Co oznacza postępowanie restrukturyzacyjne dla wierzyciela?

Podstawowym celem każdego z czterech wariantów postępowań restrukturyzacyjnych jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika. O ile w przypadku procedury upadłościowej wniosek o wszczęcie postępowania może złożyć zarówno dłużnik, jak i każdy z jego wierzycieli, w przypadku restrukturyzacji uprawnienie to przysługuje co do zasady wyłącznie dłużnikowi zgodnie z art. 7 prawa restrukturyzacyjnego. Wyjątkiem jest tutaj postępowanie sanacyjne, gdzie w myśl art. 283 prawa restrukturyzacyjnego może to uczynić również:

• kurator ustanowiony na mocy art. 42 k.c.;

• wierzyciel osobisty w stosunku do niewypłacalnej osoby prawnej.

Przesłanki uprawniające dłużnika do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego zostały określone w art. 6 ustawy i obejmują zarówno stan niewypłacalności, jak i ryzyko jego powstania w niedalekiej przyszłości.

O niewypłacalności dłużnika decydują przesłanki zawarte w przepisach ustawy prawo upadłościowe, czyli przede wszystkim niemożność regulowania wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemanie w tym zakresie zachodzi, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązania pieniężnego przekracza 3 miesiące.

W przypadku osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niewypłacalność zachodzi, kiedy zobowiązania przekraczają wartość majątku i stan ten utrzymuje się przez czas dłuższy niż 24 miesiące. Jednocześnie uznaje się, że taki stan zachodzi, jeżeli zobowiązania z wyłączeniem:

• rezerw na zobowiązania;

• zobowiązań na rzecz jednostek powiązanych – 

przekraczają wartość aktywów przez czas dłuższy niż wskazany powyżej.

Postępowanie restrukturyzacyjne w niektórych sytuacjach może zostać wykorzystane nie tylko jako sposób na zrewitalizowanie firmy, ale również zabezpieczenie przed żądaniami wierzycieli. Czy rzeczywiście przedsiębiorca może „ukryć się” przed długami za procedurą restrukturyzacyjną? Jaki wpływ ma restrukturyzacja na postępowania sądowe?.

Ogólne skutki zawarcia układu

Zgodnie z art. 166 prawa restrukturyzacyjnego układ wiąże wszystkich wierzycieli, których wierzytelności zostały objęte układem na mocy przepisów ustawy. W żaden sposób nie narusza on uprawnień wierzyciela, który nadal może egzekwować swoją wierzytelność zabezpieczoną ograniczonym prawem rzeczowym takim, jak:

• hipoteka;

• zastaw zwykły lub rejestrowy;

• zastaw skarbowy;

• hipoteka morska.

Zobacz też: Wpływ postępowań restrukturyzacyjnych na toczące się postępowania sądowe i egzekucyjne

Jeżeli ograniczone prawo rzeczowe zostało ustanowione na majątku dłużnika, wierzyciel rzeczowy może wykonywać swoje uprawnienia w pełni, chyba że uprawniony zgodził się na objęcie wierzytelności zabezpieczonej układem. W takiej sytuacji zakres zaspokojenia określa układ między wierzycielem a dłużnikami.

Z dniem uprawomocnienia się postanowienia sądu zatwierdzającego układ postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne, które są realizowane względem majątku objętego układem, ulegają zawieszeniu. Wierzyciel może wyrazić zgodę na podjęcie tych postępowań względem wierzytelności nieobjętych układem. Możliwe jest również uchylenie zajęcia rachunku, jeśli jest to konieczne do dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa.

Skutki restrukturyzacji warto przeanalizować odrębnie dla każdego rodzaju postępowania.

Skutki postępowania o zatwierdzenie układu

Postępowanie o zatwierdzenie układu jest najmniej restrykcyjną spośród procedur i cechuje się możliwie dalekim ograniczeniem ingerencji sądu w relację wierzycieli z dłużnikiem. Jego główne skutki określa art. 226e prawa restrukturyzacyjnego, który nakazuje odpowiednie stosowanie art. 256 i 312 ustawy, czyli odpowiednio:

• niedopuszczalność wypowiedzenia umowy najmu i dzierżawy lokalu lub nieruchomości, w których prowadzone jest przedsiębiorstwo dłużnika bez zgody rady wierzycieli;

• niedopuszczalność wypowiedzenia umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika, w tym umowy kredytu, leasingu, ubezpieczeń majątkowych, umów rachunku bankowego, poręczeń, licencji, gwarancji oraz akredytyw;

• zawieszenie toczących się postępowań egzekucyjnych.

Taka ochrona trwa 4 miesiące z możliwością jej przedłużenia do dnia prawomocnego zakończenia postępowania, zatwierdzenia układu lub zakończenia postępowania pod warunkiem złożenia w podanym terminie wniosku o zatwierdzenie układu.

Skutki przyspieszonego postępowania układowego

Artykuł 246 prawa restrukturyzacyjnego wprowadza zakaz obciążania składników majątku ograniczonymi prawami rzeczowymi. Zabezpieczenie nie może zostać ustanowione po otwarciu przyspieszonego postępowania układowego na rzecz wierzytelności, która powstała przed wszczęciem postępowania.

Warto zwrócić uwagę, że ograniczenia dotyczącego ustanawiania ograniczonych praw rzeczowych nie stosuje się, jeżeli wniosek o wpis prawa (np. hipoteki) został złożony na co najmniej 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego.

Ograniczenia dotyczące umów polegają również na wyeliminowaniu możliwości wprowadzania do kontraktu klauzul, które:

• zastrzegają zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego na wypadek złożenia wniosku o otwarcie postępowania przyspieszonego lub otwarcia takiego postępowania;

• uniemożliwiają lub utrudniają osiągnięcie celu układowego (np. poprzez wprowadzenie postanowienia polegającego na zwrotnym przeniesieniu własności na wypadek wszczęcia postępowania z udziałem dłużnika).

Dodatkowo dłużnik oraz zarządca masy restrukturyzacyjnej nie mogą spełniać świadczeń wynikających z wierzytelności objętych układem do dnia zakończenia postępowania lub uprawomocnienia się postanowienia o jego zakończeniu. Tego rodzaju zastrzeżenia mają na celu ustabilizowanie stosunków prawnych na czas restrukturyzacji. Z jednej strony pozwalają one dłużnikowi na utrzymanie środków oraz źródeł dochodów do czasu zakończenia się restrukturyzacji, z drugiej zaś zabezpieczają wierzycieli przed zmianą sytuacji finansowej dłużnika, która mogłaby uniemożliwić zaspokojenie ich roszczeń w części objętej układem.

Zobacz też: W jakim zakresie nadzorca i zarządca odpowiadają za szkody wyrządzone w przedsiębiorstwie w toku restrukturyzacji?

Do przyspieszonego postępowania układowego zastosowanie znajdują ograniczenia dotyczące wypowiadania umów o podstawowym znaczeniu dla przedsiębiorcy, o których mowa w art. 256 prawa restrukturyzacyjnego.

Potrącenie wierzytelności oraz postępowania sądowe w postępowaniu przyspieszonym

Przepisy o postępowaniu przyspieszonym wprowadzają również ograniczenia w potrąceniu wierzytelności między dłużnikiem a wierzycielem. Jest to niemożliwe w sytuacji, kiedy wierzyciel:

• stał się dłużnikiem swojego dłużnika po otwarciu postępowania;

• będąc dłużnikiem swojego dłużnika, stał się jego wierzycielem, poprzez nabycie wierzytelności powstałej przed otwarciem postępowania.

Ewentualne oświadczenie o potrąceniu powinno być złożone w terminie 30 dni od dnia otwarcia postępowania, a jeśli podstawa potrącenia powstała później – od dnia powstania tej podstawy.

Otwarcie restrukturyzacji nie wyklucza jednoczesnego wszczęcia postępowań sądowych, administracyjnych, sądowoadministracyjnych i polubownych, pod warunkiem, że zmierzają one do dochodzenia wierzytelności umieszczonej w spisie. Z mocy art. 259 ust. 3 ustawy nie ma jednak możliwości wszczęcia postępowania egzekucyjnego oraz wykonania postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia.

Innymi słowy, wierzyciel wprawdzie ma możliwość uzyskania tytułu wykonawczego, choć nie może na jego podstawie żądać egzekucji komorniczej. Prowadzenie egzekucji jest dopuszczalne wyłącznie w stosunku do składników majątku zabezpieczonych ograniczonym prawem rzeczowym, i to wyłącznie z tego konkretnego składnika, na którym ustanowiono zabezpieczenie.

Dla wierzycieli znaczenie ma również fakt, że przepisy przewidują zawieszenie postępowania egzekucyjnego także względem wierzytelności nieobjętych układem, o ile przedmiot zabezpieczenia jest niezbędny do prowadzenia przedsiębiorstwa. Czas takiego zabezpieczenia nie może przekroczyć 3 miesięcy. Przepisy przewidują możliwość złożenia zażalenia na postanowienie o zawieszeniu przez wierzyciela prowadzącego egzekucję.

Zobacz też: Czym jest masa restrukturyzacyjna?