Czego mogę żądać od osoby naruszającej moje prawa autorskie?

Sytuacja, w której osoba trzecia posłuży się naszym utworem jak swoim, zawsze generuje dużo negatywnych emocji i prowadzi do wystąpienia konsekwencji niepożądanych przez prawowitego twórcę. Autor może doświadczyć nie tylko utraty reputacji, ale także straty finansowej, wizerunkowej i emocjonalnej. W związku z tym nie należy pozostawiać żadnego przypadku naruszenia bez odpowiedniej reakcji. Jeżeli tylko poweźmiemy informację w przedmiocie nieuprawnionego wykorzystania przedmiotu naszej pracy, powinniśmy podjąć zdecydowane kroki. Co należy zrobić i czego można oczekiwać, zgodnie z przepisami Prawa autorskiego?

W szczególności powinniśmy pamiętać, że zgodnie z art. 16 i 17 Prawa autorskiego, prawa autorskie dzielimy na majątkowe i osobiste. Osobiste, to wszystkie uprawnienia związane z osobą twórcy:

• autorstwo utworu;

• możliwość oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępnienia go anonimowo;

• nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;

• decydowanie o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;

• nadzór nad sposobem korzystania z utworu.

Tymczasem prawa majątkowe będą odwoływały się do zarobkowego charakteru praw autorskich i obejmowały wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Z tego tytułu, ustawodawca wyodrębnił instrumenty prawa pozwalające na dochodzenie zarówno roszczeń dotyczących praw o charakterze osobistym jak i majątkowym.

Powództwo o ochronę autorskich praw osobistych

O kwestii dochodzenia roszczeń w zakresie osobistych praw autorskich stanowi art. 78 Prawa autorskiego. Zgodnie z jego brzmieniem, podstawowym roszczeniem przysługującym twórcy jest możliwość domagania się zaniechania naruszenia. Przepis ten znajduje zastosowanie także w okolicznościach, gdy do naruszenia jeszcze nie doszło, ale zaktualizowało się takie zagrożenie. Z tego względu mówi się, że roszczenie o zaniechanie działania ma także charakter prewencyjny. Ponadto, zgodnie z brzmieniem art. 78 Prawa autorskiego, twórca może domagać się od naruszającego także innych, uzupełniających świadczeń w postaci:

Usunięcia skutków działań

Twórca wnosząc powództwo obejmujące także roszczenie o usunięcie skutków swoich działań nie ma obowiązku wykazywania, że do naruszenia doszło w sposób zawiniony. A zatem w każdym przypadku, w którym jego prawa zostaną naruszone – umyślnie czy też bez udziału świadomości naruszającego- ma on prawo wezwać go do zaniechania naruszenia a następnie domagać się usunięcia jego skutków. W jaki sposób naruszający powinien tego dokonać? Co do zasady w każdy sposób który będzie właściwy przez pryzmat zakresu i charakteru naruszenia. Jednym z przykładów jest podanie wyroku sądu wydanego w sprawie danego naruszenia, do wiadomości publicznej lub zniszczenie egzemplarzy dzieła będących wynikiem naruszenia. Innym z kolei sposobem jest forma, o której mowa w punkcie poniżej.

Złożenia oświadczenia o określonej treści

Oświadczenie, do którego złożenia zobowiązany zostanie naruszający, zwykle przybiera formę anonsu umieszczonego w prasie lub innych formach przekazu. Warto jednak wskazać, że głoszenie nie zawsze musi przybrać formę ogłoszenia publicznego – może zostać złożone tylko określonej grupie adresatów. O jego formie i treści , a także dacie, w której powinno zostać opublikowane, decyduje sąd.

Zadośćuczynienia za krzywdę

Domaganie się zadośćuczynienia za krzywdę jest roszczeniem o charakterze majątkowym. Aby móc wystąpić z nim na drogę sądową, powód musi być w stanie wykazać, że zaistniało kilka podstawowych przesłanek. Po pierwsze – wystąpiła krzywda, a więc pewna strata po stronie powoda. Po drugie – powód musi być w stanie wykazać, że powstała szkoda jest naturalnym następstwem owego naruszenia, a więc wykazać związek przyczynowo – skutkowy. I wreszcie po trzecie, powód musi być w stanie wykazać zawinienie po stronie sprawcy. Pod tym pojęciem “winy” będziemy rozumieli zarówno świadome działanie sprawcy, jak i nieumyślne formy działania w postaci lekkomyślności czy niedbalstwa.

Środek w postaci zadośćuczynienia ma charakter kompensacyjny, a jego celem jest wyrównanie strat, jakie poniósł twórca w wyniku naruszenia. Jednak o tym, czy odszkodowanie będzie należało się autorowi – a jeżeli tak, w jakiej wysokości – decyduje sąd. Ustawodawca nie wskazuje bowiem obiektywnych przesłanek po wystąpieniu których pokrzywdzonemu zawsze będzie przysługiwało zadośćuczynienie. Ocena sprawy będzie zależała w każdym przypadku indywidualnie od decyzji sądu.

Zapłaty na wybrany cel społeczny

Obok możliwości zapłaty odszkodowania na rzecz pokrzywdzonego, ustawodawca przewiduje możliwość nałożenia na naruszającego obowiązku zapłaty określonej sumy pieniężnej na wybrany cel społeczny. Podobnie jak w przypadku zadośćuczynienia, wpłata na wybrany cel społeczny ma formę roszczenia majątkowego. Możliwość zasądzenia sumy pieniężnej na cel społeczny powstaje tylko w razie zawinionego naruszenia dóbr osobistych twórcy.

Powództwo o ochronę autorskich praw majątkowych

W przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych, twórcy przysługują podobne uprawnienia jak w przypadku naruszenia w zakresie autorskich praw osobistych, tj.: roszczenie o zaniechanie naruszenia oraz roszczenie o usunięcie skutków naruszenia. W zakresie roszczeń o charakterze majątkowym, ustawodawca w art. 79 Prawa autorskiego wskazuje, że twórca może wystąpić z powództwem w zakresie następujących świadczeń:

Naprawienia wyrządzonej szkody

Art. 79 Prawa autorskiego zawiera normę zgodnie z którą, poszkodowanemu twórcy przysługuje roszczenie o naprawienie szkody. Podobnie jak w przypadku zadośćuczynienia za krzywdę, muszą wystąpić trzy przesłanki warunkujące możliwość wystąpienia z tym powództwem tj. szkoda (uszczerbek na majątku twórcy), związek przyczynowo – skutkowy między szkodą a naruszeniem, oraz wina po stronie sprawcy. Ponadto, art. 79 ustawy stanowi także, że naprawienie szkody może odbyć się w dwojaki sposób:

• na zasadach ogólnych, czyli zgodnie z art. 415 kodeksu cywilnego (kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia),

• poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu. Należy mieć jednak na uwadze, iż Trybunał Konstytucyjny orzekł o niekonstytucyjności tego przepisu z art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 2 Konstytucji RP ( wyrok TK z 23.06.2015 r., SK 32/14).

Wydania uzyskanych korzyści

Twórcy, którego dzieło zostało wykorzystane z pogwałceniem jego praw, przysługuje również roszczenie o wydanie uzyskanych korzyści. Roszczenie to jest już od dłuższego czasu przedmiotem sporu w doktrynie. Prawnicy spierają się o zakres tego roszczenia i jego istnieniem w stosunku do normy dotyczącej bezpodstawnego wzbogacenia się twórcy. Na gruncie tych dyskusji wyróżnić można trzy pojawiające się koncepcje w zakresie możliwości spełnienia tego roszczenia:

• odniesienie wysokości “uzyskanych korzyści” do niezapłaconego wynagrodzenia autora,

• uzyskane korzyści rozumiane jako całość zysku naruszającego,

• uzyskane korzyści rozumiane jako część zysku stanowiącą sumę pośrednią między wynagrodzeniem a całym zyskiem.

Ponadto, podobnie jak w przypadku autorskich praw osobistych, twórca może domagać się jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia o odpowiedniej treści i formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd. Sąd może także nakazać osobie, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, na jej wniosek i za zgodą uprawnionego, w przypadku gdy naruszenie jest niezawinione, zapłatę stosownej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego, jeżeli zaniechanie naruszania lub usunięcie skutków naruszenia byłoby dla osoby naruszającej niewspółmiernie dotkliwe.

Odpowiedzialność karna naruszającego

Ustawa Prawo autorskie przewiduje także możliwość pociągnięcia naruszającego do odpowiedzialności karnej, przy czym odpowiedzialność cywilna i karna nie wykluczają się wzajemnie.

W zakresie naruszenia praw autorskich, czynem zabronionym będzie w szczególności tzw. plagiat, a więc przywłaszczenie sobie cudzego autorstwa utworu. Taki czyn podlega karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Podobnie w przypadku, gdy ktoś publikuje utwór bez podania imienia i nazwiska jego autora. Wówczas podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Odpowiedzialności karnej podlegają także czyny polegające na:

– rozpowszechnianiu utworu bez pozwolenia,

– nielegalnym utrwalaniu oraz zwielokrotnianiu przedmiotów praw autorskich i praw pokrewnych,

– paserstwie w zakresie praw autorskich i praw pokrewnych,

– tworzeniu urządzeń do niedozwolonym usuwaniu lub obchodzeniu zabezpieczeń technicznych,

– uniemożliwianie lub utrudnianie wykonywania prawa do kontroli korzystania z utworu.

Wnioski

W polskim ustawodawstwie prawa autorskie nie są rejestrowane ani w żaden sposób ewidencjonowane. Stwarza to szerokie pole do nadużyć i naruszeń w tym zakresie. Dlatego właśnie tak ważne jest, aby twórcy wiedzieli, z jakich narzędzi mogą korzystać, aby móc bronić się przed kradzieżą ich własności intelektualnej.