Fundacja rodzinna – dla kogo jest, kto może ją założyć i kiedy warto sie na nią zdecydować

Zgodnie z brzmieniem Ustawy o fundacji rodzinnej¹, fundacja jest instytucją prawa pozwalającą na gromadzenie mienia, zarządzanie nim w interesie beneficjentów oraz spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów. Jest to narzędzie umożliwiające zabezpieczenie sukcesji oraz majątku skumulowanego przez lata.

Nadrzędną rolę w kwestii konstytuowania i finansowania fundacji odgrywa jej fundator (lub fundatorzy). Zgodnie z art. 11 ww. Ustawy, może on być wyłącznie osobą fizyczną, posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych. Jego rola w procesie budowania struktur fundacji jest kluczowa. Po pierwsze, jest on “dawcą” kapitału. Musi – lub muszą, jeśli jest ich więcej niż jeden – dysponować kwotą minimum stu tysięcy złotych. Po drugie, w drodze oświadczenia woli lub sporządzenia testamentu, przed notariuszem, zakłada on fundację i przyjmuje dla niej statut. W statucie tym ustala wszystkie główne reguły rządzące fundacją – jej cel, jej beneficjentów, organy i co najważniejsze – zasady wypłaty świadczeń. A zatem parafrazując łacińską maksymę – to on dzieli i rządzi. W późniejszym etapie, gdy fundacja zaczyna funkcjonować, jego rola może ulec marginalizacji. Zarządzanie fundacją przechodzi na organy, a sam fundator może kierować do organów fundacji rodzinnej uwagi, opinie lub zalecenia dotyczące jej działalności i co ważne – nie odpowiada za zobowiązania fundacji przy ustanowieniu fundacji rodzinnej, zgodnie z ustawa o fundacjach rodzinnych z rejestru fundacji rodzinnych.

Fundator jest więc inicjatorem całego przedsięwzięcia. W praktyce, na dalszym etapie funkcjonowania najczęściej dołącza do Zarządu, pełni w nim strategiczne funkcje i ma pełną decyzyjność. Co jednak istotne, przed podjęciem decyzji w przedmiocie założenia fundacji powinien dogłębnie rozważyć wszystkie wady i zalety takiego rozwiązania. Nie może on bowiem wycofać raz wniesionego funduszu założycielskiego. Art. 20 Ustawy o fundacji stanowi, że fundacja rodzinna nie może zwracać fundatorowi mienia wniesionego na pokrycie funduszu założycielskiego ani w całości, ani w części, chyba że Ustawa stanowi inaczej. W Ustawie o fundacji rodzinnej znajdziemy bowiem kilka wyjątków od powyższej reguły, m.in. wypłaty na rzecz fundatora jeżeli jest on jednocześnie beneficjentem fundacji, czy wypłata dywidendy likwidacyjnej.

Pomimo wielu niewątpliwych zalet, fundacja rodzinna nie jest rozwiązaniem dla każdego. Pomijając już aspekt finansowy (jak zostało wspomniane, na start należy przeznaczyć kwotę 100 000 złotych), warto także przyjrzeć się bliżej rozwiązaniom prawno – organizacyjnym fundacji rodzinnej, szczególnie pod kątem kwestii takich jak beneficjentów fundacji czy statut fundacji rodzinnej (w tym fundusz założycielski fundacji rodzinnej i działalność gospodarcza fundacji rodzinnej na rzecz majątku fundacji rodzinnej i własnością fundacji rodzinnej oraz fundacji rodzinnej mienie na zgromadzenie beneficjentów).

Zobacz również: Opodatkowanie fundacji rodzinnej

Oprócz kwestii związanych z gromadzeniem i pomnażaniem majątku, zasadniczą intencją stojącą za utworzeniem fundacji rodzinnej, była możliwość jej wykorzystania w zakresie spadkobrania. Ustawa o fundacji rodzinnej wprowadziła bowiem szereg zmian w poczet przepisów spadkowych, znajdujących się w Księdze czwartej Kodeksu cywilnego. Do momentu wejścia w życie Ustawy, rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci odbywało się głównie za pośrednictwem testamentów. Takie rozwiązanie miało jednak dwie zasadnicze wady.

Po pierwsze, polskie prawo cywilne nie przewiduje możliwości sporządzania testamentów wspólnych. Stanowi o tym wprost art. 942 KC. Tymczasem, wiele majątków rodzinnych kumulowanych jest przez lata wspólnie przez np. małżeństwa, czy rodzeństwa. Fundacja rodzinna otworzyła furtkę do tego, aby donatorzy majątku wspólnie nim dysponowali według określonych kolektywnie zasad.

Po drugie, sporządzanie testamentu związane jest z koniecznością dochowania pewnych ograniczeń i reguł wynikających z prawa spadkowego. Fundacja pozwala w tym względzie na większą elastyczność. Między innymi, umożliwia określenie reguł świadczenia nie tylko dla wstępnych czy zstępnych, ale także wielopokoleniowo, ustanawiając zasady sukcesji na wiele lat do przodu. Istnieje bowiem możliwość aby beneficjentów wskazać z wykorzystaniem ogólnych określeń, na przykład: potomkowie w linii męskiej lub spadkobiercy poprzedniego beneficjenta. Daje także fundatorowi możliwość określenia warunków i terminów wypłaty świadczeń w sposób wyjątkowo precyzyjny, dla przykładu: wypłata świadczeń dla osób które ukończyły określony rok życia, które uzyskały wykształcenie wyższe, lub które wstąpiły w związek małżeński. Można pokusić się o stwierdzenie, że zasady rządzące fundacją rodzinną ograniczane są tylko przez kreatywność jej fundatora i reguły współżycia społecznego.

Zobacz również: Struktura fundacji rodzinnej – Czy fundator może być prezesem zarządu?

Chociaż nazwa instytucji – fundacja rodzinna – nawiązuje do podstawowej komórki społecznej, z założenia nie jest to instytucja skierowana tylko i wyłącznie do regulowania kontaktów osób ze sobą spokrewnionych. Oczywistym jest, że pozwala na finansowe zabezpieczenie wstępnych, zstępnych oraz dalszych członków rodziny. Może być jednak także formą pozwalającą na zdefiniowanie relacji, które nie są na ten moment ukonstytuowane przez polskie prawo – takie jak związki określane mianem partnerskich czy związki osób jednej płci. Fundacja może więc stanowić rozwiązanie dla spadkodawcy, który obawia się że ustawowi spadkobiercy nie będą skłonni podzielić się spadkiem z osobami trzecimi, spoza kręgu osób spokrewnionych.

Jest to rozwiązanie dedykowane dla osób dysponujących pokaźnym majątkiem prywatnym, lub rodzinnym przedsiębiorstwem. Próg finansowy pozwalający na założenie fundacji to sto tysięcy złotych. Niestety, nie są to wszystkie koszty. Samo prowadzenie fundacji wiąże się z koniecznością czynienia nakładów finansowych m.in. na księgowość, działalność organów czy przeprowadzanie obligatoryjnych audytów.

Niewątpliwie wadą może być także wąski zakres działalności gospodarczej, która może być prowadzona przez fundację rodzinną, zgodnie z Ustawą o fundacji rodzinnej. Istnieje także zagrożenie, że środki zgromadzone w ramach fundacji mogą być niewłaściwie inwestowane, co w konsekwencji uniemożliwi wypłatę świadczeń dla jej beneficjentów. Zgodnie z art. 36 ust. 1 Ustawy, spełnienie świadczenia na rzecz beneficjenta fundacji rodzinnej nie może zagrażać wypłacalności fundacji rodzinnej wobec jej wierzycieli niebędących beneficjentami fundacji rodzinnej i każdorazowo jest uzależnione od bieżącej sytuacji finansowej fundacji rodzinnej. W przypadku wstrzymania spełnienia świadczenia, bieg terminu jego spełnienia ulega zawieszeniu do czasu poprawy sytuacji finansowej fundacji rodzinnej.

Zobacz również: Fundacja rodzinna a obowiązki RODO