Karuzela VAT (podatkowa). Czym jest i jak działa?

Mianem karuzeli podatkowej określa się zaawansowane schematy podatkowe, które prowadzą do niezgodnych z prawem skutków. Początki karuzel datuje się na lata 80. ubiegłego wieku. Obecnie specjaliści zajmujący się prawem podatkowym szacują, że kraje wspólnotowe corocznie tracą nawet kilkadziesiąt miliardów euro rocznie, choć oficjalna skala działalności podatników w tym zakresie nigdy nie została ustalona.

Karuzela podatkowa jest jednym z rodzajów oszustw podatkowych, które pomimo ciągłego uszczelniania przepisów podatkowych nadal powoduje utratę przez Skarb Państwa nawet dziesiątek milionów złotych w ciągu roku podatkowego. Warto podkreślić, że karuzela nie jest działaniem przypadkowym i niezamierzonym. Angażowanie podmiotów trzecich (tzw. słupów) jest procederem zaplanowanym.

Mechanizm karuzelowy może angażować od kilku do nawet kilkudziesięciu podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Mogą to być zarówno małe, jednoosobowe firmy, jak i spółki funkcjonujące za granicą. Z tego względu ustalenie podmiotów odpowiedzialnych za oszustwo podatkowe często bywa trudne.

Ustalenie podmiotów odpowiedzialnych za oszustwo podatkowe dodatkowo utrudnia fakt, że organizacja całego procederu uwzględnia często uczciwych przedsiębiorców, którzy nieświadomie dokonują transakcji zmierzającej pośrednio do wyłudzenia podatkowego.

Ogromna skala karuzeli podatkowej jest związana z powszechną implementacją i harmonizacją VAT-u we wszystkich państwach członkowskich. Dlatego ten sam mechanizm jest możliwy do zastosowania w różnych krajach Unii Europejskiej. Kluczowe znaczenie dla stosowania mechanizmów karuzelowych ma zerowa stawka opodatkowania dostawy towarów na terenie Wspólnoty, zgodnie z art. 41 ust. 3. To rozwiązanie pozwala na swobodne „przerzucanie” towarów bez strat dla podmiotów biorących udział w oszustwie.

Warto zwrócić uwagę, że karuzelę można zbudować wyłącznie w przypadku stawki zerowej, ale już nie zwolnienia z podatku VAT. Choć teoretycznie w obu przypadkach skutki dla podatnika są identyczne, zwolnienie nie daje prawa do odliczenia podatku naliczonego, a co za tym idzie, niweczy całą konstrukcję wyłudzenia.

Postępowanie karuzelowe są na tyle skomplikowane, że często ich prowadzenie wymaga współpracy nie tylko organów skarbowych z różnych państw, ale także Policji oraz prokuratury.

Należy jednak zwrócić uwagę na postanowienie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 6 lutego 2014 r., sygn. C-33/13 (Marcin Jagiełło vs DIS w Łodzi), w którym to postanowieniu stwierdzono, że „(…) w razie uznania przez organy podatkowe w związku z przestępstwem lub nieprawidłowościami popełnionymi przez wystawcę faktury, że transakcja zafakturowana i powoływana jako podstawa prawna do odliczenia nie została rzeczywiście zrealizowana, odmowa prawa do odliczenia wymaga wykazania przez te organy na podstawie obiektywnych przesłanek – bez wymagania od odbiorcy faktury podejmowania czynności, które nie są jego zadaniem – iż odbiorca ten wiedział lub powinien był wiedzieć, że wskazana transakcja wiąże się z przestępstwem w dziedzinie podatku VAT (…)„.

Innymi słowy praktykę, która zakłada przerzucanie na podatnika obowiązek wykazywania zgodności z prawem swojego działania oraz dochowania należytej staranności przy weryfikacji kontrahenta można ocenić jako błędną. Tym bardziej, że art. 181 ordynacji podatkowej dopuszcza możliwość powołania szeregu środków dowodowych w postępowaniu podatkowym, w tym:

• księgi podatkowe;
• deklaracje złożone przez stronę;
• zeznania świadków;
• opinie biegłych;
• materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin;
• informacje podatkowe;
• inne informacje zebrane w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej.

Starannie przeprowadzenie postępowania podatkowego jest szczególnie istotne, dlatego, że to jego wynikach bazują na etapie postępowania sądowego sąd, ale także ewentualni biegli z zakresu ekonomii w kontekście przestępczości zorganizowanej. Nie ulega jednak wątpliwości, że brak należytej staranności muszą wykazać odpowiednie organy, a nie sam podatnik.

O tym, jak istotne – i jednocześnie trudne – jest wykazanie należytej staranność w sprawach podatkowych świadczy fakt opublikowania przez Ministerstwo Finansów Metodyki w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych. W dokumencie wyróżnia się kryteria formalne oraz transakcyjne, wśród których można znaleźć:

• weryfikację podmiotu w CEIDG albo KRS;
• sprawdzenie kontrahenta jako czynnego podatnika VAT oraz wpisania go na białą listę VAT;
• posiadanie przez firmę (i okazanie) wymaganych prawem koncesji oraz zezwoleń;
• prawidłowe umocowanie osób działających w imieniu kontrahenta.

Przepisy podatkowe są nieustannie uszczelniane i coraz więcej konstrukcji sprzyja identyfikacji nieprawidłowości w systemie podatkowym. Wśród nowszych rozwiązań warto wymienić, chociażby mechanizm podzielonej płatności (ang. Split Payment), obowiązek raportowania podatników poprzez wysyłanie pliku JPK_VAT, a także Krajowy System eFaktur, czy System Elektronicznego Nadzoru Transportu SENT. Nadal jednak w praktyce realizowane są transakcje, które działają na system finansowy destrukcyjnie – poprzez nieodprowadzanie należnego podatku oraz pozyskiwanie nieuzasadnionego zwrotu. Firmy, które chcą bezpiecznie funkcjonować w przestrzeni gospodarczej powinny rozważyć skorzystanie z pomocy kancelarii prawnej z doświadczeniem w stosowaniu przepisów prawa podatkowego.