Fundacja rodzinna – Czym jest i jak funkcjonuje fundacja rodzinna?

Fundacja rodzinna w swoich założeniach ma przede wszystkim prowadzić do utrzymania przedsiębiorstw i innych składników majątkowych pomimo postępujących zmian pokoleniowych. W ten sposób chronimy kapitał przed rozdrobnieniem, przejęciem go przez przypadkowe osoby, które nie mają właściwych kompetencji, a w konsekwencji mamy dużo większe szanse na stworzenie silnej i globalnej marki, a w niektórych przypadkach po prostu ich utrzymanie i bycie beneficjentem.

W założeniach fundacje rodzinne mają sprawić, że przedsiębiorstwa będą wyjęte spod kodeksowych regulacji prawa spadkowego, w tym ograniczone może zostać prawo do zachowku w przypadku rozwiązania fundacji lub otrzymania świadczeń związanych z jej funkcjonowaniem. Fundacja rodzinna będzie właścicielem wszystkich składników majątkowych przekazanych przez fundatora, który w statucie miałby ustalić zasady zarządzania samą fundacją, w tym określić jej cele, krąg beneficjentów i inne kwestie, których katalog w zasadzie będzie nieograniczony. W konsekwencji przy dziedziczeniu, żaden ze spadkobierców nie będzie bezpośrednio udziałowcem przedsiębiorstwa, lecz jedynie beneficjentem fundacji.

Dla lepszego zrozumienia takiego założenia warto posłużyć się przykładem przedsiębiorstwa rodzinnego – spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w której udziały posiada jeden z rodziców. Jedno z dzieci natomiast w wyniku trudnej sytuacji osobistej popadło w długi. Gdyby doszło do zwyczajnego kodeksowego dziedziczenia, wówczas udziały w spółce na nie przypadające uległyby zajęciu, a dalej kapitał zostałby rozdrobniony. Zakładając fundację zajęta zostanie jedynie część zysku przypadająca na zadłużone dziecko, bowiem właścicielem przedsiębiorstwa stanie się fundacja, a ono będzie jedynie jej beneficjentem. Wyłączamy tutaj bezpośrednią strukturę właścicielską. Analogicznie zostanie rozwiązana sprawa związana z zachowkiem.

Organami fundacji jest zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów, a zasady ich funkcjonowania i zakres kompetencji jest zbliżony do struktury spółki kapitałowej.

Co ciekawe, zarządca fundacji rodzinnej i beneficjenci to nie muszą być te same osoby. Może zatem być tak, że rodzina fundatora będzie pełniła wyłącznie funkcje nadzorcze powiązane z wyborem i zmianą ewentualnego zarządcy, który będzie odpowiedzialny za działalność operacyjną, zapewne za odpowiednim wynagrodzeniem.

Takie rozwiązanie pozwoli na uniknięcie szeregu komplikacji związanych chociażby z konfliktami pomiędzy beneficjentami, czego skutkiem mogłyby być problemy w działalności samego przedsiębiorstwa. W taki sposób, wybierając zarządcę głosowaniem przy zachowaniu metody większościowej sprawiamy, że konflikty rodzinne nie wpłyną w sposób znaczący na działalność samego przedsiębiorstwa.

Szczegółowe wymagania względem członków zarządu określa ustawa, która jako przesłanki wymienia:

• pełną zdolność do czynności prawnych;
• niekaralność za wybrane przestępstwa wymienione w kodeksie karnym.

Ustawa wprowadza również domniemanie braku wynagrodzenia za sprawowanie funkcji członka zarządu. Odpłatność w tym zakresie należy przewidzieć w statucie.

Analogiczne wymagania zostały wprowadzone dla członków rady nadzorczej, przy czym ta sama osoba nie może pełnić obu funkcji jednocześnie.

Z kolei zgromadzenie beneficjentów jest zwoływane przez zarząd i biorą w nim udział wszyscy beneficjenci uprawnieni do uczestnictwa. Pełni funkcję uchwałodawczą, niekiedy jego działanie jest jednak obligatoryjne, m.in. do:

• rozpatrzenia i zatwierdzenia sprawozdania finansowego za poprzedni rok obrotowy;
• udzielenie absolutorium członkom zarządu;
• podział lub pokrycie wyniku finansowego netto;
• wybór firmy audytorskiej.

Członkowie zarządu, rady nadzorczej oraz likwidatorzy ponoszą odpowiedzialność na zasadzie winy względem fundacji rodzinnej za wyrządzenie szkody. W przypadku organów kolegialnych odpowiedzialność jest solidarna.

Niezależnie od odpowiedzialności członków organów ustawa przewiduje mechanizmy znane z k.s.h., czyli powództwa o uchylenie uchwały oraz stwierdzenie nieważności uchwały, które mają służyć do kontroli procesu decyzyjnego w fundacji.

Bez wątpienia jest to element, który zachęci wielu przedsiębiorców do założenia fundacji. Co do zasady beneficjentami mają być członkowie najbliższej rodziny, a dalej ich zstępni, jednak fundator tworząc fundację będzie mógł zastrzec w statucie określone kryteria jakie dana osoba będzie musiała spełnić, aby stać się beneficjentem. Tutaj katalog jest otwarty i mogą to być tak prozaiczne rzeczy, jak konieczność ukończenia określonego kierunku studiów, uzyskanie konkretnego doświadczenia, ale w grę może wchodzić też na przykład stan cywilny.

Osoby, które należą do najbliższej rodziny, a nie spełnią tych warunków będą mogły domagać się od fundacji wypłaty zachowku. Warto powtórzyć, że w założeniach zachowek ma być wypłacany z zysków wypracowanych przez fundację, więc same przedsiębiorstwa wchodzące w jej skład pozostają bezpieczne.

Przepisy zakładają, że fundusz założycielski fundacji rodzinnej będzie doliczany do spadku po fundatorze za okres maksymalnie 10 lat wstecz licząc od otwarcia spadku. Wypłatę zachowku można odroczyć, rozłożyć na raty lub obniżyć.

Zgodnie z przepisami procedowanej ustawy fundacja ma odpowiadać za zobowiązania solidarnie z fundatorem. Idąc dalej, po śmierci fundatora odpowiedzialność w najgorszym przypadku dosięgnie majątku fundacji. Oznacza to tyle, że majątki beneficjentów pozostają bezpieczne i nie będą narażone na ewentualną egzekucję spowodowaną działaniem podmiotów, które funkcjonują w ramach fundacji.

Odpowiedzialność fundacji rozciąga się też na wykonanie powstałego po jej utworzeniu obowiązku alimentacyjnego obciążającego fundatora, choć w tym przypadku wierzyciel powinien prowadzić egzekucję w pierwszej kolejności z majątku fundatora. Odpowiedzialności nie można wyłączyć, a także ograniczyć bez zgody wierzycieli.

W przypadku solidarnej odpowiedzialności fundacji i fundatora wierzyciele mają prawo do skierowania powództwa przeciwko fundacji, zanim egzekucja z majątku fundatora okaże się bezskuteczna. Takie rozwiązanie przyspiesza odzyskanie należności.

Jeżeli w związku z zobowiązaniami wobec osób trzecich fundacja nie jest w stanie zaspokoić wszystkich beneficjentów w pełni, zarząd dokonuje odpowiedniego miarkowania świadczeń. Nie oznacza to jednak, że roszczenia przepadają. Ich realizacja ulega jednak wstrzymaniu do czasu poprawy kondycji finansowej podmiotu.

Czy na pewno fundacja?

W Polsce słowo „fundacja” kojarzy nam się z organizacjami non-profit, które działają w ściśle określonych celach, głównie wspierają osoby chore oraz działania na rzecz ochrony środowiska. Fundacje rodzinne w założeniu nie mają natomiast być organizacjami non-profit, lecz instytucjami, które wspomogą prowadzenie międzypokoleniowych przedsiębiorstw, w tym utrzymanie i powiększanie kapitału.

Ustawodawca przewidział jednak także, że poza sferą biznesową, fundator w statucie będzie mógł nałożyć obowiązek przekazywania określonej części zysków na cele charytatywne. Wzorem państw, w których już fundacje rodzinne funkcjonują założenie jest takie, aby każdy podmiot posiadał instytucję, którą będzie wspierał. Tym samym będziemy dążyć do tworzenia polskich odpowiedników Fundacji dr Oetkera, Giorgio Armaniego, czy też fundacji IKEA.

Podatek od spadków i darowizn w fundacji rodzinnej

Samo stanie się beneficjentem nie będzie wiązało się z obowiązkiem zapłaty podatku od spadków i darowizn. Podobnie też sama fundacja ma być neutralna podatkowo (CIT). Ustawodawca zamierza zrezygnować też z PCC tytułem transferów związanych z wkładami. Podatkiem będą obarczone zatem wyłącznie wypłaty zysku beneficjentom (PIT). Zwolnienie z CIT oznacza, że bez podatku można sprzedawać np. udziału lub akcje firm wchodzących w skład fundacji.