Czym jest umowa pożyczki między osobami prywatnymi

Umowa pożyczki to podstawowa i najbardziej ogólna czynność kredytowa, którą reguluje art. 720 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z treścią § 1 przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

Innymi słowy, pożyczka pozwala pożyczkobiorcy korzystać z rzeczy bądź pieniędzy będących jej przedmiotem przez określony czas. Po jego upływie zobowiązany jest on natomiast do zwrotu pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku. Istotne w tym przypadku jest także to, że umowa pożyczki daje prawo do swobodnego rozporządzania jej przedmiotem, co w praktyce oznacza, że pożyczkobiorca może w dowolny sposób korzystać z pożyczonych pieniędzy bądź rzeczy.

Jaki charakter ma umowa pożyczki? Otóż jest ona umową konsensualną, czyli staje się wiążąca na skutek zgodnego oświadczenia woli stron (solo consensu). W tym miejscu należy wspomnieć także o tym, że umowa pożyczki pomiędzy osobami prywatnymi (np. członkami rodziny) może mieć zarówno charakter odpłatny, jak i nieodpłatny. Naliczenie odsetek będących wynagrodzeniem pożyczkodawcy nie jest bowiem elementem koniecznym umowy pożyczki.

Mimo iż zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa umowa pożyczki pomiędzy osobami prywatnymi może zostać zawarta w dowolnej formie, to dla własnego bezpieczeństwa oraz celów dowodowych warto sporządzić ją na piśmie. Co powinien zawierać taki dokument? Do essentialia negotii, czyli składników niezbędnych umowy pożyczki zaliczyć należy:

• podanie daty oraz miejsca zawarcia umowy pożyczki;

• określenie stron umowy, czyli pożyczkodawcy oraz pożyczkobiorcy;

• wyszczególnienie przedmiotu umowy, czyli rzeczy oznaczonych co do gatunku bądź konkretnej ilości pieniędzy;

• zobowiązanie pożyczkodawcy do przeniesienia przedmiotu umowy na rzecz pożyczkobiorcy;

• zobowiązanie pożyczkobiorcy do zwrotu przedmiotu pożyczki w określonym terminie;

• określenie warunków zwrotu pożyczki, czyli między innymi ustanowienia ewentualnego wynagrodzenia pożyczkodawcy czy rozłożenia płatności na raty;

• podanie warunków wypowiedzenia umowy, którego możliwość może przysługiwać zarówno pożyczkobiorcy, jak i pożyczkodawcy;

• podpisy stron, które potwierdzają zawarcie umowy pożyczki oraz akceptację wszystkich znajdujących się w niej zapisów.

Skuteczność umowy pożyczki zawartej na piśmie warunkuje obecność w jej treści wszystkich wymienionych wyżej elementów. Warto jednak mieć świadomość tego, że tego typu dokument może zawierać również dodatkowe zapisy, które mogą odnosić się między innymi do zabezpieczenia transakcji czy ustalenia wynagrodzenia dla pożyczkodawcy.

Zawarcie umowy pożyczki pomiędzy osobami prywatnymi powoduje, że u pożyczkobiorcy konieczność zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC), którego wysokość wynosi 0,5% podstawy opodatkowania, czyli kwoty pożyczki. Istotne w tym przypadku jest to, że rozliczenie podatku zgodnie z obowiązującymi przepisami musi nastąpić maksymalnie w ciągu 14 dni od daty zawarcia umowy pożyczki. Konieczne w tym przypadku jest złożenie (za pomocą systemu e-Deklaracje bądź osobiście) deklaracji PCC-3 oraz uiszczenie opłaty na konto urzędu skarbowego właściwego miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy. Niewypełnienie tego obowiązku bądź niedotrzymanie obowiązującego terminu może skutkować nałożeniem na podatnika kary w wysokości 20% kwoty pożyczki. Co istotne, obowiązek rozliczenia i zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych w związku z uzyskaną pożyczką pojawia się niezależnie od tego, czy zawarta umowa ma charakter odpłatny, czy nieodpłatny.

W tym miejscu należy wspomnieć także o tym, że istnieją sytuacje, w których pożyczkobiorca będzie zwolniony z konieczności zapłaty podatku PCC od zawartej umowy pożyczki. Dzieje się tak wtedy, gdy pożyczającym pieniądze jest członek rodziny zaliczany do I grupy podatkowej. W praktyce zwolnieni z konieczności zapłaty podatku PCC od umowy pożyczki są:

• zstępni – dzieci, wnuki, prawnuki itd.;

• wstępni – rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itd.;

• rodzeństwo;

• pasierb, ojczym lub macocha.

Co istotne, zwolnienie z podatku PCC nie oznacza, że pożyczkobiorca nie musi zgłaszać otrzymania pożyczki w urzędzie skarbowym (właściwym dla swojego miejsca zamieszkania).Odstąpienie od umowy pożyczki

Zarówno pożyczkobiorca, jak i pożyczkodawca może wypowiedzieć zawartą umowę pożyczki na określonych w niej warunkach. Unieważnienie umowy może nastąpić jednak także wskutek odstąpienia od niej przez pożyczkodawcę. Zgodnie z art. 721 Kodeksu cywilnego ma on możliwość odstąpienia od umowy pożyczki oraz prawo do odmowy wydania jej przedmiotu, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego pożyczkobiorcy. Odstąpienie od umowy pożyczki przez pożyczkodawcę nie jest natomiast możliwe wtedy, gdy:

• przedmiot pożyczki został wydany pożyczkobiorcy (np. doszło do przekazania pieniędzy);

• w momencie zawarcia umowy miał on świadomość złego stanu majątkowego pożyczkodawcy bądź z łatwością mógł się o nim dowiedzieć.

W kontekście możliwości odstąpienia pożyczkodawcy od umowy pożyczki istotne jest to, że ciężar udowodnienia złego stanu majątkowego pożyczkobiorcy, który powoduje, że zwrot pożyczki staje się obiektywnie wątpliwy, spoczywa na pożyczkodawcy. Pożyczkobiorca ma natomiast obowiązek wykazania przesłanek powodujących wyłączenie uprawnień pożyczkodawcy w tym zakresie. W tym miejscu należy wspomnieć także o tym, że jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, dokumentowej bądź elektronicznej to odstąpienie od niej wymaga zachowania tej samej formy. Jeżeli jednak umowa została zawarta w innej formie szczególnej (np. w formie aktu notarialnego), to odstąpienie od niej wymaga złożenia pisemnego oświadczenia.