Jak członek zarządu może bronić się przed odpowiedzialnością za długi spółki?

Zgodnie z art. 299 §2 k.s.h., członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że:

• we właściwym czasie złożono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzenie układu;

• zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy;

• pomimo niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

Co do pierwszej przesłanki, w orzecznictwie wskazuje się, że określenie właściwego czasu na złożenie wniosku o upadłość powinno być każdorazowo zestawione z sytuacją finansową spółki. W wyroku z dnia 12 grudnia 2007 r., sygn. I CSK 313/07 Sąd Najwyższy zaznaczył, że właściwym momentem będzie czas, kiedy członek zarządu wie lub przy dołożeniu należytej staranności powinien był wiedzieć, że spółka nie jest już w stanie zaspokoić w całości wszystkich wierzycieli. Ma jednak środki, aby spłacić przynajmniej część wierzytelności i pokryć koszty postępowania upadłościowego.

Przesłanka braku winy musi odnosić się do obiektywnej niemożliwości podjęcia działania przez członka zarządu. W judykaturze podkreśla się, że przesłanki wyłączającej odpowiedzialność nie stanowi wewnątrzorganizacyjny podział obowiązków utrwalony w umowie między poszczególnymi członkami zarządu a spółką.

Przepisy k.s.h., jako akt powszechnie obowiązujący mają pierwszeństwo nad kontraktowymi regulacjami. Przykładem braku winy może być zniszczenie dokumentacji niezbędnej do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub zajęcie lokalu spółki przez wierzyciela. Orzecznictwo zdecydowanie wyklucza jako przesłankę egzoneracyjną braku winy powołanie się na:

• zaawansowany wiek;

• stan zdrowia;

• długotrwałe przebywanie poza granicami Polski;

• prowadzenie ksiąg spółki przez głównego księgowego;

• subiektywne przekonanie o wypłacalności spółki.

Takie stanowisko zajął m.in. NSA w wyroku z dnia 29 czerwca 2016 r., sygn. II FSK 1580/14 i Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 10 maja 2017 r., sygn. III Aua 852/16.

Jako brak szkody po stronie wierzyciela rozumie się sytuację, kiedy nie zmieniła się możliwość zaspokojenia swojej wierzytelności przez wierzyciela. De facto więc dla jego sytuacji nie ma w ogóle znaczenia fakt, czy członkowie zarządu podjęli jakiekolwiek działania, czy też nie. Jako przykład wskazuje się niewystarczające środki spółki na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. W takiej sytuacji wierzyciel nie zostałby zaspokojony nawet wtedy, gdyby procedura insolwencyjna była wszczęta niezwłocznie.

Odpowiedzialność członków zarządu w sp. z o.o. jest objęta domniemaniem wzruszalnym, powód nie musi jej wykazywać w toku procesu.

Zwolnienie członków zarządu spod odpowiedzialności w spółce akcyjnej

W przypadku spółek akcyjnych w wielu przypadkach konieczne będzie wykazanie braku winy w naruszeniu określonego obowiązku przez członka zarządu. Jest to pewne ułatwienie o tyle, że to na wierzycielu będzie spoczywał obowiązek wykazania zawinienia i nie jest ono objęte domniemaniem tak, jak przy odpowiedzialności w sp. z o.o.

Warto jednak podkreślić, że – podobnie jak w przypadku sp. z o.o. – na wyłączenie odpowiedzialności nie ma wpływu:

• wewnątrzorganizacyjny podział obowiązków;

• brak wiedzy i doświadczenia;

• twierdzenie, że funkcja członka zarządu była pełniona funkcyjnie, bez rzeczywistego wpływu na sytuację w spółce;

• faktyczne oddanie sprawowania władztwa nad spółką osobie trzeciej.

W orzecznictwie podkreśla się również, że odpowiedzialności nie wyłącza długotrwała choroba, ciąża, urlop macierzyński lub wychowawczy.

Jak w takim razie skutecznie bronić się przed odpowiedzialnością? Członkowie zarządu mogą wykazywać np. brak dostępu do dokumentacji, obłożną dolegliwość, która faktycznie uniemożliwia podjęcie odpowiednich działań, czy zdarzenia nagłe jak wypadek lub awaria infrastruktury informatycznej

Zwolnienie członków zarządu spod odpowiedzialności w prostej spółce akcyjnej

Odpowiedzialność członków zarządu w prostej spółce akcyjnej jest zbliżona do tej zaprojektowanej dla spółki akcyjnej i w dużej mierze opiera się na zasadzie winy.

Przykładowe sposoby obrony obejmują:

• głosowanie przeciwko uchwale o dokonaniu nieuzasadnionej wypłaty na rzecz akcjonariusza;

• dołożenie należytej staranności przy ocenie wypłacalności spółki;

• brak obiektywnej możliwości uczestnictwa w procesie decyzyjnym, który skutkował powstaniem deliktu;

• wykazanie braku szkody (jako jednej z przesłanek odpowiedzialności za zasadzie winy);

• złożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, otwarcie restrukturyzacji lub zatwierdzenie układu;

• złożenie rezygnacji z pełnienia funkcji przed powstaniem zobowiązania.

Na zakończenie warto wskazać, że obok wskazanych w k.s.h. przesłanek ekskulpacyjnych lub egzoneracyjnych członkowie zarządu mogą odwoływać się do ogólnych reguł prawa cywilnego. Zwolnienie od odpowiedzialności może więc nastąpić m.in. poprzez podniesienie zarzutu przedawnienia czy potrącenia, który przysługuje danemu członkowi zarządu, ale nie spółce.

Znalezienie odpowiedniej strategii obrony w wielu przypadkach będzie trudne i wymaga pomocy doświadczonego zespołu prawników.