Polskie firmy są obciążone podatkiem dochodowym, niektóre z nich również podatkiem VAT. Niestety, nawet jeżeli faktura nie zostanie uregulowana przez ich kontrahenta, nadal są zobowiązane do opłacenia wynikających z niej podatków. Jednak prawo przewiduje pewne udogodnienie finansowe dla przedsiębiorców, którzy mają problem z odzyskaniem wierzytelności. Jeśli nie otrzymają zapłaty na czas, mogą skorzystać z tzw. ulgi za złe długi.
Ulga za złe długi w podatku VAT
Ulgę za złe długi wprowadzono w 2005 r. Polega na możliwości pomniejszenia podatku należnego w sytuacji, gdy obciąża kwoty z tytułu czynności opodatkowanych, które nie zostały przez podatnika faktycznie otrzymane. Polski ustawodawca początkowo wprowadził przedmiotową ulgę w takiej formie, że korzystanie z niej w praktyce było bardzo utrudnione. Mimo wielu nowelizacji – proces jest nadal skomplikowany.
Ulga za złe długi w VAT dotyczy obniżenia kwoty podatku należnego, a nie kwoty należności. Oznacza to, że jeśli przedsiębiorca skorzystał z ulgi, to wciąż musi zapłacić całą kwotę należności z faktury, którą wystawił.
Polskie prawo nie pozostawia przedsiębiorcy bez wyjścia, jeśli mimo starań w ściągnięciu należności nie uda się wyegzekwować zapłaty od kontrahenta – po 90 dniach podatnik może rozpocząć procedurę odzyskiwania podatku VAT. Jeśli dłużnik nie ureguluje (w jakiejkolwiek formie) wierzytelności w terminie 90 dni od upływu terminu płatności, to wówczas ma prawny obowiązek skorygowania podatku naliczonego wynikającego z niezapłaconej faktury. Warto jednak zaznaczyć, że obowiązek korekty nie powstanie, jeśli wierzytelność zostanie uregulowana najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego, w którym upłynął termin 90 dni.
Do 2021 r. obowiązywały przepisy, które wskazywały, że obowiązku korekty podatku naliczonego nie miał dłużnik, który w ostatnim dniu miesiąca, w którym mija 90. dzień od dnia upływu terminu płatności, był w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji. Od 2021 r. powyższe zastrzeżenie zostało uchylone. W obecnym stanie prawnym zatem okoliczność, że dłużnik w momencie, w którym powinien skorygować podatek naliczony, znajduje się w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji, nie uwalnia go od obowiązku korekty.
Warto zaznaczyć, że dłużnik nie musi być podatnikiem VAT. Jeśli jest to osoba fizyczna, która nie prowadzi działalności gospodarczej, albo jest to przedsiębiorca, który nie jest ,,VAT-owcem’’, również można odzyskać podatek VAT, ale trzeba spełnić dodatkowy warunek:
- Potwierdzić wierzytelność prawomocnym orzeczeniem sądu i przekazać sprawę komornikowi lub
- Zgłosić wobec dłużnika upadłość konsumencką lub
- Wpisać wierzytelność do krajowego rejestru długów
Warunki przyznania ulgi za złe długi
- Faktura musi być uznana za ,,złą’’ – co oznacza, że termin płatności faktury minął, a kontrahent nie uregulował jej w terminie
- Przedsiębiorca podejmuje działania w celu dochodzenia swojej należności – na przykład w formie wezwania do zapłaty
- Należność z faktury została zaksięgowana w księgach rachunkowych i zostanie uwzględniona w deklaracji podatkowej
- Upłynęło więcej niż 90 dni od końca terminu płatności faktury
- Nie istnieją podstawy do przypuszczenia, że kontrahent dokona zapłaty
- Kontrahent jest podatnikiem VAT czynnym lub jednostką niebędącą podatnikiem VAT
Jakie dokumenty są potrzebne do skorzystania z ulgi?
Aby móc ubiegać się o ulgę za złe długi VAT, przedsiębiorca powinien dostarczyć dokumentację potwierdzającą próby odzyskania należności od kontrahenta. Wymagane mogą być między innymi nieuregulowane faktury, korespondencja z kontrahentem dotycząca zaległego płatności oraz dowody podejmowanych działań w celu odzyskania długu.
Uregulowanie należności a korekta
Uregulowanie należności w jakiejkolwiek formie wyłącza obowiązek korekty. Dodatkowo – zapłata nawet części należności wyłącza obowiązek korekty w odniesieniu do tej uregulowanej części.
Uprawdopodobnienie nieściągalności
Nieściągalność wierzytelności uważa się za uprawdopodobnioną, w przypadku gdy wierzytelność nie została uregulowana lub zbyta w jakiejkolwiek formie w ciągu 90 dni od dnia upływu terminu jej płatności określonego w umowie lub na fakturze. Uregulowanie wierzytelności w jakiejkolwiek formie może oznaczać m.in. zapłatę w formie przelewu, jak i potrącenie wzajemnych należności przysługujących stronom. Zbycie wierzytelności w formie np. cesji oznacza wyłączenie prawa do korekty podatku należnego przez wierzyciela. Z tego samego powodu, późniejsze zbycie wierzytelności objętej ulgą na złe długi skutkuje obowiązkiem zwiększenia podstawy opodatkowania i kwoty podatku należnego.
Za formę uregulowania należności uznaje się natomiast również kwotę wpłaconą do depozytu sądowego lub zatrzymaną w formie kaucji gwarancyjnej zabezpieczającej należyte wykonanie umowy.
Dłużnik w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego, w stanie upadłości/likwidacji
Wśród przesłanek korekty podatku należnego wymieniało się, aby zarówno wierzyciel, jak i dłużnik byli czynniki podatnikami VAT w momencie dostawy/ świadczenia oraz na dzień poprzedzający dzień złożenia deklaracji podatkowej, w której wierzyciel dokonuje korekty VAT należnego.
Od 1 października 2021 roku obowiązuje stan, zgodnie z którym mimo, iż dłużnik jest w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego, postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji, to i tak musi dokonać ulgi na złe długi.
Czas, w którym można dokonać korekty
Przepisy dotyczące terminu korekty podatku należnego ulegały zmianie na przestrzeni ostatnich lat. W obecnym stanie prawnym – korekta podatku należnego jest możliwa, jeżeli od daty wystawienia faktury dokumentującej wierzytelność nie upłynęły 3 lata, licząc od końca roku, w którym została wystawiona. Korekty deklaracji, co do której podatnik błędnie zastosował ulgę na złe długi, można dokonać w terminie przewidzianym dla przedawnienia zobowiązania podatkowego.
WSA w Gliwicach w wyroku z dnia 13 kwietnia 2022 r. sygn. Akt I SA/Gl 1666/21 wyjaśnił, że podatnik skutecznie wskazał na okoliczności przemawiające za uznaniem, że do złożenia korekt w terminie ustawowym nie doszło z przyczyn nieleżących po jego stronie. Podatnik nie dochował 2-letniego (wówczas) terminu z powodu naruszeń prawa UE przez Polskę.
Ulga na złe długi między podmiotami powiązanymi
Zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym do 15 lipca 2015 r. wierzyciel nie mógł skorygować ulgi na złe długi, jeżeli jest podmiotem powiązanym z dłużnikiem. Nie było to jednak zgodnie z regulacjami unijnymi. Obecnie wierzyciel może skorzystać z ulgi na złe długi, nawet jeżeli jego kontrahent jest z nim powiązany np. kapitałowo. Jednocześnie, dłużnik ma obowiązek w odpowiednim czasie dokonać korekty VAT naliczonego.
Ulga za złe długi w podatku dochodowym
Od 1 stycznia 2020 roku ulgę za złe długi stosuje się również w podatku dochodowym. Takie prawo obejmuje te faktury, których termin płatności minął po 31 grudnia 2019 i nie zostały one od tej daty uregulowane lub zbyte przez okres 90 dni.
Co istotne, ten rodzaj ulgi, w odróżnieniu od VAT-u, dotyczy nie tylko podatku dochodowego od osób prawnych, czyli CIT, ale też od osób fizycznych (PIT). Oprócz tego mogą skorzystać z niej również osoby fizyczne na ryczałcie ewidencjonowanym.
Warunki otrzymania ulgi:
Dłużnik nie jest w trakcie likwidacji, postępowania restrukturyzacyjnego lub upadłościowego.
Od wystawienia dokumentu (faktury, rachunku) nie minęły 2 lata. Czas ten liczymy od końca roku, w którym wystawiono fakturę (jeżeli jest ich kilka – pod uwagę brana jest ta ostatnia).
Przychody z transakcji, której dotyczy ulga za złe długi, podlegają opodatkowaniu w Polsce. Oprócz tego faktura musi uwzględniać transakcję handlową podatników realizowaną w ramach prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, przy czym podmioty te nie mogą być ze sobą powiązane.
Ulga za złe długi a spłata wierzytelności
Może się zdarzyć, że po upływie roku podatkowego, w którym skorzystano z ulgi za złe długi, dojdzie do uregulowania płatności przez dłużnika. Wtedy sprzedawca musi zwiększyć podstawę opodatkowania o kwotę netto uzyskanej zapłaty w tym czasie, w którym ją otrzymał. Za to gdy poniósł stratę w konkretnym roku podatkowym, powinien pomniejszyć ją o tę wartość.
Dłużnik może również zwiększyć stratę albo zmniejszyć podstawę opodatkowania, jeżeli wystąpiła ona w konkretnym roku podatkowym. Mimo to w sytuacji, w której podstawa będzie mniejsza niż suma spłaconego zadłużenia, może pomniejszyć ją tylko do wysokości tej kwoty.
Kolejne zmiany w prawie
Od 1 stycznia 2023 r. podatnicy nie muszą już wykazywać w zeznaniu podatkowym swoich zobowiązań lub wierzytelności związanych z ulgą na złe długi. Wcześniej, jeśli przedsiębiorca zdecydował się z niej skorzystać – musiał dołączyć do zeznania podatkowego odpowiedni załącznik, w którym wykazywane były dane dotyczące jego wierzytelności. Teraz – ulga na złe długi nie wymaga już składania informacji PIT/WZ wraz z rocznym zeznaniem podatkowym. Należy jednak zaznaczyć, że brak formalnego wymogu nie zwalnia podatnika z konieczności udowodnienia wysokości nieuregulowanej należności, która ma wpływ na podstawę opodatkowania.
Pytania i odpowiedzi
Ulga na złe długi przewiduje m.in. możliwość odzyskania VAT-u zapłaconego z tytułu faktury, która finalnie nie została uregulowana. Oczywiście może się to odbyć dopiero po spełnieniu ustawowych przesłanek. Z uwagi na specyfikę ulgi na złe długi, nie będzie możliwe zastosowanie tego mechanizmu w stosunku do faktury wystawionej przez podmiot niebędący podatnikiem VAT.
Zastosowanie ulgi na złe długi nie powoduje automatycznego wygaśnięcia zobowiązania. Przedsiębiorca w dalszym ciągu może dochodzić swojej należności od dłużnika. Warto jednak pamiętać, że w przypadku wyegzekwowania należności konieczne jest zwiększenie podstawy opodatkowania o kwotę netto uzyskanej zapłaty.
