Kim może być fundator?

Zgodnie z brzmieniem Ustawy o fundacji rodzinnej1, fundacja jest instytucją prawa pozwalającą na gromadzenie mienia, zarządzanie nim w interesie beneficjentów oraz spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów. Jest to narzędzie umożliwiające zabezpieczenie sukcesji oraz majątku skumulowanego przez lata.
Nadrzędną rolę w kwestii konstytuowania i finansowania fundacji odgrywa jej fundator (lub fundatorzy). Zgodnie z art. 11 ww. Ustawy, może on być wyłącznie osobą fizyczną, posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych. Jego rola w procesie budowania struktur fundacji jest kluczowa. Po pierwsze, jest on “dawcą” kapitału. Musi – lub muszą, jeśli jest ich więcej niż jeden – dysponować kwotą minimum stu tysięcy złotych. Po drugie, w drodze oświadczenia woli lub sporządzenia testamentu, przed notariuszem, zakłada on fundację i przyjmuje dla niej statut. W statucie tym ustala wszystkie główne reguły rządzące fundacją – jej cel, jej beneficjentów, organy i co najważniejsze – zasady wypłaty świadczeń. A zatem parafrazując łacińską maksymę – to on dzieli i rządzi. W późniejszym etapie, gdy fundacja zaczyna funkcjonować, jego rola może ulec marginalizacji. Zarządzanie fundacją przechodzi na organy, a sam fundator może kierować do organów fundacji rodzinnej uwagi, opinie lub zalecenia dotyczące jej działalności i co ważne – nie odpowiada za zobowiązania fundacji przy ustanowieniu fundacji rodzinnej, zgodnie z ustawa o fundacjach rodzinnych z rejestru fundacji rodzinnych.
Fundator jest więc inicjatorem całego przedsięwzięcia. W praktyce, na dalszym etapie funkcjonowania najczęściej dołącza do Zarządu, pełni w nim strategiczne funkcje i ma pełną decyzyjność. Co jednak istotne, przed podjęciem decyzji w przedmiocie założenia fundacji powinien dogłębnie rozważyć wszystkie wady i zalety takiego rozwiązania. Nie może on bowiem wycofać raz wniesionego funduszu założycielskiego. Art. 20 Ustawy o fundacji stanowi, że fundacja rodzinna nie może zwracać fundatorowi mienia wniesionego na pokrycie funduszu założycielskiego ani w całości, ani w części, chyba że Ustawa stanowi inaczej. W Ustawie o fundacji rodzinnej znajdziemy bowiem kilka wyjątków od powyższej reguły, m.in. wypłaty na rzecz fundatora jeżeli jest on jednocześnie beneficjentem fundacji, czy wypłata dywidendy likwidacyjnej.
Pomimo wielu niewątpliwych zalet, fundacja rodzinna nie jest rozwiązaniem dla każdego. Pomijając już aspekt finansowy (jak zostało wspomniane, na start należy przeznaczyć kwotę 100 000 złotych), warto także przyjrzeć się bliżej rozwiązaniom prawno – organizacyjnym fundacji rodzinnej, szczególnie pod kątem kwestii takich jak beneficjentów fundacji czy statut fundacji rodzinnej (w tym fundusz założycielski fundacji rodzinnej i działalność gospodarcza fundacji rodzinnej na rzecz majątku fundacji rodzinnej i własnością fundacji rodzinnej oraz fundacji rodzinnej mienie na zgromadzenie beneficjentów).
Zobacz również: Opodatkowanie fundacji rodzinnej
Efektywne zarządzanie majątkiem
Nadrzędnym celem fundacji rodzinnej jest możliwość gospodarowania skumulowanym majątkiem fundatora. Jest więc to doskonały sposób na “zebranie” w ramach jednego podmiotu wielu składników jego dorobku, w tym środków pieniężne, rzeczy lub praw m.in. akcji, udziałów w firmie czy instrumentów finansowych. Jeśli zatem fundator jest osobą, której brak czasu, pasji lub wiedzy, aby właściwie zarządzać swoimi aktywami, fundacja może być rozwiązaniem, które zdejmie z jego barków owy ciężar. W ramach funkcjonowania fundacji, zarządzanie nią przechodzi bowiem na organy: Zarząd w zakresie prowadzenia spraw i Radę Nadzorczą w zakresie nadzoru, jeśli taka została w fundacji powołana.
Ponadto, fundacja rodzinna, oprócz skumulowania majątku, pozwala na jego przemyślane pomnażanie. Zgodnie z art. 5 Ustawy fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą, w zakresie:
- zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
- najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
- przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
- nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
- udzielania pożyczek:
- spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
- spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
- beneficjentom;
- obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
- produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
- gospodarki leśnej.
Warto zwrócić także uwagę, że fundator w ramach projektowania statutu fundacji ustanawia jej cel szczegółowy. Zasadniczo może więc rozdysponować fundusze według własnego uznania. Charakter fundacji może być stricte “rodzinny”. Wówczas świadczenia z fundacji wypłacane są na rzecz bliskich krewnych i najczęściej finansują zdobycie wykształcenia, start w dorosłe życie, czy zabezpieczają ich interesy na wypadek śmierci fundatora. Ponadto, beneficjentem fundacji rodzinnej może być także organizacja pozarządowa i wówczas będziemy mieć do czynienia z fundacją o szerszym, społecznym charakterze. W takim układzie, fundacja będzie stanowiła narzędzie do prowadzenia działalności filantropijnej.
Zobacz również: Statut fundacji rodzinnej – co powinien zawierać?
Zabezpieczenie sukcesji

Oprócz kwestii związanych z gromadzeniem i pomnażaniem majątku, zasadniczą intencją stojącą za utworzeniem fundacji rodzinnej, była możliwość jej wykorzystania w zakresie spadkobrania. Ustawa o fundacji rodzinnej wprowadziła bowiem szereg zmian w poczet przepisów spadkowych, znajdujących się w Księdze czwartej Kodeksu cywilnego. Do momentu wejścia w życie Ustawy, rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci odbywało się głównie za pośrednictwem testamentów. Takie rozwiązanie miało jednak dwie zasadnicze wady.
Po pierwsze, polskie prawo cywilne nie przewiduje możliwości sporządzania testamentów wspólnych. Stanowi o tym wprost art. 942 KC. Tymczasem, wiele majątków rodzinnych kumulowanych jest przez lata wspólnie przez np. małżeństwa, czy rodzeństwa. Fundacja rodzinna otworzyła furtkę do tego, aby donatorzy majątku wspólnie nim dysponowali według określonych kolektywnie zasad.
Po drugie, sporządzanie testamentu związane jest z koniecznością dochowania pewnych ograniczeń i reguł wynikających z prawa spadkowego. Fundacja pozwala w tym względzie na większą elastyczność. Między innymi, umożliwia określenie reguł świadczenia nie tylko dla wstępnych czy zstępnych, ale także wielopokoleniowo, ustanawiając zasady sukcesji na wiele lat do przodu. Istnieje bowiem możliwość aby beneficjentów wskazać z wykorzystaniem ogólnych określeń, na przykład: potomkowie w linii męskiej lub spadkobiercy poprzedniego beneficjenta. Daje także fundatorowi możliwość określenia warunków i terminów wypłaty świadczeń w sposób wyjątkowo precyzyjny, dla przykładu: wypłata świadczeń dla osób które ukończyły określony rok życia, które uzyskały wykształcenie wyższe, lub które wstąpiły w związek małżeński. Można pokusić się o stwierdzenie, że zasady rządzące fundacją rodzinną ograniczane są tylko przez kreatywność jej fundatora i reguły współżycia społecznego.
Zobacz również: Struktura fundacji rodzinnej – Czy fundator może być prezesem zarządu?
Optymalizacja podatkowa
Fundacja rodzinna jest w szczególny sposób traktowana przez przepisy ustaw podatkowych. Nie będzie nadużyciem stwierdzenie, że stanowi dopuszczalną prawem formę optymalizacji podatkowej. Założenie fundacji i przekazanie do niej funduszu założycielskiego jest bowiem zwolnione z podatku CIT oraz PCC. Podatek uiszczany jest dopiero w momencie przekazywania świadczenia na rzecz beneficjentów. Wówczas fundacja uiszcza na rzecz fiskusa daninę w wysokości 15% CIT podstawy opodatkowania. Sami beneficjenci uiszczają podatek PIT w wysokości 15% chyba, że należą do kręgu bliskich krewnych, którzy na gruncie Ustawy o podatku od spadków i darowizn zwolnieni są z opodatkowania. Fundacja zwolniona jest ponadto z podatku od zysków kapitałowych, a jej beneficjenci z podatku od spadków i darowizn.
Więcej na temat opodatkowania fundacji rodzinnej mogą Państwo przeczytać w artykule: Opodatkowanie fundacji rodzinnej.
Zobacz również: Fundacja rodzinna – kiedy warto rozważyć jej założenie?
Troska o przyszłość osób bliskich

Chociaż nazwa instytucji – fundacja rodzinna – nawiązuje do podstawowej komórki społecznej, z założenia nie jest to instytucja skierowana tylko i wyłącznie do regulowania kontaktów osób ze sobą spokrewnionych. Oczywistym jest, że pozwala na finansowe zabezpieczenie wstępnych, zstępnych oraz dalszych członków rodziny. Może być jednak także formą pozwalającą na zdefiniowanie relacji, które nie są na ten moment ukonstytuowane przez polskie prawo – takie jak związki określane mianem partnerskich czy związki osób jednej płci. Fundacja może więc stanowić rozwiązanie dla spadkodawcy, który obawia się że ustawowi spadkobiercy nie będą skłonni podzielić się spadkiem z osobami trzecimi, spoza kręgu osób spokrewnionych.
Troska o dalsze losy przedsiębiorstwa
Naturalnym wydaje się, że przedsiębiorca zarządzający prosperującymi biznesami może niepokoić się o to, co zadzieje się z prowadzonymi przez niego firmami po jego śmierci i czy spadkodawcy nie postanowią podzielić jego “krwawicy” pomiędzy siebie lub jej spieniężyć. Na tego typu rozterki rozwiązaniem może okazać się właśnie fundacja. W skład majątku zarządzanego przez fundację rodzinną, może bowiem wchodzić cały dorobek życia fundatora, w tym także posiadane przez niego przedsiębiorstwa. Pozwala to uniknąć rozdrobnienia majątku oraz batalii sądowej o prawo do schedy. Mało tego, za pośrednictwem statutowych zapisów, fundator może zastrzec, że nawet w okolicznościach, w których jego zabraknie już za sterami firmy, będzie ona w dalszym ciągu zarządzana i prowadzona według jego precyzyjnych wytycznych.
Zobacz również: Fundacja rodzinna a dziedziczenie i prawo do zachowku
Czy fundacja rodzinna ma wady?

Jest to rozwiązanie dedykowane dla osób dysponujących pokaźnym majątkiem prywatnym, lub rodzinnym przedsiębiorstwem. Próg finansowy pozwalający na założenie fundacji to sto tysięcy złotych. Niestety, nie są to wszystkie koszty. Samo prowadzenie fundacji wiąże się z koniecznością czynienia nakładów finansowych m.in. na księgowość, działalność organów czy przeprowadzanie obligatoryjnych audytów.
Niewątpliwie wadą może być także wąski zakres działalności gospodarczej, która może być prowadzona przez fundację rodzinną, zgodnie z Ustawą o fundacji rodzinnej. Istnieje także zagrożenie, że środki zgromadzone w ramach fundacji mogą być niewłaściwie inwestowane, co w konsekwencji uniemożliwi wypłatę świadczeń dla jej beneficjentów. Zgodnie z art. 36 ust. 1 Ustawy, spełnienie świadczenia na rzecz beneficjenta fundacji rodzinnej nie może zagrażać wypłacalności fundacji rodzinnej wobec jej wierzycieli niebędących beneficjentami fundacji rodzinnej i każdorazowo jest uzależnione od bieżącej sytuacji finansowej fundacji rodzinnej. W przypadku wstrzymania spełnienia świadczenia, bieg terminu jego spełnienia ulega zawieszeniu do czasu poprawy sytuacji finansowej fundacji rodzinnej.
Zobacz również: Fundacja rodzinna a obowiązki RODO
Podsumowanie
Na pytanie, dla kogo dobrym rozwiązaniem będzie założenie fundacji rodzinnej, nie ma jednej poprawnej odpowiedzi. Niewątpliwie, jest to warte rozważenia rozwiązanie dla tych inwestorów, którzy poszukują sposobów na ustrukturyzowanie swojego majątku i jego bezpieczną sukcesję, niwelującą ryzyko rozdrobnienia dorobku życia. Każdy przypadek wymaga jednak zindywidualizowanego podejścia. Nasza Kancelarii chętnie udzieli Państwu niezbędnego wsparcia w zakresie oceny okoliczności oraz przygotowania do założenia fundacji rodzinnej.
Pytania i odpowiedzi
Nie. Zgodnie z art. 28 Ustawy, mienie wniesione do fundacji rodzinnej w drodze darowizny lub spadku przez małżonka fundatora, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo ‒ uważa się za wniesione przez fundatora, a przez inne osoby – uważa się za wniesione przez fundację rodzinną.
Fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem. Odpowiedzialność fundacji rodzinnej ogranicza się do wartości mienia wniesionego przez fundatora według stanu z chwili wniesienia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela.
W zakresie w jakim majątek pochodzi z majątku wspólnego – tak. W przypadku gdy majątek pochodzi z majątku osobistego – nie.
Zaufali nam: