Czym jest ZAIKS?
Stowarzyszenie autorów ZAIKS to organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (OZZ), która powstała jeszcze na początku 20-lecia międzywojennego. Jego podstawowym zadaniem jest ochrona praw autorskich przysługujących autorom zrzeszonym (w określonym zakresie również niezrzeszonym) oraz ich następcom prawnym. Zasadniczo ZAIKS podpisuje umowy o zarządzanie prawami autorskimi (licencje), pobiera wynagrodzenie z tego tytułu oraz wypłaca i dzieli zysk między uprawnionych twórców.
Podstawą prawną działania ZAIKS-u jest Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Ustawa z dnia 15 czerwca 2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, a także szereg umów zawartych z wykonawcami lub ich następcami prawnymi.
ZAIKS działa poprzez zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi. To pojęcie zostało scharakteryzowane w art. 3 ust. 1 ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i obejmuje:
-
obejmowanie praw w zbiorowy zarząd;
-
zawieranie umów o korzystanie z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych lub pobór wynagrodzenia za takie korzystanie;
-
pobór, podział i wypłatę przychodów z praw;
-
monitorowanie korzystania z utworów lub przedmiotu praw pokrewnych przez użytkowników;
-
dochodzenie ochrony praw autorskich i praw pokrewnych (również poprzez występowanie przed sądami powszechnymi);
-
wykonywanie innych uprawnień i obowiązków OZZ wynikających z ustaw systemowych.
Stowarzyszenie ZAIKS działa na podstawie zezwolenia Ministra Kultury i Sztuki, znak decyzji BP/WPA/041/Z/9/98.
Dlaczego lokale usługowe powinny zawierać umowy licencyjne z ZAIKS? Dlatego, że odtwarzanie muzyki bez stosownych uprawnień może pociągnąć za sobą ryzyko nałożenia dotkliwej kary finansowej. Warto zwrócić uwagę na art. 24 ust. 2 ustawy o prawie autorskim, zgodnie z którym posiadacze urządzeń służących do odbioru programu radiowego lub telewizyjnego mogą za ich pomocą odbierać nadawane utwory, choćby urządzenia te znajdowały się w miejscu ogólnodostępnym, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych.
Problem polega jednak na tym, że w judykaturze utrwaliło się stanowisko, zgodnie z którym odtwarzanie muzyki w lokalu komercyjnym zawsze wiąże się z osiąganiem korzyści majątkowych, chyba że przedsiębiorca wykaże okoliczność przeciwną (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2005 r., sygn. I CK 164/05). W praktyce obrona stanowiska przedsiębiorcy jest niezwykle trudna, a spory zwykle wygrywa właśnie ZAIKS.
ZAIKS – jak się zarejestrować?
Obecnie całą procedurę dotyczącą zawierania umów licencyjnych można już zrealizować przez internet, korzystając z serwisu Strefa zaiks.online do złożenia wniosku. Na podstawie wprowadzanych danych system generuje umowę, która następnie jest przesyłana do podpisu. Usługa jest dostępna po zarejestrowaniu się, weryfikacji konta i zalogowaniu.
O ile przedsiębiorcy mogą zawierać umowy licencyjne przez serwis ZAIKS, artyści mają możliwość rejestracji utworów.
Aby móc swobodnie korzystać z serwisu, użytkownik musi spełnić wymagania techniczne określone w regulaminie korzystania z serwisu internetowego ZAIKS online.
ZAIKS – umowa licencyjna
Decydując się na podpisanie umowy z ZAIKS przedsiębiorca nie nabywa praw do korzystania z utworów, ale zawiera umowę licencji. Obecnie serwis pozwala na zawieranie takich umów w trybie półautomatycznym. Oznacza to, że użytkownik uzupełnia dane na automatycznie wygenerowanym formularzu, który następnie jest oceniany przez pracowników ZAIKS. Jeśli wniosek został złożony prawidłowo, stowarzyszenie odsyła gotową do podpisu umowę licencji w formie papierowej.
We wniosku znajdują się następujące informacje:
-
dane użytkownika (podawane podczas rejestracji);
-
dane ZAIKS (uzupełniane automatycznie);
-
przedmiot licencji (rodzaj utworu);
-
zakres udzielanej licencji;
-
wysokość wynagrodzenia z tytułu udzielenia licencji w wybranym zakresie.
ZAIKS jest związany treścią wniosku i nie ma możliwości jego modyfikacji przez dwa tygodnie po złożeniu dokumentów. Po tym czasie wniosek złożony w systemie przestaje być wiążący. Zawarcie umowy licencji następuje z chwilą zapłaty wynagrodzenia określonego we wniosku.
Zawierając umowę licencji, użytkownik każdorazowo określa czas i miejsce jej obowiązywania. Może rozpocząć korzystanie z utworów w dowolnym momencie pod warunkiem, że w sposób prawidłowy uiścił wynagrodzenie.
Warto pamiętać, że umowy z ZAIKS nie odnawiają się automatycznie i łatwo o przegapienie momentu, w którym eksploatacja utwór będzie już nielegalna. Dlatego ważne jest monitorowanie czasu obowiązywania kontraktów.
ZAIKS ogranicza warunki umowy licencji, dlatego strony nie mogą określić ich w sposób w pełni swobodny. Licencja udzielana na utwory:
-
ma charakter niewyłączny;
-
nie pozwala użytkownikowi na udzielanie sublicencji;
-
nie umożliwia odstąpienia praw z licencji osobom trzecim;
-
zobowiązuje użytkownika do prawidłowego wykonywania autorskich praw osobistych, w tym podawania utworów i nazwisk twórców.
Aby mieć pewność, że wniosek o zawarcie umowy licencji został złożony prawidłowo, a przedsiębiorca swoim działaniem nie narusza cudzych praw autorskich, warto rozważyć skorzystanie ze wsparcia kancelarii prawnej. Doświadczeni prawnicy z Kancelarii RPMS zajmą się wszystkimi kwestiami formalnymi związanymi z uzyskaniem licencji ZAIKS.

ZAIKS – opłaty

Opłaty ZAIKS można obliczyć, korzystając z dostępnego na stronie zaiks.online konfiguratora, który wyróżnia szereg rodzajów korzystania z utworów, w tym:
-
jednorazowe imprezy taneczne;
-
utwory stanowiące tło prowadzonej działalności;
-
korzystanie z utworów podczas jednorazowych występów estradowych;
-
podkład pod stronę internetową udostępnianą nieodpłatnie;
-
odsłuch na stronie internetowej udostępnionej nieodpłatnie drobnych utworów;
-
niekomercyjne nadawanie w sieciach interaktywnych drogą emisji radiowej (np. radio internetowe).
Każdy z tych profili może zostać skonfigurowany indywidualnie, a system automatycznie wyliczy niezbędną opłatę. W niektórych przypadkach wypełnienie wniosku będzie proste. Dla przykładu przy licencji na jednodniową imprezę taneczną należy podać przede wszystkim rodzaj imprezy, liczbę osób, rodzaj odtwarzanej muzyki, fakt pobierania opłaty za wstęp, rodzaj lokalu oraz to, czy impreza jest prowadzona w ramach działalności kulturalnej.
Bardziej skomplikowane będzie wypełnienie formularza dla licencji pozwalającej na odtwarzanie muzyki jako tło dla działalności gospodarczej (np. kina lub siłowni). W tym przypadku kryteriów jest znacznie więcej i obejmują one m.in.:
-
okres licencji;
-
formę płatności (jednorazowa lub wielorazowa);
-
umowę zawartą z siecią obiektów (opust do 15% w zależności od liczby obsługiwanych lokali);
-
sposób odtwarzania utworów;
-
dane dotyczące obiektu i miejsca działalności;
-
typ lokalu (system rozróżnia 4 kategorie od A do D).
W przypadku obsługi np. klubu fitness o powierzchni kilkuset metrów kwadratowych opłaty ZAIKS mogą sięgnąć nawet kilku tysięcy złotych rocznie.
ZAIKS – jaka kara?
Naruszenie praw autorskich do utworów można rozpatrywać na płaszczyźnie cywilnoprawnej oraz w ramach odpowiedzialności karnej.
Odpowiedzialność za naruszenie autorskich praw majątkowych została przewidziana w art. 79 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z tym przepisem osoba, której autorskie prawa majątkowe zostały naruszone może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:
-
zaniechania naruszania;
-
usunięcia skutków naruszania;
-
naprawienia wyrządzonej szkody:
-
na zasadach ogólnych;
-
poprzez zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej dwukrotności wynagrodzenia, które byłoby należne tytułem udzielenia zgody na korzystanie z utworu.
-
Niezależnie od głównych roszczeń poszkodowany może domagać się orzeczenia przez sąd przepadku, zniszczenia lub zaliczenia na poczet odszkodowania przedmiotów bezprawnie użytych do naruszenia. Warto pamiętać, że te same sankcje zostaną zastosowane w razie, kiedy podmiot przełamuje zabezpieczenia służące do ochrony praw autorskich (np. na platformie streamingowej).
Odpowiedzialność karna została przewidziana w art. 116 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z tym przepisem osoba, która rozpowszechnia cudzy utwór lub jego opracowanie bez uprawnień albo wbrew jego warunkom podlega karze:
-
grzywny;
-
ograniczenia wolności;
-
pozbawienia wolności do lat 2 (lub do lat 3, jeśli czyn został popełniony w celu osiągnięcia korzyści majątkowej). Nawet w sytuacji, kiedy uda się wykazać nieumyślność działań naruszyciela kara również się pojawi, choć będzie nieco łagodniejsza.
W praktyce postępowanie będzie wszczynała oczywiście OZZ, która zarządza prawami twórcy.
Legalne korzystanie z praw autorskich wymaga zawarcia umowy, która pozwoli na wykorzystanie utworów na określonych polach eksploatacji. Takie działanie może okazać się kosztowne i nie zawsze będzie proste. Przedsiębiorcy, którzy nie chcą ryzykować wysokiej kary pieniężnej, powinni skorzystać z pomocy profesjonalistów.
Pytania i odpowiedzi
System internetowy nie pozwala na zarejestrowanie m.in. opracowań cudzego utworu, utworu, którego współtwórcy nie żyją, ale od ich śmierci nie upłynęło 70 lat oraz tzw. wielkich praw, czyli dużych utworów będących zamkniętą częścią tematyczną (np. epika, liryka i dramat).
Zgodnie z regulaminem licencyjnym ZAIKS wysokość wynagrodzenia jest wyrażana w złotych i w takiej samej walucie powinna być dokonana płatność. Opłatę uważa się za zrealizowaną z chwilą wpłynięcia wynagrodzenia na rachunek bankowy ZAIKS.
Tak, przedmiotem reklamacji może być niewłaściwe wykonanie lub niewykonanie obowiązków przez ZAIKS. Reklamacja powinna być rozpatrzona w terminie 14 dni od dnia jej wpływu. Odpowiedź jest udzielana w taki sam sposób, w jaki nastąpiło wniesienie reklamacji.
Zaufali nam: