Co to jest pełnomocnictwo?

Jak stanowi art. 95 ust. 1 Kodeksu cywilnego, czynności prawnych – zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości samej czynności – można dokonać przez przedstawiciela. Umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać się na ustawie i wówczas mówimy o przedstawicielstwie ustawowym, na przykład rodziców wobec dzieci. Może też opierać się na oświadczeniu reprezentowanego. W drugim przypadku mamy do czynienia właśnie z pełnomocnictwem. W konsekwencji udzielenia pełnomocnictwa, czynność prawna dokonana przez pełnomocnika – w granicach określonych brzmieniem pełnomocnictwa – pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla tego, kto pełnomocnictwa udzielił.

Udzielenie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną. Oznacza to, że dochodzi do skutku przez złożenie oświadczenia woli. Co do zasady zaleca się, aby miało formę dokumentu, chociaż reguła, o której mowa w art. 60 Kodeksu cywilnego – reguła dobrowolności co do wyboru formy oświadczenia woli – znajduje także zastosowanie do pełnomocnictwa. A zatem, gdy przepisy nie stanowią inaczej, udzielający pełnomocnictwa ma możliwość, aby zrobić to w sposób dla siebie najwygodniejszy, także ustnie czy elektronicznie.

Należy pamiętać jednak o trzech ważnych kwestiach. Po pierwsze, pełnomocnictwo w formie pisemnej zwykle przydaje się dla celów dowodowych. Po drugie, jak stanowi wprost art. 99 Kodeksu cywilnego, jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie (dokument pełnomocnictwa czyli oświadczenie woli mocodawcy np. w formie aktu notarialnego do określonej czynności prawnej lub dokonania czynności prawnej dla pełnomocnictwa ogólnego niemających ściśle osobistego charakteru). W sytuacji, gdy osoba udzielająca pełnomocnictwa oczekuje od osoby, której go udzieliła, że ta dokona czynności prawnej dla której przepisy wymagają formy aktu notarialnego (na przykład sprzedaży nieruchomości), wówczas także powinna udzielić mu pełnomocnictwa w formie notarialnej. I po trzecie, pełnomocnictwo ogólne powinno być zawsze – pod rygorem nieważności – udzielone na piśmie. O pełnomocnictwie ogólnym, oraz innych rodzajach pełnomocnictw, mogą Państwo przeczytać w dalszej części artykułu.

Drugim ogniwem pełnomocnictwa jest … pełnomocnik. Pod tym pojęciem rozumieć należy osobę, która w imieniu mocodawcy, na podstawie i w zakresie udzielonego pełnomocnictwa, może dokonać czynności prawnych. Art. 100 Kodeksu cywilnego wskazuje wprost, że fakt bycia ograniczonym w zdolności do czynności prawnych, nie ma wpływu na ważność czynności dokonanej przez pełnomocnika w imieniu mocodawcy. Oznacza to, że – podobnie jak w przypadku mocodawcy – pełnomocnik musi mieć co najmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Natomiast czynność prawna dokonana w imieniu mocodawcy przez pełnomocnika niemającego w ogóle zdolności do czynności prawnych jest bezwzględnie nieważna.

Do czego zobowiązana jest osoba, której udzielono pełnomocnictwa? I jakie ma prawa?

Po pierwsze, pełnomocnik ma obowiązek działania i prowadzenia spraw zgodnie z treścią pełnomocnictwa oraz w interesie swojego mocodawcy. Po drugie, ma on obowiązek ujawnić osobie, z którą staje do czynności prawnej w imieniu mocodawcy, fakt istnienia oraz zakres udzielonego mu pełnomocnictwa. Sąd Najwyższy w dniu 12 kwietnia 1973 r. (sygn. III CRN 77/73) orzekł, iż jeżeli pełnomocnik nie powiadomi osoby, z którą zawiera umowę, że dzieła jako pełnomocnik, umowa nie dochodzi do skutku, brak bowiem wtedy zgody co do osoby drugiego kontrahenta. W takim wypadku osoba, która liczyła na to, że umowa będzie skuteczna, ponosi szkodę i ta szkoda powinna być naprawiona na podstawie art. 103 par. 3 KC. Co jednak w przypadku, gdy pełnomocnik zawarł umowę, do której nie został umocowany? To zależy. Zgodnie bowiem z art. 103 Kodeksu cywilnego, jeżeli zawierający umowę jako pełnomocnik nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta. Jeżeli druga strona nie potwierdzi transakcji, pełnomocnik ma obowiązek zwrócić to, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu.

Nieco inaczej wygląda sytuacja, gdy pełnomocnik dokona jednostronnej czynności prawnej, a więc takiej, dla której – jak zostało już wcześniej wspomniane – wystarczy złożenie oświadczenia woli. Z natury rzeczy czynność taka jest nieważna. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy ten, komu zostało złożone oświadczenie woli w cudzym imieniu, zgodził się na działanie bez umocowania. Wówczas, należy stosować przepisy dotyczące działania pełnomocnika bez umocowania, o których wspomniano powyżej, a który może żądać poświadczonego odpisu na potrzeby wykonywania czynności prawnych przez zakład ubezpieczeń społecznych z zakresu upoważnienia w odpisie zaznaczone dla czynności związanych.

Omawiając zagadnienie uprawnień pełnomocnika, warto kilka słów poświęcić kwestii substytucji. Substytucja to nic innego, jak udzielenie przez pełnomocnika dalszego pełnomocnictwa osobie trzeciej. Art. 106 Kodeksu cywilnego stanowi, że pełnomocnik może ustanowić dla mocodawcy innych pełnomocników tylko wtedy, gdy umocowanie takie wynika z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Wówczas, owy substytut, tak jak pełnomocnik ustanowiony bezpośrednio przez mocodawcę, ma kompetencję do dokonywania czynności prawnych w imieniu samego mocodawcy.

Należy także nadmienić, iż zgodnie z brzmieniem art. 108 Kodeksu cywilnego, pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonuje w imieniu mocodawcy, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa albo że ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy. Tym samym zakazane zostało dokonywanie czynności „samemu ze sobą” przez pełnomocnika.

Co powinno zawierać pełnomocnictwo, aby nie wzbudzało wątpliwości osoby, która będzie drugą stroną czynności prawnej dokonanej z pełnomocnikiem? Przede wszystkim dane identyfikujące mocodawcę oraz pełnomocnika. W dalszej części – w zależności od tego, jakiego pełnomocnictwa udzielamy – niezbędne będzie określenie czynności do których umocowywany jest pełnomocnik. Warto zwrócić uwagę na zapisy dotyczące czasu trwania pełnomocnictwa i oznaczyć, czy udzielane jest ono na z góry określony okres, czy na czas nieoznaczony. Ponadto, jeśli mocodawca życzy sobie, aby pełnomocnik mógł udzielać dalszych pełnomocnictw, powinien poczynić stosowną adnotację.

Pełnomocnictwo może zostać w każdym czasie odwołane chyba, że mocodawca zrzekł się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Odwołanie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną. Pełnomocnik co do zasady może także zrzec się pełnomocnictwa. Chociaż jest to niewymieniony w Kodeksie sposób rozwiązania stosunku opartego na pełnomocnictwie, to w praktyce akceptowalny. Nikt bowiem nie powinien pozostawać stroną stosunku prawnego wbrew swej woli.

Udzielone mocowanie wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika, chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.

Chcąc powierzyć czynności prawne osobie, która wykona je za ciebie, należy w tym celu udzielić jej pełnomocnictwa. Umocowując pełnomocnika należy mieć na uwadze istnienie różnych form pełnomocnictwa i wybrać tę formę, która najlepiej odpowie naszym potrzebom. Posiłkując się pełnomocnictwem w postępowaniach przed organami należy pamiętać także o opłacie skarbowej, którą należy uiścić w wysokości 17 złotych, na konto urzędu miasta lub gminy, na którego terenie znajduje się urząd lub inna instytucja, w której przedkładane jest pełnomocnictwo.