Darowizna przedsiębiorstwa

DAROWIZNA PRZEDSIĘBIORSTWA

Zgodnie z art. 55[1] Kodeksu cywilnego, przedsiębiorstwo to zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych, który jest przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej. W skład przedsiębiorstwa wchodzą m.in. nieruchomości, maszyny, urządzenia, prawa majątkowe, wierzytelności, środki trwałe, a także wartości niematerialne i prawne, takie jak patenty, licencje czy prawa do znaku towarowego.

Darowizna przedsiębiorstwa polega na nieodpłatnym przekazaniu przez darczyńcę całego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części innej osobie (obdarowanemu). W prawie polskim darowizna przedsiębiorstwa może być przekazana w całości lub częściowo, przy czym istotnym elementem jest to, że taki transfer może być wyłączony z VAT.

Umowa darowizny przedsiębiorstwa to szczególny przypadek, który wymaga odpowiedniego przygotowania, gdyż obok aspektów cywilnoprawnych wiąże się z konsekwencjami podatkowymi i formalnymi. Oto co powinna zawierać taka umowa:

Strony umowy — choć jest to oczywista rzecz, to nie można o niej zapominać. Umowa darowizny powinna zawierać dane darczyńcy i obdarowanego. Mogą to być zarówno osoby fizyczne jak i prawne.
Opis przedsiębiorstwa — wyżej opisaliśmy, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa. W umowie darowizny należy dokładnie określić te składniki, mogą to być nieruchomości, ruchomości, zobowiązania, prawa autorskie i patentowe, koncesje, zezwolenia, licencje czy umowy z kontrahentami. Należy dokładnie wymienić ilość każdego z tych elementów, pominięcie choćby jednego składnika np. towaru sprawi, że nie zostanie on przekazany, co spowoduje brak możliwości rozporządzania nim przez obdarowanego.
Oświadczenia stron — w tej części umowy darowizny przedsiębiorstwa należy zawrzeć oświadczenia dotyczące tego czy darowane przedsiębiorstwo jest wolne od prawo osób trzecich, czy darczyńca jest jego właścicielem, ewentualny stosunek osobisty między stronami np. darczyńca oświadcza, że jest ojcem obdarowanego. A przede wszystkim oświadczenie darczyńcy o przyjęciu darowizny oraz ewentualnie wskazanie czy obdarowany przyjmuje wszystkie zobowiązania przedsiębiorstwa takie jak kredyt lub leasing.
Data przekazania przedmiotu darowizny — w umowie należy także wskazać kiedy nastąpić ma przekazanie przedmiotu darowizny lub, że takie przekazanie już nastąpiło.
Koszt darowizny — istotnym elementem tej umowy jest również kwestia kosztów. Należy w niej wskazać, kto ponosi koszty wynikające z aktu obdarowania.

Oprócz samej umowy darowizny, w celu przejęcia całości zobowiązań przedsiębiorstwa może zaistnieć konieczność zawarcia dodatkowych umów, takich jak umowa cesji. W sytuacji, gdy w relacji z kontrahentem występujemy jako wierzyciel, nie jest wymagana jego zgoda na przeniesienie wierzytelności, zgodnie z art. 509 § 1 Kodeksu cywilnego. Natomiast, jeżeli pełnimy rolę dłużnika, mówimy o przejęciu długu, które – zgodnie z art. 519 § 2 Kodeksu cywilnego – może nastąpić w kilku przewidzianych przez prawo formach.

przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron,
przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela.

KONTYNUACJA DZIAŁALNOŚCI

Otrzymując przedsiębiorstwo w darowiźnie, musimy zadbać także o kwestie formalne w kontekście jego kontynuowania. Gdy darowizną objęte jest przedsiębiorstwo prowadzone w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, konieczne jest założenie nowej działalności przez obdarowanego. Z uwagi na to, że ta forma działalności jest ściśle związana z jego właścicielem — nie jest możliwe kontynuowanie jej pod tą samą nazwą (firmą) osoby, która przekazała przedsiębiorstwo. Jednak nie oznacza to, że nie możemy prowadzić firmy pod tą samą nazwą handlową. Nazwa handlowa firmy jako odróżnienie jej od innych przedsiębiorstw podlega ochronie jako znak towarowy, co oznacza, że wraz z darowizną prawa do tego znaku przechodzą na obdarowanego, który może swobodnie dalej używać jej w obrocie.

PRZYKŁAD

Jan Wysoki, prowadził działalność gospodarczą pod firmą FHU Jan Wysoki. Działalność przedsiębiorstwa polegała na prowadzeniu hurtowni warzyw i owoców o nazwie Pomidorek. Nazwa ta została przez Jana Wysokiego zarejestrowana jako znak towarowy.

Jan Wysoki przekazał przedsiębiorstwo w darowiźnie swojemu synowi Adamowi Wysokiemu. Pan Adam musi założyć własną działalność gospodarczą pod firmą, która będzie zawierała jego imię i nazwisko. Nie może kontynuować działalności jako przedsiębiorstwo pod firmą FHU Jan Wysoki.

Jednakże z uwagi na to, że hurtownia prowadzona była pod nazwą handlową Pomidorek, Pan Adam będzie mógł w dalszym ciągu używać tej nazwy, gdyż prawa do niej przeszły wraz z umową darowizny jako znak towarowy.

Oznacza to, że przy darowiźnie przedsiębiorstwa — nowy właściciel będzie musiał prowadzić działalność pod własną firmą, lecz nazwa handlowa może dalej przez niego używana.

FORMA UMOWY DAROWIZNY PRZEDSIĘBIORSTWA

Jak wskazuje art. 751 § 1 k.c. zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Znajdzie to zastosowanie w sytuacji gdy darowane przedsiębiorstwo w swoim majątku nie zawiera nieruchomości.

Jeśli jednak darowane przedsiębiorstwo zawiera nieruchomości, odpowiednią formą jego darowizny jest umowa aktu notarialnego (art. 73 § 2 w związku z art. 890 § 2 oraz art. 158 k.c.). Należy przyłożyć szczególną uwagę do tego, w jakiej formie zawieramy umowę darowizny przedsiębiorstwa, ponieważ niezachowanie odpowiedniej formy np. aktu notarialnego będzie skutkować nieważnością umowy, co może wywołać wiele negatywnych konsekwencji jeśli obdarowany przystąpi do rozporządzania przedsiębiorstwem, tak jak gdyby zawarta umowa była ważna.

PRZYKŁAD

Wyobraźmy sobie, że Pan Jan, właściciel małego przedsiębiorstwa zajmującego się sprzedażą sprzętu komputerowego, postanawia przekazać je swojemu synowi, aby kontynuował działalność rodzinną. W skład majątku przedsiębiorstwa wchodzą m.in. sprzęt i towar na sprzedaż, komputery do pracy, samochód służbowy oraz biuro w centrum miasta, które jest jego własnością. Jeśli Pan Jan zdecyduje się darować przedsiębiorstwo, powinien najpierw określić, czy w jego skład wchodzi nieruchomość (w tym przypadku biuro). W sytuacji, gdy darowane przedsiębiorstwo zawiera nieruchomość, umowa darowizny wymaga sporządzenia aktu notarialnego, Gdyby Pan Jan zdecydował się zawrzeć tę umowę w zwykłej formie pisemnej bez aktu notarialnego, umowa ta byłaby nieważna.

Wyobraźmy sobie, że Pan Jan i jego syn przeoczają wymóg aktu notarialnego i podpisują umowę w formie pisemnej z notarialnym poświadczeniem podpisów, zakładając, że jest to wystarczające. Syn Jana zaczyna zarządzać firmą, inwestując w nią swoje środki i zawierając nowe umowy handlowe.

Po kilku miesiącach odkrywają, że umowa darowizny jest nieważna. W efekcie może dojść do sytuacji, w której kontrahenci zakwestionują legalność zawartych umów, co narazi przedsiębiorstwo na straty.

ZGŁOSZENIE DAROWIZNY DO URZĘDU SKARBOWEGO

W kwestii obowiązków podatkowych należy pamiętać o obowiązku zgłoszenia darowizny do urzędu skarbowego. Jednakże nie zawsze jesteśmy zobowiązani do dokonania tej czynności. W sytuacji gdy zawieramy umowę darowizny w formie aktu notarialnego, zostajemy wyłączeni z obowiązku zgłaszania takiej darowizny. Stanowi o tym art. 4a ust. 4 pkt 2) ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Należy pamiętać, że forma aktu notarialnego i forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi nie jest tym samym. Odnosząc to do sytuacji przekazania w formie darowizny przedsiębiorstwa, które nie zawiera nieruchomości, musimy dokonać zgłoszenia takiej umowy do właściwego urzędu skarbowego. W takiej sytuacji zgłoszenia dokonujemy na formularzu urzędowym oznaczonym jako SD-Z2. Znajdziemy go na rządowej stronie “podatki.gov.pl”. Formularz możemy przesłać za pomocą portalu podatkowego przez internet, złożyć go osobiście w urzędzie skarbowym lub wysłać pocztą.

Termin na zgłoszenie darowizny to 6 miesięcy, który w przypadku darowizny liczony jest od dnia spełnienia świadczenia, czyli w naszym przypadku od dnia przekazania wszystkich składników przedsiębiorstwa przez darczyńcę. Zgłoszenie darowizny do urzędu skarbowego jest bezpłatne.

Jednakże odnośnie do umowy darowizny zawieranej w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi występuje jeden wyjątek. Jeśli wartość majątku ostatnio nabytego doliczona do wartości majątku nabytego dotychczas od tej samej osoby lub po tej samej osobie w roku, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, i w okresie 5 lat poprzedzających ten rok nie przekracza 36.120 złotych, nie ma obowiązku zgłaszania darowizny do urzędu skarbowego, nawet jeśli umowa nie jest zawierana w formie aktu notarialnego. Powyższa kwota dotyczy jednak I grupy podatkowej, czyli osób najbliższych t.j. małżonek, zstępni (np. syn, córka, wnuki, prawnuki), wstępni (np. matka, ojciec, dziadkowie), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha, teściowie.

DAROWIZNA A SPRZEDAŻ PRZEDSIĘBIORSTWA — KTÓRE ROZWIĄZANIE WARTO ZASTOSOWAĆ?

Wybór między sprzedażą a darowizną przedsiębiorstwa zależy przede wszystkim od celu, który chce osiągnąć właściciel oraz od sytuacji finansowej i podatkowej obu stron transakcji. Każda z tych opcji wiąże się z odmiennymi konsekwencjami prawnymi i podatkowymi.

Darowizna najczęściej pojawia się w kontekście przekazywania firmy członkom rodziny, na przykład dzieciom, którzy planują kontynuować działalność. Główną zaletą darowizny jest to, że osoby bliskie są zwolnione z podatku od spadków i darowizn, jeśli spełnią formalny warunek zgłoszenia darowizny do urzędu skarbowego w ciągu sześciu miesięcy od jej otrzymania. Dzięki temu proces przekazania przedsiębiorstwa w ramach rodziny może być korzystniejszy podatkowo niż jego sprzedaż. Dla darczyńcy darowizna nie wiąże się z koniecznością zapłaty podatku dochodowego, gdyż nie uzyskuje on z niej żadnego dochodu. Z punktu widzenia obdarowanego darowizna pozwala na nieodpłatne przejęcie przedsiębiorstwa, co może ułatwić rozwój biznesu lub kontynuowanie działalności.

Darowizna ma jednak pewne wady. Przede wszystkim jest to transakcja o charakterze nieodpłatnym, co oznacza, że darczyńca nie uzyskuje żadnych korzyści finansowych. Jeśli przedsiębiorstwo ma znaczne zobowiązania, takie jak kredyty czy inne długi, obdarowany może przejąć na siebie również te zobowiązania, co może być ryzykowne. Ponadto darowizna może być trudniejsza do odwołania w przypadku sporu, gdyż prawo przewiduje bardzo ograniczone możliwości cofnięcia takiego aktu.

Sprzedaż przedsiębiorstwa jest alternatywą, gdy właściciel chce uzyskać konkretne korzyści finansowe. Sprzedaż pozwala darczyńcy na uzyskanie środków pieniężnych, które mogą być przeznaczone na inne cele, jak inwestycje czy spłata zobowiązań. Transakcja sprzedaży, w przeciwieństwie do darowizny, podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Dla przedsiębiorcy sprzedającego firmę korzyścią może być także przeniesienie pełnej odpowiedzialności za zobowiązania na kupującego, w tym za ewentualne długi firmy, które w przypadku darowizny przechodzą na bliskiego członka rodziny.

Sprzedaż może być bardziej atrakcyjna, gdy stronami są podmioty niezwiązane rodzinnie, a celem jest zakończenie działalności właściciela i uzyskanie korzyści finansowej. Z punktu widzenia kupującego, nabycie przedsiębiorstwa wiąże się z możliwością natychmiastowego rozpoczęcia działalności na ustabilizowanym rynku, z istniejącą bazą klientów i kontrahentów. Jednakże w sprzedaży przedsiębiorstwa istnieje ryzyko związane z jego faktycznym stanem finansowym oraz zobowiązaniami, dlatego przed finalizacją transakcji często przeprowadza się szczegółową analizę prawną i finansową, aby zminimalizować ryzyko.

DAROWIZNA PRZEDSIĘBIORSTWA A WYŁĄCZENIE Z VAT

Przekazanie przedsiębiorstwa w formie darowizny jest jedną z form zbycia przedsiębiorstwa. W normalnych warunkach, gdy przedsiębiorstwo sprzedaje towary lub usługi, podlega to opodatkowaniu VAT. Jednak ustawodawca przewidział szczególne wyłączenie dla darowizny przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części – zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług (ustawa o VAT), transakcja zbycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części nie podlega opodatkowaniu VAT. Ma to analogiczne zastosowanie także do darowizny.

Wyłączenie to ma na celu ułatwienie transferu majątku w ramach sukcesji lub darowizn, co jest istotne z punktu widzenia prowadzenia działalności gospodarczej. Gdyby darowizna przedsiębiorstwa podlegała opodatkowaniu VAT, przedsiębiorcy mogliby być zniechęceni do przekazywania majątku bezpośrednim następcom. Wyłączenie to pozwala na transfer przedsiębiorstwa bez dodatkowego obciążenia podatkowego.

Jednak pomimo wyłączenia darowizny z opodatkowania VAT, istnieją dodatkowe obowiązki podatkowe związane z odliczonym wcześniej VAT oraz możliwymi korektami.

PRAWO DO ODLICZENIA VAT A DAROWIZNA PRZEDSIĘBIORSTWA

Podstawową zasadą wynikającą z ustawy o VAT jest to, że podatnik ma prawo do odliczenia VAT naliczonego przy zakupie towarów i usług, które są wykorzystywane do prowadzenia działalności opodatkowanej. Jeśli jednak przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część zostaną przekazane w formie darowizny, która jest wyłączona z VAT, pojawia się pytanie, czy darczyńca musi dokonać korekty VAT odliczonego przy zakupie składników majątku, które są częścią darowizny.

Odpowiedź na to pytanie jest kluczowa, gdyż z punktu widzenia podatników, dokonanie darowizny może wpłynąć na ich obowiązki podatkowe. Ustawa o VAT przewiduje jednak szczególne zasady w przypadku darowizny przedsiębiorstwa. Przede wszystkim darczyńca nie jest zobowiązany do dokonywania korekty VAT odliczonego przy nabyciu składników majątku, które wchodzą w skład darowanego przedsiębiorstwa. Oznacza to, że darczyńca, który np. zakupił maszynę produkcyjną lub nieruchomość i odliczył VAT od tego zakupu, nie musi tego VAT zwracać ani korygować, jeśli ta maszyna zostanie przekazana w ramach darowizny przedsiębiorstwa.

KOREKTA VAT

Choć darczyńca nie musi dokonywać korekty VAT, obowiązki te spoczywają na obdarowanym. Zgodnie z przepisami, obdarowany wchodzi w prawa i obowiązki darczyńcy w zakresie podatkowym, co oznacza, że przejmuje na siebie obowiązek korekty VAT od składników majątku, które zostały nabyte przez darczyńcę z odliczeniem VAT. Stanowi o tym art. 91 ust. 9 ustawy o VAT, który wskazuje, że w przypadku transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa korekta podatku jest dokonywana przez nabywcę przedsiębiorstwa, lub nabywcę zorganizowanej części przedsiębiorstwa.

Szczególnym przypadkiem są środki trwałe o znacznej wartości (np. budynki, nieruchomości), które podlegają długoterminowej korekcie VAT. Zgodnie z ustawą o VAT, korekta taka jest dokonywana przez okres 10 lat w przypadku nieruchomości oraz 5 lat w przypadku innych środków trwałych. Obdarowany musi zatem kontynuować korektę VAT, jeśli przejęte składniki majątku nadal są wykorzystywane w działalności opodatkowanej VAT.

Przykład

Przedsiębiorca A zakupił w 2016 roku budynek biurowy o wartości 1 000 000 zł netto, od którego odliczył VAT w wysokości 230 000 zł. Budynek był wykorzystywany w działalności opodatkowanej VAT. W 2022 roku przedsiębiorca A zdecydował się przekazać całe swoje przedsiębiorstwo swojemu synowi B w formie darowizny. Zgodnie z art. 6 ustawy o VAT, darowizna przedsiębiorstwa jest wyłączona z opodatkowania VAT. Przedsiębiorca A nie musi zatem dokonywać korekty VAT odliczonego przy zakupie budynku.

Jednak obdarowany B, kontynuując działalność, będzie musiał uwzględnić ten budynek w korekcie VAT, jeśli zdecyduje się go sprzedać lub zacząć wykorzystywać do działalności zwolnionej z VAT. W takiej sytuacji B będzie musiał dokonać proporcjonalnej korekty VAT za lata, w których budynek był wykorzystywany do działalności opodatkowanej.

Przykład

W ramach tego samego przykładu obdarowany B po przejęciu przedsiębiorstwa postanawia sprzedać maszyny produkcyjne, które zostały nabyte przez darczyńcę A w 2019 roku z odliczeniem VAT. W związku z tym B będzie musiał dokonać korekty VAT, ponieważ sprzedaż maszyny będzie czynnością opodatkowaną VAT, a maszyna była wykorzystywana przez darczyńcę przez mniej niż 5 lat.

Korekta VAT może dotyczyć również innych składników majątku, takich jak samochody, sprzęt biurowy, licencje na oprogramowanie, a nawet prawa majątkowe. Jeśli składniki te zostały nabyte z odliczeniem VAT, obdarowany musi kontynuować korektę VAT, jeśli zdecyduje się na ich sprzedaż lub zmieni sposób ich wykorzystania na działalność zwolnioną z VAT.

PODSUMOWANIE

Darowizna przedsiębiorstwa jest wyłączona z opodatkowania VAT, co sprawia, że darczyńca nie musi naliczać ani odprowadzać tego podatku. Jednocześnie przepisy przewidują, że darczyńca nie musi dokonywać korekty VAT odliczonego przy nabyciu składników majątku, które przekazuje w darowiźnie. Obowiązki związane z korektą VAT przechodzą na obdarowanego, który musi być świadomy konieczności kontynuowania rozliczeń podatkowych związanych z VAT, zwłaszcza w przypadku środków trwałych o znacznej wartości. Warto przed dokonaniem darowizny skonsultować się z doradcą podatkowym, aby uniknąć problemów związanych z korektą VAT i prawidłowo rozliczyć zobowiązania podatkowe.