|
24 czerwca 2022 | Ostatnio zmodyfikowano 30 kwietnia, 2024 o 11:44 | Czas na przeczytanie: 7 minut
Pozostałe Artykuły
Podstawowe regulacje prawa autorskiego – kogo chroni ustawa?
Podstawowym aktem prawnym określającym zasady funkcjonowania prawa autorskiego w Polsce jest Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, która przez następne lata była aktualizowana i poszerzana o kolejne przepisy, dostosowane do dyrektyw Unii Europejskiej oraz zmieniających się warunków prawnych, oraz społecznych.
Za przedmiot prawa autorskiego uznawany jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, zwany utworem, zgodnie z art. 1 ustawy. W szczególności chronione będą utwory muzyczne, fotograficzne i filmowe. Za utwór natomiast nie można uznać: odkryć, idei, procedur itp.
Przepisy wskazują także wprost, kto jest podmiotem chronionym: art. 8., stanowi, iż jest nim twórca. Zachodzi domniemanie, że jest osoba, której nazwisko uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Autor pracy ma osobiste prawo do udostępnienia swojego autorstwa i ma prawo do wynagrodzenia autorskiego. Twórca może jednak przenieść swoje prawa majątkowe na inny podmiot na wszystkich polach eksploatacji znanych w chwili zawierania umowy lub tylko na wybranych, natomiast jego prawa osobiste są niezbywalne oraz nieograniczone w czasie, a także niepodlegające zrzeczeniu się.
Zachodzi zatem jasność, aby skorzystać z dzieła autora, należy sporządzić umowę, na podstawie której dzieło może zostać wykorzystywane, a autor otrzymuje zapłatę. Istnieją jednak sytuacje, w których ustawodawca przewiduje możliwość bezpłatnego korzystania z dzieła.
Dozwolony użytek i korzystanie z darmowych baz
Korzystając z plików umieszczonych w sieci, powstaje jednak wątpliwość czy istnieje prawo do ich użycia. Co do zasady powinniśmy uzyskać zgodę autora na korzystanie z utworu. Ustawa przewiduje jednak wyjątki, kiedy bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu.
Prawa autorskie autora nie zostają naruszone, w przypadku instytucji dozwolonego użytku. Ustawodawca tym samym stwarza możliwość korzystania z dzieła bez ponoszenia negatywnych konsekwencji prawnych. Wolno bowiem nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. W przypadku działań internetowych warto wskazać, iż nie dotyczy to np. do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że obejmuje to własny użytek w celach naukowych bez wynagrodzenia. Utwór zatem powinien uprzednio zostać już wprowadzony do powszechnego obrotu przez właściciela praw majątkowych, aby można było z niego swobodnie korzystać.
Zobacz również: Użytek komercyjny zdjęcia z internetu – czy mogę wykorzystać zdjęcie z Canvy?
Alternatywą jest skorzystanie z internetowych baz, które udzielają darmowej licencji, gdzie autorzy fotografii, muzyki czy filmów dzielą się bezpłatnie swoimi utworami.
Prawo cytatu – kiedy możemy go używać?
Ustawodawca dopuszcza także możliwość ze skorzystania fragmentów dzieła na zasadzie prawa cytatu. Art. 29. ustawy stanowi, iż wykorzystywanie dzieła jest dozwolone w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.
Warunkiem skorzystania z dzieła na zasadzie cytowania jest nałożony obowiązek w art. 34., który wskazuje konieczność podania imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Warto wskazać, że w tym przypadku, że twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Oznacza to w praktyce, że można używać fragmentów utworu innych twórców do stworzenia własnego, jeżeli zachodzą przesłanki z art. 29 i 34 ustawy.
Ograniczenia dozwolonego użytku
Należy jednak być rozważnym w korzystaniu instrumentów dowolnego użytku. Ustawa chroni przede wszystkim twórcę, a zatem wszelkie naruszenia są objęte rygorem prawnym. Stanowi o tym art. 35., który wyraźnie podkreśla, iż dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy.
Należy pamiętać, że dozwolony użytek oznacza możliwość korzystania z dzieła w celach osobistych, natomiast użytek w celach biznesowych jest zabroniony. Można na przykład zakupić osobiście film na platformie internetowej i obejrzeć go wspólnie z inną osobą (płacąc za film tylko raz) wskutek osobistego użytku. Natomiast zarejestrowanie tego filmu i sprzedawanie go innym w celu uzyskania własnych korzyści finansowych będzie nosiło znamiona nadużycia.
Z kolei wykorzystanie fragmentów filmu do stworzenia własnego dzieła jest dozwolone, musi jednak zostać spełniony jeden z celów wymienionych w ustawie (omówionych wyżej) i cytat zawsze musi być oznaczony. Przykładami poprawnego użytkowania prawa cytatu w Internecie są filmy w serwisie YouTube, dokonujące krytyki filmowej czy recenzji.
Zobacz również: Tłumaczenie a prawa autorskie. Kto ma prawo do tłumaczenia?
Wykupienie licencji
Użytkowanie przekraczające dozwolony użytek osobisty na gruncie ustawy o prawach autorskich musi zostać uregulowane. Jeżeli zachodzi potrzeba, aby wykorzystać cały utwór w celach biznesowych, należy zawrzeć umowę pozwalająca na legalne skorzystanie z dzieła.
Co do zasady można zawrzeć umowę z autorem utworu o przeniesienie całkowitych praw majątkowych. Wtedy traci on wszystkie prawa majątkowe na rzecz zawierającego na okres obejmujący zawartą umowę. Drugim rozwiązaniem proponowanym przez ustawodawcę jest umowa licencyjna, która upoważnia do korzystania z utworu przez wskazany czas i na wskazanych w umowie polach eksploatacji.
Licencja może przybierać charakter wyłączny, co oznacza, że licencjodawca (autor) zobowiązuje się, że nie będzie udzielał licencji innym podmiotom na danym polu eksploatacji. Natomiast licencja niewyłączna pozwala na udzielanie licencji utworu innym podmiotom. Kwestie tego, czy licencjobiorca ma prawa do udzielenia dalszych sublicencji, powinny być uregulowane w umowie.
Nielegalne wykorzystywanie
Czasem jednak zdarza się, że mimo znajomości przepisów dochodzi do naruszenia praw autorskich. Bez względu na okoliczności, w takim przypadku przepisy chronią autora utworu. Zgodnie z art. 78 prawa autorskiego twórca może żądać zaniechania wykorzystywania dzieła, a także usunięcia jego skutków. W szczególności może domagać się, aby osoba dokonująca naruszenia złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie.
Zobacz również: Kopiowanie zdjęć w mediach społecznościowych
Dochodzenie praw przez autora treści
Pozostają także prawa autora do wytoczenia powództwa. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub na żądanie twórcy zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.
Konsekwencje prawne w wyniku nadużycia wykorzystywania cudzego dzieła
Oprócz sankcji cywilnych ustawa przewiduje także odpowiedzialność karną. Katalog roszczeń przewiduje rozdział 14. Przede wszystkim są to czyny obejmujące znamiona m.in. przywłaszczenia autorstwa, rozpowszechniania utworu bez pozwolenia, nielegalnego utrwalania i zwielokrotniania, oraz paserstwa, za które może grozić odpowiedzialność karna.
Jak prawidłowo interpretować przepisy prawa autorskiego?
Przepisy prawa autorskiego wzbudzają wiele kontrowersji, mimo że ustawodawca określa jasno przypadki dozwolonego użytku i wprost wskazuje zakres naruszeń.
Darmowe korzystanie z utworu jest dozwolone w ramach osobistego użytku oraz bezpłatnych licencji, które oferują legalne działające bazy internetowe. Wykorzystanie fragmentów dzieła jest dozwolone na zasadzie prawa cytatu, przy czym wykorzystanie musi mieć cel, a autor zawsze musi zostać oznaczony.
W pozostałych przypadkach korzystanie z praw autorskich oznacza sporządzenie z autorem umowy przeniesienia prawa majątkowych, zawarcie stosownej umowy licencyjnej.
Zobacz również: Creative Commons, czyli wszystko co powinieneś wiedzieć o licencjach CC
Za nadużycie wykorzystywania dzieła bez zgody autora grozi odpowiedzialność karna oraz cywilna. Dlatego przed pobraniem grafiki, filmu bądź muzyki należy zawsze dochować należytej staranności i upewnić się, że prawa autora nie zostały naruszone. Ustawa chroni bowiem przede wszystkim autora, który ma prawo do wytoczenia powództwa i domagania się swoich praw.
Zaufali nam:
