznych do wielokrotnego wykorzystania (o ile są zaprojektowane i wprowadzone do obrotu w tym celu i zazwyczaj w taki sposób postrzegane i wykorzystywane przez konsumenta).
Podlegać oznaczeniom będą natomiast przykładowo papierowe kubki na napoje (przeważnie zimne), które jednak zawierają wykładzinę lub powłokę z tworzywa sztucznego (zarówno z pokrywkami lub wieczkami, lub bez pokrywek i wieczek) lub kubek z tworzywa sztucznego z napojem w proszku, do którego przed spożyciem należy dodać np. mleko lub wodę. Jak zatem widać, różnica między kubkiem podlegającym obowiązkowi oznaczenia a wolnym od tego obowiązku, zależeć może od tego, czy zawierać on będzie zupę, czy napój.
Jakie oznaczenia mają znaleźć się na kubkach?
Na kubku wykonanym częściowo z tworzywa sztucznego musi znaleźć się oznaczenie wskazujące, że produkt zawiera plastik. Jeżeli kubek w całości zrobiony jest z plastiku: konieczne jest zawarcie na nim oznaczenia, że towar w całości zrobiony został z plastiku.
Oznaczenie to powinno być co do zasady nadrukowane, wygrawerowane lub wytłoczone, jednak dla produktów wytworzonych przed 4 lipca 2022 r. na zasadzie wyjątku, wystarczające jest nalepienie stosownej naklejki.
Dla zwyczajnych kubków oznakowanie należy umieścić poziomo na zewnętrznej powierzchni kubka z dala od brzegu, aby uniknąć kontaktu z ustami konsumenta podczas picia. Oznakowania nie należy umieszczać pod podstawą kubka.
W przypadku tzw. kubków szampanówek (kubków w kształcie kieliszka), oznakowanie należy umieścić poziomo na zewnętrznej powierzchni kubka lub na górnej części podstawy, która utrzymuje trzon. Oznakowanie należy umieścić z dala od brzegu, aby uniknąć kontaktu oznakowania z ustami konsumenta podczas picia. Oznakowania nie należy umieszczać pod podstawą kubka.
Jeżeli umieszczenie oznakowania w poziomie nie jest możliwe ze względu na kształt lub rozmiar kubka, można je obrócić o 90° i umieścić pionowo. Nie należy rozdzielać okienek oznakowania.
Załącznik nr IV zawiera także regulacje dotyczące rozmiaru oznakowania:
- W przypadku kubków o pojemności mniejszej niż 500 ml minimalny rozmiar oznakowania powinien wynosić 1,4 cm × 2,8 cm (3,92 cm2).
- W przypadku kubków o pojemności 500 ml lub większej minimalny rozmiar oznakowania powinien wynosić 1,6 cm × 3,2 cm (5,12 cm2).
Tekst informacyjny „ZAWIERA PLASTIK” należy wydrukować wielkimi literami i czcionką Helvetica Bold. Rozmiar czcionki powinien wynosić co najmniej 5 pkt dla kubków o pojemności poniżej 500 ml i 6 pkt dla kubków o pojemności 500 ml lub większej. Tekst informacyjny oznakowania powinien być napisany w języku polskim.
Jeżeli tekst informacyjny jest przetłumaczony na inny język urzędowy lub kilka języków urzędowych państw członkowskich, przetłumaczony tekst informacyjny należy umieścić bezpośrednio pod oznakowaniem lub w prostokątnym czarnym okienku pod tekstem w pierwszym języku, w obu przypadkach powinien być wyraźnie widoczny.
Sankcje za naruszenie
Warto wskazać, że terminem na implementację Dyrektywy, z którą wiąże się Rozporządzenie wykonawcze, był 3 lipca 2021 r. Mimo to, do polskiego porządku prawnego wciąż nie wprowadzono stosownych zapisów, w tym także – sankcji za naruszenie obowiązku odpowiedniego oznaczenia. Sama Dyrektywa nie wskazuje tutaj typu sankcji, regulując tylko, że przyjmowane przez państwa członkowskie UE „sankcje muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające”.
Projektowane przepisy ustawy o zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej, oraz niektórych innych ustaw, przewidują możliwość ukarania przedsiębiorcy, które nie stosuje się do obowiązku oznaczania opakowań administracyjnej kary pieniężnej.
Zgodnie z projektem, karze tej podlega ten, kto wbrew nie zapewnił umieszczenia na opakowaniach produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub produktach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionych w załączniku nr 8 do ustawy, oznakowania, zgodnie ze wzorami, o których mowa w rozporządzeniu wykonawczym Komisji Europejskiej (UE) 2020/2151 z dnia 17 grudnia 2020 r.
W tym kontekście warto wskazać, że zakres odpowiedzialności jest dosyć szeroki: kara dotyczy nie tylko sytuacji braku zamieszczenia obowiązkowego oznaczenia, ale również niezgodne z treścią załącznika oznaczenia: tj. zamieszczenia go w zbyt małym rozmiarze, za pomocą nieodpowiedniej techniki, a nawet potencjalnie: użycie nieodpowiedniej czcionki czy kolorów.
Minimalna wysokość kary wynosi 10 000 zł, a maksymalna: 500 000 zł. Karę tę wymierzać ma wojewódzki inspektor ochrony środowiska w drodze decyzji. Przy ustalaniu wysokości administracyjnej kary pieniężnej uwzględniać będzie się stopień szkodliwości naruszenia, rodzaj, zakres i okres trwania naruszenia oraz dotychczasową działalność podmiotu.
Co istotne, postępowanie w sprawie wymierzenia kary, nie jest postępowaniem o charakterze karnym ani wykroczeniowym, lecz postępowaniem administracyjnym, do którego stosuje się przepisy Kodeksu Postępowania Administracyjnego. Zatem w razie popełnienia tego czynu, sprawca nie będzie podlegał np. wpisowi do rejestru karnego, a od decyzji przysługiwać będzie odwołanie.
Przewidywana jest także możliwość zwolnienia się z odpowiedzialności: jeżeli podmiot podlegający ukaraniu przedstawi organowi dowody i okoliczności wskazujące, że podmiot ten dochował należytej staranności i uczynił wszystko, czego można od niego rozsądnie oczekiwać, aby do naruszenia nie doszło lub że nie miał żadnego wpływu na powstanie naruszenia, a naruszenie to nastąpiło wskutek zdarzeń i okoliczności, których podmiot nie mógł przewidzieć, organ nie wszczyna postępowania w sprawie nałożenia administracyjnej kary pieniężnej wobec tego podmiotu, a postępowanie wszczęte w tej sprawie umarza.
Podsumowanie
Jak widać, niedochowanie należytej staranności i zawarcie na kubku nieodpowiedniej informacji – lub w ogóle brak zawarcia takiej informacji – może mieć dla przedsiębiorcy dość dotkliwe konsekwencje. Na razie jednak wspomniany projekt sankcji znajduje się w bardzo wczesnej fazie opracowania: nie był jeszcze w ogóle rozpatrywany przez Sejm. Nie oznacza to jednak, że przepisy rozporządzenia wykonawczego nie obowiązują przedsiębiorców: te są skuteczne bezpośrednio, bez potrzeby implementacji. Zatem już od lipca 2021 r. powinni dbać o odpowiednie oznaczenia na swoich produktach.
